هونەرمەند رەشید فەیزی نەژاد كوڕی حاجی سەلیم خان لە ساڵی ١٩٥١ لە گوندی ئارەبوغڵۆی سەرووی شاری سەقز لەدایكبووە، باوكی شارەزای ئامێرەكانی تار و شمشاڵ بووە، بۆیە بەردەوام لە بنەماڵەیاندا كۆڕی گۆرانی و میوزیك ساز دراوە، ئەمەش وایكردووە كە مامۆستا رەشید هۆگری هونەر بێت، بۆیە لە منداڵییەوە دەستی داوەتە ئامێری فلووت و دایەرە، لە هەمان كاتدا گۆرانیشی گوتووە، دوای ماوەیەك عاشقی ڤیولین بووە و بۆ ماوەی ساڵێك كتێبی ڤیولینی لە سەقز خوێندووە و لە سەرەتای تەمەنیدا لە شاری سەقز لە ئاهەنگەكاندا وەك كەمانژەن و گۆرانیبێژ بەشداریی كردووە، لە ساڵی ١٩٧١، كە رادیۆ و تەلەفزیۆنی مەهاباد دامەزرا لەسەر داوای بەرپرسی رادیۆكە كۆڕێكی موزیكیان پێك هێنا و سەرپەرشتیی كرد، هەروەها لە رادیۆی سنەش چەندین بەرهەمی هەبووە، لە دوای خیانەتی شای ئێران لە شۆڕشی ئەیلول، لەگەڵ چەند هونەرمەندێكی دیكە لە رادیۆی مهاباد قسە بە شای ئێران دەڵێن بۆیە لەوێ دەركران و رێگایان پێ نەدا چیتر گۆرانی بڵێت، هونەرمەند رەشید فەیزی نەژاد لە ژیانی خۆیدا چەندین بەرهەمی بۆ هونەرمەندان (محەمەدی ماملێ، ناسر رەزازی، محەمەد دانش، قادر سەیاحی، محەمەد ناهد، یوسف مستەفا، ئەحمەد حەسەن زادە، حەمە نەجار، ئیبراهیم فەتاحی، سەید عەلی سەردەشتی) و چەندانی دیكە تۆمار كردووە.
لە گفتوگۆیەكدا لەگەڵ مامۆستا رەشید فەیزی نەژاد بەم شێوەیە وەڵامی چەند پرسیارێكی گوڵانی دایەوە.

• وەك هونەرمەندێك رەوشی ئێستای موزیكی كوردی چۆن دەبینیت؟
- دنیا ئاڵوگۆڕی زۆری تێكەوتووە، وەك زۆربوونی كەناڵ و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان، موزیكیش ئاوێتەی ئەمانە بووە و هەر كەسێك لە ماڵی خۆی دەتوانێت گۆرانییەك بڵێت و تۆماری بكات، من لە حەفتاكانی سەدەی رابردووە دەستم بە كاری هونەری كردووە، ئەو كات كەسێك كە دەنگی خۆش نەبووایە رێگای بە خۆی نەدەدا گۆرانی بڵێت و خەڵكیش پێشوازی لەو كارەی نەدەكرد، بەڵام بە بڵاوبوونەوەی كەناڵە ئاسمانی و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان هەموو شتەكان تێكچوون و پەیوەندیی كۆمەڵایەتیش پچڕانی تێدا درووست بووە، موزیكیش ئەو تام و چێژەی سەردەمی ئێمەی نەماوە، نە بۆ خەڵك نە بۆ هونەرمەند، كابرا بێ ئەوەی گوێ بە هیچ شتێك بدات دەست بە گۆرانی گوتن و تۆماركردنی دەكات و بڵاوی دەكاتەوە، یان ئەگەر كەسێك لە كەناڵەكان بناسێت ئەوا ریكلامی بۆ دەكەن.
