چاكسازی سیاسی و ئابووری عێراق لەدوای نەمانی دەسەڵاتی دیكتاتۆری و دەرەنجامە لاوەكیە مەترسیدارەكان
ژوار كاحسێن
ئەمرۆ عێراق بەگشتی لەقەیرانێكی قوڵی كۆمەڵایەتی نخرۆ بووە، لەدەرەنجامی هەمان شێوازی بیركردنەوەی ساڵانی ڕابردووی دیكتاتۆری و دەسەڵاتە رۆتینیانەی دیموكراسی و ئەو دەستوورەی هەموو پێكهاتە عێراقیەكان پێكەوە دایان نابوو . بۆ دووبارە بونیاتنانەوەی عێراقێك، ئاواتە خوازی هەرتاكێكی عێراقی بوو، بەیەكگرتنی تەواوی پێكهاتە سیاسیەكان و وەلانانی هەر ناكۆكیەكی ناوخۆی و جیاوازی بیرورا سیاسیەكان . باچیتر دەسەڵات بۆ بەهێزكردنی پێگەی سیاسی شوێنی حوكمی سیاسەتمەدارەكانی بەكارنەهێنیرَ لەسەر حیسابی خوێنی كەسانی تر و سامانی گشتی وڵات بەهەدەر نەدرێ، چونكە عێراق بەگشتی ئیتر ماندووبووە لەشەركردن و پێویستی بەكەشێكی ئارامی دەروونی و هزری و كۆمەڵایەتیە، لەرێگای دابینكردنی ژێرخانێكی بەهێزی ئابووری . كە دەكرێ لەرێگای سوود وەرگرتن لەم سێ خاڵەوە بێگەیەكی بەهێزی ژێرخانی ئابووری دابین بكەین . ئەوانیش :-
1- دوور خستنەوەی چینی سەرمایەدار و خاوەن ئیمتیازی بەرز، لەپێناو دابەشكردنی دادپەرەوەرانەی داهات و خزمەتگوزاریەكان . كە ئەمرۆ گەورەترین قەیرانی وڵاتانی ڕۆژئاوا و بەشێك لەوڵاتە پێشكەوتووە ڕۆژهەڵاتیەكانە، كە بۆتە هۆكاری بەرزبوونەوەیەكی گەورەی ڕێژەی بێكاری و قوورغكردنی سەرمایەی وڵاتە لەلایەن چەند كەسێكی سەرمایەدار و بەشێوەیەكی ناراستەوخۆ دەسەڵاتی پەیرەوكردن و جێ بەجێ كاری بەرێوە دەبەن و حوكمەتەكان بەگشتی كەوتوونەتە ژێر كۆڵێكی قورسی قەرزی ئەم سەرمایەدارانەوە .
2- دامەزراندی ئابووری سۆشیالیزمی و دوور كەوتنەوە لەشێوازی تەقلیدی پەیرەوە ئابووریە ماركسە ستایلینی، بەموڵكداری دەوڵەت بۆ سامانی نیشتمانیەكان و ئامرازەكانی بەرهەم هێنان، لەرێگای زیاتر پشت بەستن بەداهاتی خودی و دابینكردنی خۆبژێوی، بەسوود وەرگرتن لەداهاتی نیشتمانی خاك، وەكو پێگەیەكی ستراتیژی بەهێزی خۆبژێوی لەسەر بەرووبوومە كشتوكاڵیەكان و نەوت، وەكو پێگەیەك بۆ پتەوكردنی ژێرخانی ئابووری و هەروەها پەرەپێدانی پیشەسازیە خۆماڵیەكان و قورسەكانی وەكو كیرۆسین و پرۆتۆكمیاویەكان . كە ئەمرۆكە عێراق بەگشتی و ئەگەر باكووری عێراق بەنموونە بهێنینەوە، بەتەواوەتی پێشەسازی خۆماڵی پشتگوێ خراوە و ڕێژەی چاندن و بەرهەم هێنان لەزەویە كشتوكاڵیەكان خۆبژێوی كشتووكاڵی وەلانراوە و لەدواوەی هەموو بابەتە پێویستیەكانی تری ژیانە، لەدەرەنجامی نەبوونی سیستەمێكی گشتگیری بەردەوام بەهۆی دابینكردنی خۆ بژێوی لەسەر داهاتی حوكمی، كە ئەمرۆكە تەنانەت زۆربەی جوتیارە گوندنشینەكان مووچە خۆرن و كەمتر بایەخ بەكاری كشتووكاڵی دەدەن، كە لەساڵی (1976) زیاتر لە (%71) ئەو زەویانەی موڵكی دەوڵەت بوون، بەسەر (220000) جوتیاری نوێ و لەگەلأ دابینكردنی ئامێری نوێی كشتووكاڵی دابەشكران، كە ژمارەی هەرەوەرزیەكانی تایبەت بەكەرتی كشتووكاڵ، لەساڵی (1986) ((473)) هەرەوەرزی بوون، كە بەبەراورد لەگەلأ ساڵی (1976) بۆ ((1852)) هەروەرزی بەرز بۆوە، لەدەرەنجامدا كاردانەوەی ڕاستەوخۆی لەكەم بوونەوەی ڕێژەی بێكاری هەبوو .
