سەرهاتی و چیڕۆكێن هەر مللەتەكێ ڕوویەكی بەرچاڤ و نەبەرچاڤن ژ كەساتییا وی. گەلەڕەنگییا كەسانێن تێدە، هەمان گەلەڕەنگییە د ناڤ مللەتی ب خوەدە و هەتا ناڤەڕۆكا وان سەرهاتی و چیڕۆكان ژی تێكلییەك خورت ب كەلەپوورێ دینی، جڤاكی یێ وی مللەتیڤە هەیە و مۆرا بیر و بۆچۆن و باوەرێن د ناڤدە بەلاڤ، د سەرهاتی و چیڕۆكێن ویدە بەلی و ئاشكەرایە.
ئەڤە هندێ دگەهینت كو ئەو چیڕۆك و سەرهاتی، ب هەر ئاوایەكێ، ژیوارێ تێدە بەلاڤ و سەربۆرێن وی دەرەهی دكن و هەر سەربۆرەكا د وان سەرهاتی و چیڕۆكاندە دئێتە ڤەگێڕان، هێڤێنێ وێ تێگەهشتن و فەلسەفەیا سادەیە، ئەوا د ناڤ خەلكێ ئاساییدە بەلاڤ. ئانكو ناڤەڕۆكا وان پارچەیەكە ژ كەساتییا وی مرۆڤی. ژ بەر ئەڤا بۆری هەمیچكێ، پێدڤی و فەرە ئەو سەرهاتی و چیڕۆك بێ دەستكاریكرن بێنە تۆماركرن و نڤیسین و هەر ب وی زمانێ پێ دئێنە ڤەگێڕان و ڤەگوهاستن. لێ مخابن و سەد جاران مخابن، ل دەڤ مە، گەلەك گرنگی ب ڤی ئاوایێ ڤەگوهاستن و تۆماركرنێ نائێتە دان و نیشانێن دەستكاریكرنێ نە تنێ د زمانێ سەرهاتی و چیڕۆكاندە دیارە، بەلكو هەتا د ئاڤاهی و شێوازێ دەربڕینێدە ژی بەرچاڤە.
بێ گومان، ئەڤە هندێ دگەهینت، كو د مەیدانا كۆمكرنێدە، بێئاگەهییەك هەیە ژ هندێ كو كەلەپوور ب هەمی تاك و چەقێن
خوەڤە، سەر و سیمایێ مللەتی، خوەشی و نەخوەشییا وی، بیر و بۆچۆن و دیتنا وی دەرەهی دكت..
ئەم هیڤی دكن ژ هەر كەسەكێ زەند و باسكێن خوە بۆ كۆمكرن و تۆماركرنا كەلەپوورێ دەڤەرا خوە هلكرین، ب چو ئاوایان دەستكارییێ د وی كەلەپووریدە نەكت و وەك هرییەكا نەڕێسایی بەردەستی خواندەواران بكت، دا ئەو سەر و سیما و خوەشی و نەخوەشی و بیر و بۆچۆن و دیتنا پێشتر مە گۆتی تێدە پێتی نەبت
لەورا مە وەك ئەنستیوتیا كەلەپورێ كوردی دهوك ل دەسپیكا سالا 2019 یەكەم بەرهەمی مە یە ئەدەبیات دڤی سالیدا كومەكا سەرهاتیان ژ باعەدرێ بناڤئ (بابە دەروێش) چاپكر یا نڤیسكار (حسین باعدری).
ئیك نمونە ژ سەرهاتین پەرتووكا بابە دەرویش:
تشتێ ژنك خودێ بێ خووشە
زەلامەك هەبوو، د ژیانا خۆدا گەلەك ڕاستی ب كار دئینا.. چ تشت ل دۆرا وی چێ بووبا تەنگاڤ نەدبوو و د گۆت: چ تشتەكی ژ نك خودێ بێت من پێ خۆشە.
خەلكێ گوندی ژ وی چاڤ نەبار دبوون و ڕابون بۆڕا ئارێشەیەك ب دزیڤە چێكرن. هەر ب شەڤ هەموو مالدارییا وی د گەل تەرش و تەوالێ وی ژێ دزین و برنە شكەفتەكا ب ڕەخ گوندیڤە. دەمێ ئەڤ زەلام سپێدێ شیار بووی دیت مالا وی ڤالایە تشتەك تێدا نەمایە، نە دەغەلێت مالێ نە تەرش و تەوال. خەلكێ گوندی سەرا وی دان كانێ دێ چ بێژت بۆ ڤێ نەخۆشییێ. گۆتە وان هەر تشتەكی ژ نك خودێ بێت من پێ خۆشە. خەلكێ گوندی مانە حەیری و گۆتن ئەم مالێ وی نادەینێ هەتا گەلەك تەنگاڤ نەبت.
