لە رۆشنایی میژوودا و گریبەستنی رابوردووی ژیان و گوزەرانی میللەتی كورد بە لاپەرەكان و ریسا و ریگاكانی ئابوری دونیا زۆر كارێكی ئەستەم و گرانە،لە كۆندا میللەتێك بە گشتی بە هۆی بارودۆخی عێراق و سیستەمە یەك بە دوای یەكە چارەنوس رەشەكاندا توشی زەرەرو زیانیكی زۆری جەستەیی و مرۆیی و لە كۆتایشدا ئابوری بووە،ساڵانیكی زۆر بەدەست جەنگەكانی عیراق و ئیرانەوە قەیرانی گرانی و نەبوونی ئارامی و ئاسایش زۆر بەربڵاو بوو،پاشانیش بەهۆی قەیرانە ئابورییەكەی ساڵانی نەوەتەكان و ئیتر دریژە پێدانی ئەو كێشەیە بۆ نزیكەی 13 ساڵ و نەبوونی خزمەتگوزاری و سوتەمەنی و هتد،ئەوەی لێرەدا گرنگە ئاماژەی پیبكرێت بەدەر لە هەموو خەڵكیك بەدەر لە هەموو مەینەتیەكانی میللەتی كورد،لە ساڵەكانی هەشتادا كۆمەڵی خەڵكی بی گوناح توشی ئەنفالكردن و بیسەروشوینكردن هاتن ئەوە داستانێكی رەشە و لە میژووی كوردا تۆمار كرا،ئەگەر بە ووردی تەماشای لێكەوتەكانی ئەو كردارە نامرۆڤیە بكەین،خێزانە بەجیماوەكانیانیە ! ئەو كەسانەی كە نەوەك تەنها بی كەس لەپاش هاوسەر و باوك و برا و مام و خال ... مانەوە بەڵكو بیدەرامەت ژیانێكی زۆر ناخۆشیان بەسەر برد،ئەگەر لەم بابەتە جەخت بكەینە سەر بارزانیە ئەنفالەكان كە لە ساڵەكانی 1975 دا بە زۆرە ملی فریدرانە ئۆردۆگاكانی لای دیوانیە لەم كاتەدا لە رووی ئابوریەوە دوو لا زەرەرمەند بوو یەكەمیان خێزانە دەربەدەركراوەكان كە هەمویان لە و كاتەدا بەتەواوەتی پشتیان بە كشتوكال و بەخیوكردنی مەرومالات بەستبوو، واتە دەرچونیان لە شوێنی خۆیان بووە هۆی ئەوەی كە هەر تاكیك لەوانە لە بەرهەمهینەوە ببێتە بەكارهێنەر و داهاتی رۆژانەیان تەنها لەسەر كریكاری ببەستن، لە لایەكی ترەوە هەموو رەز و باخەكانی ئەو دەڤەرە رووی لە ناوچوون كرد و بەرهەمەكانی ساڵانەی ئەو ناوچانە نەماو كاریگەی نەرینی كردە سەر كەرتی كشتوكاڵی و پەلەوەری بەگشتی بۆ سەر كوردستان واتە لایەنی دووەمی زیان لیكەوتوو ئابوری كوردستان بوو،كە تاوەكو ئیستاش نەتوانراوە وەكو جاری جاران ئەو دوو لایەنەی ئابوری دیسانەوە پەرەی پی بدرێـت و جارێكی تر ژێر خانی دەڤەری بارزان خۆی لە كشتوكاڵی و پەلەوەری بەخێوكردنی مەڕوماڵات وەك پیشتوتر خۆی ببینیتەوە،ئەمانە گریبەستیكی مێژوویی بون بۆ تێكدانی ئابوری مرۆڤایەتی كورد چونكە تاكە چەكی داروخانی میللەتیك بریتیە لە تیك شكاندنی ژێرخانی ئابوری ئەو میللەتەو لەناوبردنی سەرچاوەی داهاتی رۆژانەی تاكەكان .
دایك لە هەموو ناوچەكانی دونیادا ئافرەت بووە و بەڵام لەم دەڤەرەو لەم وڵاتە دایك تەنها سەرچاوەی ئابوری خیزانەكەی بووتە باوك و بگرە سەرۆك هۆز و سەرپەرشتیاریی یەكەمی خێزانەكەی،ئەوكات ئافرەتەكان لەبەر نەبوونی و بی داهاتییان هەڵدەستان بە هەموو كاریكی قورس لەوانە بیناسازی و كشتوكالی و پاككەرەوەو كلیگە پەلەوەرییەكان،بیگومان هەر لە بازاڕی دونیا ئەوە باوە كاتیك كەسیك لە جیگای خۆی نەبیت و زۆر پیویستی بە كار هەبیت ئەوا مووچەكەی یاخود پارەی كارەكەی زۆر كەمدەبێت،ئەو دایكانەش یا ئەو ئافرەتانە بە خەرجیەكی زۆر كەم كاری زۆر قورسیان دەكرد،كە هیچ بەندیك لە بەندەكانی یاسای كاركردنی جیهانی بەسەردا نەدەسپینرا،لە یاسای كاركردن دەڵیت نابیت هیچ كەس لە 8 كاتژمیر زیاتر كاربكات،نابێت هیچ كریكاریك كارەكەی زۆر گران بیت لە توانای خۆی بەدەربێت لە بەرامبەریشدا داهاتەكەی زۆر كەم بێت ؟ّ! هەر ئەم یاسایە ئاماژە بەوەدەكات مافی مرۆڤ پیشییل نەكریت ؟! ئەگەر بێتو لاپەرەی ئەم یاسایە لەو كات و ساتەدا لەبەردەم خێزانەكانی ئەنفالی بارزانیەكان بكرایەتەوە ئەوا گەورەترین تاوان لە میژووی مرۆڤایەتی تۆماردەكرا،چونكە ئەو باسە تەنها یەك دەروازەیە كە ئابورییە دەیكەینەوەو دەرگای دەروازەكانی تر هەڵدەگرین بۆ قالبی مافی مرۆڤ چونكە لەو قاڵبەدا نەك بەندێكی بەڵكو پەرتوكێكی دەوێت لە دراشتنی یاسایەك كە بتوانێت یەك رۆژ لە رۆژەكانی ئەوان بداتە دادگای دادپەروەری و مافەكانیان بۆ بسەنرێتەوە .
