حەمە ڕەشید هەرەس

شانۆ لە كوردستاندا مێژوویەكی زۆر تازەی هەیە، كە دەڵێین تازە بە مانای ئەوەی هەرچۆنێكی بكشێنیت ناگەڕێتەوە بۆ پێش سییەكانی سەدەی رابووردوو و، تەمەنی ناگاتە سەد ساڵێك، لە كاتێكدا شانۆ لای گریك و رۆمانەكان دەگەڕێتەوە بۆ چەند هەزارەیەك پێش زاین، ئاسەواری شانۆكانیان خۆیایە، جگە لەوەش شانۆكارانی ئەو سەردەمە و شانۆنامەكانیان تا ئێستاش بە نەمری ماونەتەوە و تەنانەت لەم سەردەمەش دا نمایش دەكرێن و جێگای مشتومڕی كەسانی هەڵوەدای شانۆن. پاش ئەمانیش لە وڵاتانی ئەوروپا و ئاسیا، شانۆ لەبەرەوپێشچوونی ئەو كۆمەڵگایانەدا رۆڵێكی كاریگەری دیوە.
ئەوەندەی من بزانم لە كوردستاندا ئەوەی پێی بڵێن شانۆ لە پەنجاكانی سەدەی رابووردوودا سەری هەڵدا و، لەسەر دەستی هونەرمەندانی وەك رەفیق چالاك، نووری وەشتی، سمكۆ عەزیز، ئەمینی میرزا كەریم، كامەرانی شاعیر و چەندانی دیكە، لە توێی كۆمەڵەی هونەرە جوانەكانی ئەو كاتە و، بە هەوێنی چەند هەوڵێكی پێش خۆیان سەری هەڵدا، تا بارستاییەكی ئەوتۆ دەتوانین ناوی شانۆی لی بنێین، ئەویش بە گۆڕینی چەند دەقێكی بیانی، وەك ئۆتێلۆ و بازرگانی ڤینیسیای شكسپیر و، بیدەرەتانان (البۆساء)ی ڤیكتۆر هۆگۆ بۆ سەر زمانی كوردی، هەروەها چەند دەقێكی شانۆیی كوردی وەك بووكی ژێر دەواری رەشی ا.ب. هەوری و، گڵكۆی تازەی لەیلی ئەحمەد بەگی كۆماسی و چەند دەقێكی دیكەش.
لەگەڵ سەر هەڵدانی شۆڕشی كورد دا، لە ئەیلوولی ساڵی ١٩٦١ رژێمی قاسمی دڕندەترین گەمارۆی خستە سەر كوردستان، هەرچی رۆشبیری كورد هەیە، بە هونەریشەوە، كەوتە بەر ئەو گەمارۆیە و هەموویان ئیفلیج كرد و كۆمەڵەی هونەرە جوانەكانیش نەما، دەتوانم بڵێم، ئەندامانی ئەو كۆمەڵەیەش هەر هەموویان تەفروتونا بوون و زۆربەیان ژیانیان لە زیندان و مەترسیدا دەبردە سەر، دوای ئەوەش ئینجا رژێمی بەعس خراپتر دەستی نایە بینی هەموو چالاكییەكی كوردی.
شانۆ وەك هەموو چالاكییەك بۆ ماوەی هەشت ساڵ پەردەیەكی رەشیان بەسەردا دادایەوە و، بە هیچ جۆرێك كەس نەیدەوێرا خۆی لەو بوارە نزیك بكاتەتەوە. ساڵی ١٩٦٨ ئێمە چەند گەنجێكی بەهرەداری خوێنگەرم بووین لە پەیمانگای مامۆستایانی سلێمانی، هەمیشە هەڵوەدای بابەتی رۆشنبیریی بووین، هەر لەو كاتەدا مامۆستایەكمان بۆ هات ئەویش عەبدولقادر نووری بوو (بۆ ماوەیەكی زۆر كوردستانی جێهێشت، لە رووسیا دەژیا ئێستا هاتۆتەوە لە سلێمانییە) بە هاندانی ئەم مامۆستایە دەستمان كرد بە بەرهەمهێنانی شانۆیی بریار و ئەنجامی رەوانشاد ئەمینی میرزا كەریم، ئەو هونەرمەندانەی بەشدارییان كرد ئەمانە بووین، رەوانشاد كەمال دڵشاد، رەوانشاد عوسمان چێوار، حەمەڕەشید هەرەس (خاوەنی ئەم نووسینە) عەبدولی حەمە جوان، رەوفی حاجی سەعید، جەمیل ئەحمەد شازەمان، صەلاح صاڵح یونس. هەر لە یەكەم رۆژی نمایشەكەوە كە لە كەشیكی ساردی مانگی یەكی ساڵی ١٩٦٩بوو، بەرەو رووی جەماوەرێكی بێ شووماری تامەزرۆی شانۆ بووینەوە، زیاد لە كیلۆمەتریك خەڵك سەرەیان گرتبوو بۆ بینینی شانۆییەكە، رۆژێكیان جەماوەرەكە ئەمەندە زۆربوون ئێمەی