رەنگ یەكێكە لە دوو توخمە سەرەكییەكەی هونەری شێوەكاری (تەنانەت گەردوونیش). پێكهاتەیەكی سەرەكیی گوتاری دیدەییە. لە لای شێوەكاران بایەخێكی ستراتیژیی هەیە. رەنگ لە سروشتدا خۆڕسكە و ئاوێتە بە واتای فیگەر و دیمەنەكانی ژیان دەبێت. بە هەمان شێوە لە لای شێوەكاریش، رەگی خۆڕسكانەی رەنگ ئاوێتە بە واتا دەبێت. ئەو لە یەك كاتدا شێوە و واتایە.
با گوێ لە شارا بابان بگرین، چۆن باسی یەكێك لە سێ رەنگە سەرەكییەكەی (سوور، شین، زەرد) دەكات: «پرۆژەی رەگی شین (لێرەدا رەگ و رەنگ ئاوێتەی یەكن)، بیرۆكەی شوێن، بەرهەمی بیندراو، ماتریاڵی بەكار هاتوو، ئەگەر بۆ هەموو ئەو بەریەك كەوتنانەی من لە رابردوودا بگەڕێینەوە، ئێستا شوێن بەشێكە لە پرسیار و وڵام، بەشێكی سەرەكییە لە ئێستا، پرسیاریشە لە ئێستا و رابردوو. پرۆژەی رەگی شین هەم رەخنەیە هەم سكاڵا. رەگی شین رەخنەیە بۆ هەموو ئەو نادادییەی دەرهەق بە مرۆڤ دەكرێت، لە ناویشیاندا ژن زیاتر بەر ئەم قوربانییە كەوتووە. شوێنیش بەشێكە لە رەخنە، كە قۆرخ كراوە و لە منی ژن زەوت كراوە.»
رەگ و رەنگ تەنیا پیتی (ن) لە یەكیان جیا دەكاتەوە. لە بەرهەمەكانی (شارا)دا ئەو پیتە كرێچنی ئاوێتە بوونە. ئاوێتە بوونی هونەرمەند و ژینگە. (رەگی شین، پرۆژە پیشانگایەكی شارا بابان بوو، بۆ یەكەمین جارە لە مزگەوتێكدا «مزگەوتی ئاڵتوون- هەولێر» دەكرێتەوە). شین رەنگیكی ساردە، بە لای رامان، پشوو درێژی و بەربڵاویدا دادەكشێت. دەریا، ئاسمان، رووبار، ئاسۆ و گەلێك شتی دیكەی بەرین و بێ سنوور، شینن. شین لە لای كورد رەنگی ماتەمیشە، لە زمانی كوردیشدا، شین واتە ماتەم «شین و شایی، دەستەوایی». لە هەمان كاتدا ژیانەوەیە (شین بوونی گژ و گیا، دەغڵ و دان). كەواتە دەكرێ لە گۆشەنیگای هەڵبژاردنی رەنگی شینەوە، پەی بە گەلێك راز و نیاز و خواستی ئەو ژنە هونەرمەندە ئاشنا بین. لە باری دەروونەوە، رەنگی شین ئارامە، هێوری دەبەخشێت. لە پاڵ هەردوو رەنگی وەنەوشەیی و مۆر، شین تا ئەندازەیەك رەنگی خەون و خەیاڵیشە. رەنگێكە هەردوو رەهەندی ژیان و خەون، دنیای بەر دیدە و ئەوەی نێو خەیاڵیش، پێكەوە گرێ دەدات.
مزگەوت، شوێنی پیرۆزی خودا پەرستی، هەردەم ئامێزێكە بۆ هونەر. چەندین هونەر لە دروست بوون و بەرجەستە بوونی مزگەوتدا ئاوێزانی یەك دەبن (تەلاسازی، نەخش «زەخرەفە»، خۆشنووسی..). واتە مزگەوت لە بنەڕەتدا بە هونەر نامۆ نییە. لە شارێكی وەك كەركووك، تەكیە و خانەقا باوەشیان بۆ هونەری دیكەش كردووەتەوە (سەمای دەروێشان، مەقام خوێندن، شیعر گوتن). هەموو ئەم دەرهاویشتانە نیشانی دەدەن، كەشی مزگەوت بە هونەر نامۆ نییە. خۆ بابەتی ئەو بتانەی حەزرەتی ئیبراهیم شكاندنی، لە سەردەمێكدا بووە، عەقڵی جڤاك وابەستەی بازنەیەكی تەسكی بیركردنەوە بووە. لێرەدا بۆ شكاندنی تابۆ، كە لە بنەڕەتدا دروست كراوی نەریتە، نەك لە باوەڕی پەتییەوە سەرچاوەی گرت بێت، شارا بابان هاتووە لە نێو مزگەوت (پەرستگە)دا پیشانگای شێوەكاریی كردووەتەوە. بە دەنگەوە هاتنی مامۆستای ئەو مزگەوتەش، كارێكە تەواوكەر و بارتەقای كۆششەكەی خانمی هونەرمەند، كە بەم جۆرە باسی ئەرك و زەحمەتییەكەی خۆی دەكات «زۆر هیلاك بووم، قورسە كاری (هونەر)بكەیت و لە دەمی خۆتی بگریتەوە و بیكەیتە پرۆژەیەكی هونەری، بێ هاوكاریی هیچ كەس، بە تەنیا بووم، زۆر هیلاك بووم.» ئەو بەوەش دڵی خۆی دەداتەوە «باش بوو، دڵم خۆش بوو، (پیشانگاكە) بووە باسێكی گشتی، خەڵكی هێنایە قسە. تەنانەت بابەتی حەرام و حەڵاڵی (لەم ژوانەی هونەر و پەرستگادا) یەكلایی كردەوە. خەڵكێك هەتا ئێستا لە هونەر دوورە پەرێز بوون، پێیان وا بوو حەرامە.»
رەنگە بە دیوێكی دیكەدا شارا مەبەستی بووبێت، كە «مێ» رەگ و رەنگی شینە، واتە سەرچاوەی ژیانە. بۆی هەیە لە هەموو دەرگایەكی ژیان بدات. وەك چۆن دەروازەكانی ژیان و ژینگە بە رووی «نێر»دا كراونەتەوە، شارا پێی وایە «مێ»ش لە رووی مرۆییەوە هیچی لەو كەمتر نییە، مافی خۆیەتی دەروازەكانی ژیان و ژینگەی بە روودا بكرێنەوە. ئەوسا ژیان رەنگینتر، دەوڵەمەنتر، رەنگاڵەتر دەبێت. پرۆژەكەشی گوتارێكی جوان بوو بەو ئاراستەیە. ئەو بۆ خۆی رازییە و پێی وایە پەیامەكەی گەیشتووە.

ئا/تاریق كارێزی