لە رووی ئابورییەوە هێڵی هەژاری بەوە پیناسەدەكرێت كە تاكیك داهاتەكەی بەشی بژیوی رۆژانەی نەكات،ئەوكات ئەو كەسە ئەچێـتە ژێر ئەو هێڵەوە بەڵام ئەگەر بۆ خیزانەكانی بارزانیە ئەنفالەكان هێلی هەژاری بخەمڵینین ئەوا ئەبێت بەدوای زۆر هێل لە ژێر ژێرەوەی هەژاری بگەرێن،چونكە خێزانەكان بێ داهات و بێ ئاوی پاك و بێ پێداویستی ژیانی رۆژانەو بێ هیچ مەرجێكی تەندروستی و بێ خوێندن و بێ ماف و بێكەس ژیانیان دەگوزەران،كەواتە لەو بارودۆخەی ئەوكاتەی عێراق ئەو خێزانانە خۆیان لە 5000-8000 كەس زیاتر یا كەمتر دەدا لە خراپترین باری گوزەرانی ژیان بوون،واتە داتاكانی ئەو كاتەی عێراق سەبارەت بە میللەتەكەی هەڵە بوو،دەبوو بنوسرایە و بوترایە %5 كورد قوربانی كێشەیەكی سیاسین و پاشانیش دوچاری مەرگ بوونە بە چەكی ئابوری .
سەرباری ئەو گرفتانە لە ماوەی ساڵەكانی 1983 بۆ 1991 بە پێ ووتە و داتاكان هیچ پرۆسەیەكی هاوسەرگیری لە نێوان ئەو خیزانانەدا رووینەدا،هۆكاری سەرەكی بێگومان ئەو قەیرانە ئابوریە بووە و هەروەها پاش ئەنفالكردنی پیاوەكان و گەنجەكانیان تەنها ئافرەت و منداڵ و مانەوە ئەمەش یەكێكە لە هۆكارەكانی ترواتە جارێكی دی دەستی كار بی هێز بوو رووی لە نەمان كرد چونكە دەستی كار منداڵ و بەساڵاچوو تا رادەیەكێش ئافرەت ناگریتەوە، نەك هەر ئەو پرۆسەیە بەڵكو نەخویندەواری باڵی بەسەر ئەو چینە كێشا و ئەمەش فاكتەریكی بەهێزە بۆ مانەوەیان تاوەكو ئیستا لە ژێر فشاری قەیرانی ئابوری چونكە لەم ئان و ساتەدا كوردستان بە پلەی یەكەم پشت بە بروانامە دەبەستێت بۆ كاركردن بیگومان مووچەكانیش لەسەر ئەم بناغەیە دانراون و ئاشكراشە %80 خەڵكی ئەم كوردستانە مووچەخۆرن و هیچ كارێكی تر نییە جگە لە مووچە،بەتایبەت لەم ماوەیەی دواییدا لە تێكرای كوردستان كە بەتەواوەتی پشت كراوەتە كشتوكال و ئاژەل بەخیوكردن زۆر لەو كەسانە بەوەی پیناسە دەكەن كە سیاسەتی بە لێشاو دامەزراندنی خەلكی وەك قەرەبوكردنەوەیەك جۆرە تەمبەڵیەكی دروستكردوە،وەك دەیبینین بەتەواوەتی ئەو لایەنە بەرهەمهینەی ئەو ناوچانە پشت گوی خراوە،واتە لێرەو نەوەك بۆ ئەو دەڤەرەو بۆ ئەو نەوانەی ئەنفالەكراوان بەڵكو بۆ هەموو میللەت با میژوو خۆی دوبارەنەكاتەوە با جارێكی تر سیاسەتی ئابوری نەبێتە كوسپ و تەگەرە بۆ ژێرخانی ئابوریمان با یەك بە یەكی رابوردوو و ئیستا لیكبدرین و قەرەبووی زیانلیكەوتوان بدرێنەوە،با هەوڵ بدریت ئەو دەڤەرە جارێكی تر بەرهەمهێن بێت،با ئەو ئافرەتە پیاو ئەنفالكراوەكان پشوو بدەن و تاكەی لەدام و دەزگاكان وەك خزمەتگوزاریك وەك چیشتلینەریك كاربكەن،با مافی ئافرەت بۆ قەیرە كچەكانی ئەم دەڤەرە بسەلمینریت ئەوانەی نەوەك لە ژیانی كۆمەڵایەتی و مافەكانیان بەلكو لە ژیانی ئابوریشیان قوربانی یەكەم بوون و ئیستاش بەردەوام لە ژێر فشاری ئەو قەیرانەن و خاوەنی هیچ داهاتیكی سەربەخۆ نێن،ئەم ئافرەتانە چاوەرێ دامودەزگا كۆمەلایەتی و ئافرەتەكان دەكەن كە چارەنوسی رەشیان بۆ رووشن بكەن،با لێرەوە بۆ داهاتوو لە ریچكەی ئابورییەوە دەست بكرێت بە گورێنی داهاتووی خیزانە ئەنفالكراوەكانی بارزانیەكان .


ماستەر لە بەریوەبردن و كارگیری