ئەكتەران نەماندەتوانی بچینە ژوورەوە بۆ هۆڵەكە، بێگومان بە یارمەتی تیپی مۆسیقای سلێمانی، كە ئەو كاتە هەموویان میوزیكژەنی چالاكیی قوتابخانەكان بوون، ماوەی دوو هەفتە ئەم چیرۆكەمان نمایش كرد، دەنگێكی زۆر باشی لە شارەكەدا دایەوە، جەماوەرێكمان سەرسام كرد بە نمایشەكەمان، چونكە بە یارمەتیی مامۆستاكەمان شانۆییەكمان پێشكەش كرد، كە زۆر جیاواز بوو لەو شانۆییانەی ساڵانێك پێش ئێمە نمایش كرابوون، ئەویش لە بابەتی دیكۆر، رووناكی، مۆسیقای دیمەن و ئێكسسوارەوە. ئەم شانۆییە و هاندانی جەماوەر و پێداویستیی كۆمەڵگا بۆ هونەرێكی نەتەوەیی كارێكی وای كرد كە ئەمە كۆتا ئیشمان نەبێت و هەر بەردەوامبین لە بەرهەمهێنانی شانۆیی، ئەوە بوو هەر لەو ساڵەدا لە شاری كەركووكی خۆشەویست لە هۆڵی بەهوی شارەوانی چیرۆكی شانۆیی نەورۆزمان پێشكەش كرد، هەر هەمان ساڵ لە گۆڕەپانی دواناوەندیی سلێمانی و هەروەها لە یاریگای سلێمانی شانۆییمان پێشكەش كرد. بەم جۆرە ئەو هونەرمەندانەی لەسەرەوە ناوم هێنان، بە تایبەتی (من و عوسمان چێوار، عەبدولی حەمە جوان، جەمیل شازەمان و، كەمال دڵشاد) شانۆمان بە تەواوەتی بووژانەوە و هەوڵی ئەوەمان دەدا لە تیپێكی مۆڵەتپێدراودا دەستبەكاربین، ئەوەبوو مامۆستا عەبدولقادر نووری پێشنیازی كۆمەڵەیەكی شانۆیی كرد و، دوایی لە كۆمەڵەی هونەر و ێژەی كوردیدا رەنگی دایەوە، هەر ئەمەش بوو بە هاندەری ئەوەی تیپی نواندن و مۆسیقای سلێمانی دروست ببێت و، ئەمانە هەمووی بوون بە بناغەی دروست بوونی شانۆ لە شارەكانی دیكەی كوردستاندا.
هەر ساڵی ١٩٦٩ئێمە لە تیپی نواندنی سلێمانی پاش ئەوەی شانۆیی سەرینی باداریمان لە نووسین و دەرهێنانی (ئەحمەد دەنگگەورە) نمایش كرد، هاوینی ئەو ساڵە بوو، ئەو بەرهەمەمان برد بۆ هەولێر، لە هۆڵی گەڵ ئەو شانۆییەمان پێشكەش كرد، هەر ئەوەش بوو بە هاندەرێك بۆ هونەرمەندانی هەولێر كە تیپی هونەریی هەولیر دابمەزرێنن، هەندێك لە هونەرمەندانی هەولێر داوای كردنەوەی لقێكی كۆمەڵی هونەر ویژەی مەڵبەندی گشتی سلێمانیان كرد و، بەمجۆرە هونەری شانۆ لە كەركووكیشدا، لە تیپی مەشخەڵ و لقێكی دیكەی كۆمەڵی هونەر و وێژەی كوردیدا رەنگی دایەوە، ئینجا لە شارە بچووكەكانی وەك رەواندز، چەمچەماڵ، هاوینەهەواری سەلاحەدین شوێنی دیكەیش كرایەوە، ئەو كاتانە كە هونەرمەندانی شانۆ لە شارێكی وەك سلێمانی، یان هەولێر، كەركووك، هەروەها لە دهۆك نەدەگەیشتنە پەنجا كەسێك، وا ئێستا لە هەر شارێكی كوردستان یان و دەتوانم بڵێم سەدان كەس دەڵێن ئێمە ئەكتەرین و، سوپایەكی بێشوماری بە دواوەیە، ئەو كاتانە هۆڵێكی وا لە هەموو كوردستاندا نەبوو، كە هەلومەرجی هۆڵی نمایشی لەخۆ گرتبێت، ئێستا لە چاو ئەو كاتانەدا هەر چەندە جیاوازی زۆرە، بەڵام هێشتا پێویستیمان بە هۆڵی شیاو هەیە و ویستی هونەرمەندان تێر ناكەن.
ئەمە بیرەوەییەكی سەرپێیی بوو، یان بڵێین سەرەتایەكە بۆ ئەوەی لە داهاتوودا وردە وردە رۆ بچینە ناو ئەم هونەرە هەستیارە و، هەندێك راستیی مێژووی شانۆ و دڕامای كوردی بۆ نەوەكانی داهاتوو تۆمار بكەین.