دەمێ سپێدێ تەرش و تەوالێ گوندییان چۆ چۆلی بۆ چێروانێ. هندەك مخلاچییان ل پەزێ وان دان و تالانكرن.
شڤانێن وان ب سەر گوندیدا زڤڕین و هەوار گەهاندنە گوندییان كو پەزێ وان هاتە تالانكرن. خەلك ژ خەمان زەر بوون و خەو ب چاڤێ وان نەكەفت. دەمێ بوویە سپێدە، ئەو كەتخودا ل ناڤ خەلكێ سەكنی و گۆتە وان بێژن: شكر بۆ ناڤێ خودێ، هەر ب مالێ مەبوو، نە ب سەرێ مەبوو. گوندییان گەلەك كەیفا وان ب ڤێ گۆتنێ هات و شكرا خودێ كرن و ژ شەرما خۆ گۆتنێ هەر توی ڕاستی، ب تنێ حەلالێ تە مایە و مە تەرشێ تە ژ تە ڤەشارتبوو و بربوو د شكەفتێڤە، بەری هۆ ب سەرێ مە بێتن. مە خەفكەك بۆ تە ڤەدابوو و ئەم ب خۆ كەفتنێ. مە گۆت كانێ دەمێ تەنگاڤییێ تو دێ چ بێژی؟ ..
حەلالێ وی بۆڕا هەموو ڤەگەڕاندن. كەتخودایی گۆت خودێ وێ ل گەل دلێ ڕاست و یێ بیرێ بۆ خەلكێ بكۆلت هەر ئەو دێ كەفتێ.ئۆشانا یووئێل میرزا ناڤێ‌ وی یێ دورست (ئۆشانا یووئێل میرزا)یە. (25) كانوونا ئێكێ، سالا (1918)ێ ل عیراقێ ل باژاڕێ (بەعقووبە) هاتییە سەر دنیایێ. ناڤێ‌ دەیكا وی (خانا)یە، ل عیراقێ هاتییە سەر دنیایێ‌ و ئۆشانا كوڕێ‌ وێ‌ یێ‌ ئێكانە بوو.  د هەمی ژیانا خوەدە گەلەگ گوهداری دەیكا خوەبوویە و دەیكا وی ب ڕێكەكا ڕاست و دورست فێری ڕێ و ڕەوشتێن (مەسیحییەتێ) كرییە.  ل كەمپا (جیلانی) و ل خواندنگەها فێركرنا زمانێ ئاشووری و ل سەر دەستێ‌ مامۆستا (ئیلیشا) فێری خواندن و نڤیسینا زمانێ‌ ئاشووری بوویە.  سالا (1972) دەیكا وی چوویە بەر دلۆڤانییا خودێ‌.  زمانێ‌ كوردی نەدزانی، لێ زێدەڤیانا وی بۆ سترانا كوردی، د بەر هندێڕە كر، زێدە گوهدارییا دەنگبێژێ نەمر (حەسەن جزیری) بكت.  سالا (1935)ێ‌ و د ژییێ هەڤدەسالییێدە، دەست ب سترانگۆتنێ‌ كرییە. د هەمی ژیانا خوەدە (12) سترانێن ئاشووری تۆماركرینە، و (2) ستران ژی ب زمانێ‌ (توركی) گۆتینە. سترانا وی یا ئێكێ (خمتا ناجیب)ە. بەرهەمێ خوە هەمی سالا (1959)ێ، ل بنگەهێ‌ ڕادیۆیا(بەغدا) و د بن سەرپەرشتییا مۆزیكژەنێ‌ ناڤدارێ ئاشووری (جەمیل بەشیر)دە، و ل سەر (7) قەوانان تۆماركرییە. دو سالان ل وەلاتێ (كوێت) و چەندەكێ ل ئیرانێ ژ (1943 - 1945) ژیایە، پاشێ جارەكا دی ڤەگەڕیا (بەغدا). بەری بڕیارا ب جههێلانا عیراقێ بدت، جارەكا دی دزڤڕتە وەلاتێ (كوێت)ێ و (22) سالان ل وێ دەرێ خوەجه دبت. سالا (1985)ێ ب ئێكجاری مشەختی وەلاتێ (كەنەدا)بوو، و نها ل باژاڕێ (برامبتۆن) ل هەرێما (ئۆنتاریۆ) خوەجهە.