3- هەمە جۆركردنی ئابووری، بەبەخشینی سەربەستی ئابووری پتر بە عێراق بەپێی توانا . لەرێگای ئاڵووگۆركردنی بەرهەمەكان، بەڵام بەپێچەوانەوە عێراق بەگشتی پشت بەرووبوومی هاوردەكانی بەتایبەتی وڵاتانی دراوسێ دەبەستێ، تەنانەت بەبێ سوود وەرگرتن لەوزەی خۆر لەو خاكانەی بەكەڵكی چاندن و بەرهەرهەم هێنان نایەن، بەهۆی ئەو ماددە فسفۆری و كیمیاویانەی لەشەری كەنداوی سێیەم لەعێراق بۆ رووخان و مانەوەی ڕژێم بەكار هێنرا . كە گەورەترین داهاتی هەناردەی عێراقی نەوتە، كاتێك لەساڵی 1980 داهاتی ساڵانەی نەوتی عێراقی، لەدوای بەخۆماڵی كردنی نەوت گەیشتە 26 ملیار دۆلار، بەبەراورد ساڵانی ڕابردووی پێش 1980 كە 476 ملیۆن دۆلار بوو، لەكاتێك لەساڵی 1968 نەوت تەنها %22ی داهاتی نیشتمانی پێكدەهێنا، لەساڵی 1980 بۆ ڕێژەی %50ی داهاتی نیشتمانی بەرزبۆوە، كە توانای بەدەسەڵاتدا ئەو بەرنامە گەورەیە دابین بكات، بۆ گەشەپێدانی وڵات لەكاتێك گەلێك لەرژێمەكانی پێشتر نەیانتوانی بوو ئەو بەڵێنانە جێ بەجێ بكەن . لەرێگەیەوە توانی چەندین خزمەتگوزاریەكانی خۆشگوزەرانی جۆراوجۆر بۆ وڵات دابین بكات، لەوانە سەقامگیری وڵات و كە ئەمرۆ بۆتە گەورەترین كێشەی عێراق بەتایبەتی ناوەراست و ناوچەكانی خوارووی عێراق، لەپاڵ ئەو بووجە گەورەیەی لەپێناو كەرستەی سەربازی و پرچەككردن و جبەخانەكان بەفیرۆ دەچێ . هەوەها راكێشانی هێلی گواستنەوەی گشتی بۆ ناوچەی مەودا دوورەكان، وەكو هێلی ئاسنین، ئەمرۆكە بۆ كە كردنەوەی پاڵە پەستۆكانی قەرەباڵغی شەقامەكانی هاتووچۆكردنی ئوتومبێل لەوڵاتە پێشكەوتووەكان بەكاردەهێنرێ، لەهەمانكاتدا دەبێتە هۆكاری گێرانەوەی داهاتێكی زۆرتر بۆ نیشتمان خەرزیەكی كەمتر و چارەسەریەكی باشتری قەیرانەكانی سووتەمەنی، وەك دابینكردنی پێداویستیەكانی هاتووچۆی گشتگیر . كەلەگەلأ پێشكەوتنە تەكنەلۆجیایەكان كەمتر زیان بەپیسبوون و گەرم داهاتنی كەش و هەوا دەدات، لەرێگای سوود وەرگرتن لە وزەكانی كارەبا و تیشكی خۆر .
ئەگەر چی عێراق ئەمرۆكە، بەبەراورد دوای جەنگی كەنداوی یەكەم و دووەم و سێیەم، لەپێگەیەكی ئابووری بەگشتی و سیاسی بەتایبەتی بەهێزترە، جگە لە ئازادی ڕادەربرین و هۆشیاربوونەوەی زیاتری كۆمەڵگای عێراقی بەگشتی لەبوارە جیاجیاكانی ژیان و پێشكەوتنی زیاتری تەكنەلۆجیا . هاوكات لەگەلأ درككردن بەمەترسیەكان بۆ نەوەی داهاتوو، بەڵام ئامانجە سیاسیەكان بۆتە گەورەترین بەربەستی چارەسەری بنەبری كێشەكان، كە ئاماژەیە بەپێویستی هەبوونی دەسەڵاتێكی سیستەمی دیكتاتۆری بۆ بەرێوەبردنی وڵات بەزەبری هێز بۆ یەكخستنی سیاسی و لەناوبردنی هەرجیاوازیەكی سیاسی كە بۆتە مەترسیەكی راستەقینە بۆ وڵات و كەمتر بایەخدان بەتوانا و لێهاتوویەكانی تاك لە پێگەیاندنی كۆمەڵگا و وڵاتێكی تەندرووست و پێشكەوتوو، بەبێ رەچاوكردنی پێگە و بیرورا جیاوازیەكانی تاكەكە بەرامبەر هەڵسەنگاندانی رووداوەكان . دەكرێ بەكورتی بگوترێ :-
دەسەڵاتێكی دیكتاتۆر لەپێناو یەكسانی دادپەورەری لەداهاتی نیشتمان و خزمەتگوزاری و رۆشنبیركردنی تاكەكانی وڵات بەلاوەنانی جیاوازیە مەزهەبی و نەتەوەی و ئاینی و رەگەزی، لەخزمەتكردنی وڵات و هەوڵدان بۆ پتەوكردنی ژێرخانە ئابووریەكانی وڵات و هێنانەكایەوەی سیستەمێكی ئاسایشی تووند، لەپێناو پاراستن و پارێزگاری كردنی گیان و ماڵی هاوڵاتیان، باشترە لەسیستەمێكی دیموكراسی كە سەرچاوەی قەیرانە سیاسی و ئابووریەكان و بونیاتنانەوەی وڵات و بەهێزكردنی پێگە سیاسیەكانی حزب لەسەر حیسابی خوێنی كەسانی تر و قبوول نەكردنی و هاتنەكایەوەی قەیرانە سیاسیەكان، لەدەرەنجامی رێزنەگرتن لە جیاوازیە راوبۆچوونە سیاسیەكان باشترە.
