گوڵبەهار یەك لەو هونەرمەندە گەورانەیە كە لەشەستەكانی سەدەی ڕابردوودا خزمەتێكی گەورەی بەهونەری كوردی كردووەو ئاوێتەی گۆرانی گوتن بووە، زایەڵەی دەنگەكەی هەموو كوردستانی گرتبۆوە.
هونەرمەند گوڵبەهار (وردة الربیع)، گوڵی دڵڕفێنی بەهاری كوردستان، كە نازناوی (فەیرۆز(1)ی كوردستان)ی پێدراوە. زۆربەی گۆرانییەكانی زادەی شیعرو هۆنراوەكانی (دكتۆر بەدرخان سند)ین، كە پڕن لە وشەی جوان و مانادارو كاریگەر. دكتۆر بەدرخان خۆشی لەوتارێكیدا دەڵێت: «گوڵبەهار لەكاتێكدا لەدونیای گۆرانی كوردیدا دەركەوت، كە دەنگی ئافرەتی تێدا ون ببوو، بەلێهاتویی خۆی ئەو بۆشاییەی ئافرەتانی پڕكردەوەو خزمەتێكی گەورەی بەو بوارە كرد» وەكو ژنێكی پێشەنگی ئەو بوارە خزمەتێكی زۆری بەهونەری گۆرانی و مۆسیقای كوردی كردووە.

سەرەتای ژیان و پێگەیشتنی
گوڵبەهار ناوی راستەقینەی (فاتیمە محەمەد ئەحمەد عەلی)یە، بنەچەی خێزانەكەی دەگەڕێتەوە بۆ قەزای ئامێدی لە پارێزگای دهۆك. دوای رووخانی میرنشینی بەهدینان لەساڵی 1843 خێزانەكەی دێنە خوارەوەو كۆچ دەكەن بۆ گوندێكی سریانی لەناوچەی جۆلەمێرگی باكووری كوردستانی ئێستا، ساڵی 1929 گوڵبەهار لەوێ لەدایك دەبێت. دوای ئەوە جارێكی دی خێزانەكەی رەزامەند دەبن بە گەڕانەوەیان بۆ باشووری كوردستان و لە دەڤەرو زێدی رەسەنی خۆیان ئامێدی نیشتەجێ دەبن. پاش كۆچی دوایی باوكی که ئەوكات تەمەنی 6 -7 ساڵان دەبێت، خێزانەكەی دەچن بۆ شاری موسڵ و لەوێ دەست بە خوێندنی سەرەتایی دەكات، دوای ئەوە دەچنە بەغداو تاوەكو پۆلی پێنجی سەرەتایی دەخوێنێت و لەوێ بەتەواوی جێگیر دەبن. لەبەر خراپیی بژێوی ژیان نەیتوانی خوێندن تەواو بكات، هەربۆیەش شوو بە گەنجێكی زەنگینی بەغدا دەكات و كچێكیان دەبێت بە ناوی بێریڤان، بەڵام لەبەر ئەوەی هاوسەرەكەی دواتر ژنێكی دیكەی بەسەردا دێنێت، ژیانی هاوسەرێتیان بەردەوام نابێت و لێك جیادەبنەوە، گوڵبەهار لەگەڵ كچەكەی لە ژیانێكی سەخت و دژواردا دەمێننەوە.
ژیانی هونەریی
گوڵبەهار لە تەمەنێكی زووەوە لە ژێركاریگەری خوشكەكەی (فەوزیە محەمەد - هونەرمەند) دەچێتە نێوكاری هونەری و ساڵی 1949 وەكو یەكەمین كچە كوردی عێراقی دەچێتە سەر تەختی شانۆ و لە نێو تیپی كۆرالی رادیۆی عێراق كاردەكات. ساڵی 1956كە بۆ یەكەمجار تەلەڤزیۆن هێنرایە بەغدا، بەشداری چەندین كاری نواندنی كرد. لە دوو فیلمی سینەمایی بەناوەكانی (الوردة الحمراء، عروس الفرات) بەشداریكرد، ئەوكات ناوی هونەری (فائزە محەمەد) بوو. دوای ئەوە پەیوەندی كرد بە تیپی هونەری (یەحیا فایەق)، پاشان دەچێتەوە ناو (تیپی هونەری 14ی تەمموز) كە دامەزرێنەرەكەی شێخ عەلی دەروێش؛ مامۆستای پەیمانگای هونەرە جوانەكانی بەغدا بوو، لە رێگەی ئەو تیپەوە ناوبانگی دەركردو دەرگای بۆ كرایەوە بۆ بەشداریكردن لە كاری تەلەڤزیۆنی لەبەغدا. هەروەها رۆڵی ئەكتەریی بینیوە لەفیلمێكی دەرهێنەری بەناوبانگی میسری (یوسف وهەبی) كە یەك لەپێشەنگەكانی بواری سینەماو شانۆی عەرەبیە. ئەمانە وایانكرد لەپەنجاو شەستەكانی سەدەی رابردوو ناو و ناوبانگێكی هونەری پەیدا بكات و وەكو هونەرمەندێكی عێراقی چاوی لێدەكرا.