بەشێوەیەكی گشتی رەوشی موزیك لە جیهان خراپ بووە و لە كوردستانیش خراپتر بەشێكی بۆ سەربەخۆ نەبوونی كوردستان دەگەڕێتەوە و لە هەرێمی كوردستان دەتوانن زۆر شت بەسەر ئێمەدا بسەپێنن، بۆیە جەنابی سەرۆك بارزانی ریفراندۆمی ئەنجامدا و ئێمەش پشتگیریمان كرد و ئەگەر سەد جاری دیكەش ریفراندۆم ئەنجام بدات دیسان پشتگیریی لێ دەكەین و ماندوو نابین، هەر كاتێك گونجاو بێت ئەو كارتە مێژووییە نیشان دەدەینەوە و پەنا بە خوا لە داهاتوویەكی نزیكدا لە ئاسۆوە مژدەی سەركەوتن و سەربەخۆییمان بۆ دێت و بەم مافەی خۆمان ئاشنا دەبین، هونەرمەند لە هەرتاكێكی دیكەی كۆمەڵگە زیاتر پێویستی بە سەربەخۆیی هەیە، چونكە زۆر شت هەیە ئێستا ناتوانین ئەنجامی بدەین لەبەر ئەوەی سەربەخۆ نین.
• تێكهەڵكێشكردنی موزیك و گۆرانیی رەسەنی كوردی لەگەڵ موزیكی مۆدێرنی رۆژئاوا چ سوودێكی بۆ هونەری كوردی هەیە؟
- كاتێك گۆرانییەكی مۆدێرن دەهێننە نێو هونەری كوردییەوە با میلۆدییەكەشی بهێنن، پێم وا نییە ئەم كارە سوودێكی زۆری هەبێت، لەوانەیە بۆ ماوەیەكی كاتی بۆ گەنجەكان شتێكی نوێ بێت، بەڵام لە دواڕۆژدا ئەو گەنجەش دەگەڕێتەوە بۆ سەر گۆرانی و موزیكی رەسەنی كوردی، وا جوانتر و باشترە كاری مۆدێرن وەكو خۆی بكەن، لە هەمان كاتدا كارە رەسەنەكەش وەكو خۆی بمێنێتەوە.
• پاشەكشێی زۆر بە هونەرمەندانی بەئەزموونی كوردەوە دەبیندرێت، بە جۆرێك مەیدانەكەیان چۆڵ كردووە كە رێگەی بە زۆر كەس داوە بێ ئەوەی دەنگیان خۆش بێت گۆرانی بڵێن، ئەمە بۆچی دەگەڕێتەوە؟
- جیهانگەرایی و تەكنۆلۆژیای سەردەم و زۆریی كەناڵكانی تەلەفزیۆن و تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان بوونەتە هۆی ئەوەی نەوەی نوێ روو بكەنە هەندێك هونەرمەند كە ئەوان حیساب بۆ هونەرمەندانی پێش خۆیان ناكەن، لە ئاكامیشدا دێرینەكان وا بە باش دەزانین كە لەوە زیاتر ئاستمان دانەبەزێت و دانیشین و بزانین ئەمە بە كوێ دەگات، لە كۆتاییدا ئەم خەڵكە بیر دەكەنەوە كە ئەم پاشاگەردانییە بەردەوام نابێت، كە هەر كەسێك ویستی گۆرانی بڵێت و موزیك بژەنێت، بێ ئەوەی هیچ مەرج و تایبەتمەندیی گۆرانیبێژ و موزیكژەنیان تێدا هەبێت، بە گشتی پاشەكشێیەكی زۆرمان پێكراوە و لە ماڵەوە دانراوین و بووینەتە بینەر، هیوادارم وردە وردە خەڵك خۆی بیریان بێتەوە.
• ئایا نەبوونی رەخنەگری هونەری و بەتایبەتیش رەخنەگری موزیك و گۆرانی لە كوردستان هۆكاری درووستبوونی ئەم بێسەروبەرییە نییە؟
- لە سەرەتاوە هەموومان رەخنەمان لەو بارودۆخە گرتووە و ماندوو نەبووین، بەڵام ماندووبووین لە رەخنەگرتن، چونكە بێ ئاكام ماوەتەوە و كەس هیچ گرنگیی پێیان نەداوە، نە هونەرمەندە نوێیەكان، نە خەڵكیش پشتیان گرتووین.
