تاریق كارێزی


ئینسلوشن (Instlution) واتە هونەری تێك هەڵكێش. زاراوەكە وەك بە زمانی ئینگلیزی گۆ دەكرێت، قورس بە سەر زمانی كەسێكدا دێت كە بە كوردی قسە دەكات. من لە كورداندنی ئەم زاراوەیە، پیتی (ت: تێ)یەكەم لێ لا برد، بۆ ئەوەی لەگەڵ ریتمی فۆنەتیكی زمانی كوردی بسازێ: ئینسلوشن: تێك هەڵكێش، لە جیاتی (ئینستلوشن یان ئینستڵوشن). ئینسلوشن، تەرحێكی تازەی باوی هونەری شێوەكارییە. كۆ كردنەوەی هەمەجۆر پارچە (چ زۆر بن یان كەم) و دروست كردنی رایەڵێكی واتا یان جوانی، یان هەردووكیان پێكەوە، پێی دەگوترێت ئینسلوشن.
پێم وایە یەكەمین جارە هونەرمەندێكی شێوەكاری كوردستان، بەم شێوە باڵایە هاتووەتە دەست و پیشانگایەكی بە یەك بەرهەم (یەك ئینسلوشن) كردووەتەوە. پیشانگاكە بریتی بوو لە یەك بەرهەمی زەبەلاح لە بارەی تراژیدیای نەتەوەیەك، شاڵاوی ئەنفالی 1988 دژ بە كورد.
ئینسلوشن (هونەری بەرجەستە كردن بە لێكدانی پارچەی هەمەجۆر)، هێشتا بە تەواوی لە لای هونەرمەندانی شێوەكاری كوردستان جێی خۆی نەكردووەتەوە. ئەم هونەرە تێكڕای چەمك و واتا وەك پرۆژەیەكی هونەری، لە یەك بەرهەمدا چڕ دەكاتەوە، ئەو بەرهەمەش لە قەبارەی هەمەجۆردا (گەورە، مام ناوەندی، بچووك) خۆی دەنوێنێ، ئەگەر ئینسلوشنەكە گەورە بوو، ئەوا دەكرێ هەڵگری سیمای یەك چالاكیی سەربەخۆ بێت، هونەرمەندیش ئازادە لەوەی كۆمەڵێك ئینسلوشن (هەڵبەت دەكرێ بەرهەمی دیكەشی لەگەڵدا بێت) لە پیشانگایەكدا بخاتە روو. دوایین پیشانگای هونەرمەند عەلی رەزا (خەڵكی شاری خورماتووە لە باشووری كوردستان و لە ئێرلەندا نیشتەجێیە) لە رووی تەكنیكی كار كردن و لە رووی هونەر و ئامانجیشەوە، هەنگاوێكی بوێرانە و سەركەوتوو بوو.
ئینسلوشنەكە (كۆتەڵەكە) ناوەڕاستی هۆڵی میدیای لە شاری هەولێر داگیر كرد بوو، بینەرانی بەرەو كەنار و لاپەڕی هۆڵەكە، نزیك بە هەر چوار دیوارەكە، پاڵ پێوە نا بوو. داگیر كردنی بەشی هەرە زۆری رووبەری گەورەی هۆڵێك بە یەك بەرهەمی هونەری، نیشانەی بوێری و لە هەمان كاتدا توانای هونەرمەندەكەیە، كە لە خۆی رادەبینێت بە یەك بەرهەمی شێوەكاری، پیشانگایەكی تایبەت بكاتەوە.
بەر لەم پیشانگایەی عەلی رەزا، هەستم بە گەرم و گوڕی و ئامادە بوونی هونەری ئینسلوشن لە كوردستان (یان بە لای كەمەوە لەو شوێنانەی كە من ئاگام لە بزاڤی شێوەكاریی كوردستان هەیە) نەكرد بوو. لەم پیشانگایەدا بابەتێك بە دوو رەهەند خرا بووە روو. تراژیدیای قڕ كردنی نەتەوەیەك بە دروشمی (ئەنفال)، كە دواتر ئەو ناوە لە زمانی كوردیدا بوو بە ناونیشانی شاڵاوەكە و قوربانییەكانی. ئەم زاراوەی ئەنفالە لە دەروازەیەكی زەبەلاحی تراژیدیاوە چووە نێو فەرهەنگی زمانی كوردییەوە. ئەم زاراوەیە بۆنی ئازارێكی نەبڕاوەی نەتەوەیەكی لێ دێت. پیشانگاكە تێكەڵەیەك بوو لە نمایش و دەنگ. هاوبەندی و رایەڵێكی زۆر بە تین لە نێوان دەنگ و كەرەستە (فیگەرەكانی تاكە بەرهەم)ی پیشانگاكەدا هەبوو. هونەرمەند سەرسوڕمانی خۆی دەخاتە روو، كە لە سایەی بیر و باوەڕ و بە پاساوی ئەو، پەلاماری نەتەوەكەی دراوە، لە بن پەردەی ئایین بەیداخی قڕ كردنی نەتەوەیەك بەرز كراوەتەوە.
عەلی رەزا لەم پیشانگایەدا توانیی كەشی ئەنفال لە نێو هۆڵێكدا بئافرێنێ، وێنای تراژیدیایەكی سەخت بكێشێت، كە كەس و كاری ئەویشی تێدا بوونەتە قوربانی (زۆرترین رێژەی قوربانییەكانی ئەنفال خەڵكی گەرمیانن). كەرەستەی نمایش كردن و بەرجەستە كردنەوەی رەش شاڵاوی ئەنفال بەم جۆرە هەژێنەرە و لە رووبەرێكی دیاری كراودا، هونەرمەندی گەیاندووەتە ئاستی پێكانی ئامانج و مەبەست. ئەو دامەن و چاوگی گریمانەیی رووداوەكەی، بە راستیی شاڵاوەكەوە گرێ داوە. پێشم وایە ژیانی تەژی لە ئازادی، ئازاد لە ترس و هەڕەشە لە وڵاتێكی رۆژاوای ئەوروپا، بوێرییەكی زۆری بە عەلی رەزا داوە، كە بە ئەو پەڕی راستگۆییەوە بێتە ئاخاوتن، پرۆژەكەشی بێ سڵەمینەوە و دوودڵی، لە خاكی ئەنفال دیتەدا، پیشان بدات.
ئەو لە گەیاندنی پەیامەكەی زۆر سەركەوتوو بوو، خوێندنەوەیەكی هزری و هونەرییانەی بۆ مەرگەساتی كورد قڕانی ئەنفال كردووە. لەمەشدا رەنگی رەش تاكە رەنگی باڵادەست بوو لە ئینسلوشنەكەیدا، پۆشاكی پاشماوەی ئەنفالیش، پاش بۆیاغ كردنیان بە رەنگی رەشی خمین، ناوەندی هۆڵەكەیان داگیر كرد بوو، تێكەڵەی دەنگی خەڵكانی ئەنفالكەر و خەڵكانی بەر ئەنفال كەوتە و ئەنفالبردە، هێندەی دیكە پەیامەكەی چڕتر كرد بووەوە.