• ژمارەیەكی زۆر لە گۆرانیبێژی گەنج هەڵكەوتوون، ئێوە وەك هونەرمەندێكی بە ئەزموون داهاتووی كامە گۆرانیبێژی گەنج بە سەركەوتوویی دەبینن؟
- لەبەر زۆریی ئەو هونەرمەندانە من نیوەیانم بینیوە، رەنگە لەو نیوەیەی كە من نایانناسم و نەمبیستوون كەسانێكی زۆر بە توانایان تێدا هەڵكەوێت، كە زۆر لەوانە باشتر بن ئەوانەی من پێم باشن، بۆیە حەز ناكەم بیروڕام سەبارەت بە كەسانێكی دیاریكراو دەرببڕم، هەروەها دەمەوێ ئاماژە بۆ ئەوە بكەم رەنگە لەو كەسانەی بە توانان و چاوەڕێی دواڕۆژێكی باشیان لێ دەكرێ، بەڵام روون نییە كە ئەو كەسە تا كۆتایی بەردەوام دەبێت لەسەر كاری هونەری یان نا؟ چونكە دوور نییە رووبەڕووی كارەسات، یان گرفتێكی خێزانی و تایبەت نەبنەوە كە ناچار بن سارد ببنەوە، یان بە تەواوی دەست لە هونەر هەڵبگرێت، بەشێوەیەكی گشتی پێشبینی كردنی داهاتووی هونەرمەندە گەنجەكان كاری من نییە.
• كورد لە مەقام و لاوك زۆر دەوڵەمەندە، بەڵام بە شێوەیەكی ئەكادیمی كار لەسەر ئەو بابەتە نەكراوە، پێویستە چی بكرێت بۆ ئەوەی نەوەی ئێستا زیاتر ئاشنا بن بە مەقام و لاوك؟
- ناكرێ بە هیچ شێوەیەك دەستكاریی لاوك و حەیران و حەیرانۆك و بەیت بكرێت، ئەگەر تەنانەت بەشێوەی ئەكادیمیش كاری لەسەر بكرێت، چونكە دەستكاری كردنیان هێڵی سوورە، سەبارەت بە موزیكی حاشیە دەتواندرێ بڕازێنرێتەوە لە چوارچێوەی موزیكی ئۆپیرایی، یان سەمفۆنیایی، لێرەدا دووبارەی دەكەمەوە، هەموو هیوامان لە ئێستادا ئەوەیە كە خوایە كوردستانمان بپارێزی، چونكە نەیارانمان دەستەوەستان نین بەرامبەرمان، بۆ نموونە لە ماوەی رابردوودا چەند فیلمێكی دوژمنانە بەرهەمهاتن بۆ لێدان لە شكۆی ئەم هەرێمە، جا لە وڵاتێكی ئاوادا كە لە هەموو روویەكەوە بە دوژمن دەوردراوە و ماوە ماوە هەڕەشەی بڕینی بژێوی و سەرچاوەی ژیانمان لەسەرە، دەبێ ئەوەش بزانین كە میللەتی كورد ئێستا لە حاڵەتی شەڕێكی فرەلایەندایە، بۆیە كاتی ئەوەمان نییە بە ئەكادیمی كردنی بەیت و حەیران و لاوك بكەینە كارێكی سەرەكی، هەر كاتێك مەترسی لەناوچوونمان لەسەر نەما و كوردستان نوێنەری خۆی لەهەموو وڵاتاندا هەبوو و ددانمان پێنرا ئەو كات دەتوانین بیر لەو بابەتە بكەینەو، بێگومان نابێ كەس ئەو جۆرە گلەییەمان لێ بكات.
• هەرچەندە لە باكووری كوردستان سانسۆرێكی زۆر لەسەر كولتووری كوردی هەیە، بەڵام دەگوترێت هونەری رەسەن لە باكوور زیاتر پارێزراوە، ئەمە تا چەند راستە؟
- هەرچەندە گەلانی ژێردەست زەبر و زەنگیان لەسەر زیاد بێت، ئەوا میللەت زیاتر هەوڵی پاراستنی رەسەنایەتی و زمانی خۆیان دەدات، چونكە مانەوەی زمان لە رێگای شیعر و گۆرانییەوە دەبێت زیاتر لە نووسینەكان، بەهۆی ئەوەی شیعر و گۆرانی دەچێتە هەموو ماڵێكەوە، بۆ نموونە تا شیعرێكی شێركۆ بێكەس و لەتیف هەڵمەت دەچێتە ماڵێكەوە بە هەزاران جار گۆرانییەكی مامۆستا كەریم كابان و خاڵە تایەر و رەسول بێزار گەردی دەچێتە ماڵەكانەوە و زمانی كوردیی پێ دەپارێزرێت، شیعر و موزیكیش لەو بنەما سەرەكییانەن كە ناهێڵن میللەت بتوێتەوە و كولتوور و فەرهەنگ و زمانی و دابونەریتەكانی پارێزراو بێت. كاتێك كە بەریتانیا هیندستانی داگیر كرد زیاتر بە موزیك و جلوبەرگیان توانییان خۆیان بپارێزن، لە باكووری كوردستانیش لەبەر بوونی هەڕەشەی لەناوچوون زیاتر گرنگی بە هونەری رەسەنی كوردی دەدرێت، لەسەردەمی پاشایەتی ئێرانیش ئێمەی كوردانی رۆژهەڵات زیاتر ئەو فەرهەنگەمان پاراست و لە ئێستاشدا ئاشكرا دیارە كە ئەم موزیكەی لەو بەشەدا پێشكەش دەكرێت، زیاتر لە باشووری كوردستان مۆركی رەسەنایەتیی زیاتر پێوە دیارە، چونكە لە باشوور میللەتی كورد تا راددەیەكی زۆر لەمەترسی توانەوە رزگاری بووە، بۆیە زۆر گوێ لە موزیكی رەسەنی كوردی ناگرن.
* وڵاتمان هەیە، حكومەت و میللەت و ئاڵا و نەخشەمان هەیە، بەڵام ئایا هەبوونی وڵاتێكی سەربەخۆ تا چەند گرنگە بۆ هێشتنەوەی هونەری رەسەن و پاراستنی لە فەوتان؟
لە نەبوونی سەربەخۆییدا ئەگەر بمانەوێ هەر شتێك پێش بخەین و چۆنیش هەوڵی بۆ بدەین ئەوا سەركەوتوو نابین، چونكە بە سەدان گرفتی جۆراوجۆری ناوخۆیی و دەرەكیمان هەیە، بەجۆرێك كە بەرپرسانی وڵات نەتوانن وەكو پێویست كاروباری وڵاتە بەشێوەی نۆرماڵ و سرووشتی بەڕێوە ببەن، كە موزیكیش بەشێكە لەو كارانە، بۆیە نابێ گلەیی لە كەس بكەین، چونكە سەربەخۆیی كلیلی كردنەوەی گشت دەرگاكانە بەڕووی ئێمەودا، بۆیە من وەكو هونەرمەندێك پشتگیری تەواوی جەنابی سەرۆك بارزانیم كرد لە پرۆسەی ریفراندۆم و بەردەوام دەبم و هیوادارم رۆژێك ئەم خەونەمان بێتە دی و سەربەخۆ دەبین. كاتێك وڵاتێكی سەربەخۆت نەبێ لە هەموو شتێكت بێبەشت دەكەن، تەنانەت نان و ئاویشت پێ رەوا نابینن، بۆیە دووبارەی دەكەمەوە ئەگەر سەربەخۆ نەبووین نابێ گلەیی لە پاشاگەردانیی هونەر و گرنگینەدانی بەرپرسان بە هونەر بكەین، بە سەربەخۆیی هونەر و موزیكیش پێش دەكەوێ و دەكەوێتە سەر راستیە رێی خۆی.