سەرەتا وەكو ئەكتەرێكی شانۆ و سینەمایی رۆڵ دەبینێت و دەردەكەوێت، نەك وەكو گۆرانیبێژێك. یەكەمینی ئەو هونەرمەندە كوردانە بوو، كە هەڵسا بەكاری شانۆیی بۆ هەموو عێراقییەكان، كە لەو سەردەمدا تەنانەت چوونی پیاو بۆ سەر شانۆ جورئەتێكی گەورەی دەویست! بۆیە كاركردنی لەگەڵ گەورە هونەرمەندانی عێراقی وەكو (یەحیا فایەق، فەوزی موحسین، وەجیە عەبدولغەنی، ئەسعەد عەبدولڕەزاق، چیا و ئەلبەیاتی) و دەركەوتنی لە تەلەڤزیۆن، وایانكرد وەكو ژنە هونەرمەندێكی عێراقی، لە ریزی ئەو گەورە هونەرمەندانە ناوی بهێنرێت.
ساڵی 1960 دەچێتە رادیۆی بەغداو پارچەیەك گۆرانی لەكۆرالی رادیۆی بەغدا بە زمانی عەرەبی دەڵێت. لەوێ ژمارەیەكی زۆر هونەرمەندی كوردی ناسی، كە لە ئێستگەی كوردی رادیۆكە گۆرانییان تۆمار كردبوو، گوێگرتنی لەدەنگ و ئەدای ئەو هونەرمەندانە كاریگەری زۆری لەسەر داناو هانیدان بۆ ئەوەی هەرچی زووە گۆرانی بە زمانی كوردی تۆماربكات. بەمەبەستی خزمەتكردنی میللەتەكەی لە رێگەی گۆرانیگوتن.
لەسەرەتای ساڵی1961 بەهاوكاری ئەحمەد خەلیل (بەڕێوەبەری بەشی كوردی رادیۆی بەغدا) و مونیر بەشیر، یەكەمین گۆرانی بە زمانی كوردی بە ناوی (كوڕێ گوند بەژن دارێ حەیزەران) تۆماردەكات، گۆرانییەكە هۆنراوەی (مەحەمد ئەمین عوسمان) و ئاوازەكەشی ئەحمەد خەلیل خۆی بۆی دانابوو.
گۆرانییەكانی
گوڵبەهار لەگەڵ تۆماركردنی یەكەمین گۆرانی ناو و ناوبانگی لە دنیای هونەر زیاتر دەنگیدایەوە. تەكانێكی گەورەی دایە پێشڤەچوونی گۆرانیی كوردی. شێوازێكی نوێ و مۆدێرنەی گۆرانیگوتنی گرتەبەر، هۆنراوەو ئاوازی نوێی بۆ گۆرانییەكانی بەكاردەهێنا بە بەراورد لەگەڵ گۆرانیبێژە میللی و كلاسیكیەكانی وەكو؛ نەسرین شێروان، مەریەم خان، فەوزیە محەمەد و عەیشەشان.
گوڵبەهار بەردەوام دەبێت لە گۆرانیگوتن، ژمارەی گۆرانییەكانی لە رادیۆی كوردی - بەغدا تاوەكو ساڵی 1987 كە خانەنشین دەبێت، زیاتر لە (270) گۆرانییە. هەموو بەرهەمەكانی لە رادیۆی بەغدا تۆمار نەكراوە، بەڵام زۆربەیان بەشێوەی راستەوخۆ لە رادیۆ بڵاوكراونەتەوە. بەشی زۆری ناوەڕۆكی گۆرانییەكانی دەلالەت لە سروشتی كوردستان دەكات، ئەمەش مانای وایە سروشتی كوردستان كارتێكردنی زۆری بەسەرەوە هەبووە. هۆنراوەی گۆرانییەكانیشی هەڵێنجراوەی شیعرەكانی (محەمەد ئەمین عوسمان، دكتۆر بەدرخان سندی، عەبدولحافیز مایی، مەحفوز مایی، سەبری بۆتانی، سەگڤان عەبدولحەكیم و فەخرەدین دوسكی)ین، شیعرەكانی دكتۆر بەدرخان سندی بە پلەیەكەم، سەگڤان عەبدولحەكیم بەپلەی دووەم، پشكی شێریان لەتێكستی گۆرانییەكانی داگیركردوە. ئاوازی گۆرانییەكانیشی هونەرمەندان (ئەحمەد خەلیل، نازم نەعیم، یاسین شێخی، سەمیر زاخۆیی، محەمەد قەدری، جەمال جەلال، بەشار محەمەد) بوون.
زۆربەی گۆرانییە بەناوبانگەكانی بە دووانەیی لەگەڵ هونەرمەندانی تر تۆماركردووە، وەكو گۆرانی (ئەز كەچم كەچا كوردا مە، شڤان و بێری، سەبرا دلا) لەگەڵ سەمیر زاخویی، گۆرانی (زەمبیل فرۆش) لەگەڵ عیسا بەرواری، گۆرانی (خاڵخالۆكێ) لەگەڵ تەحسین تەها، گۆرانی (ماسی فرۆش) لەگەڵ فەخری بامەڕنی، هەروەها لەگەڵ هونەرمەندانی تر؛ عەبدوڵا زێڕین، فوئاد ئەحمەد، بەشار زاخۆیی، محەمەد قەدری، محەمەد تەیب و.. هتد، گۆرانی بەهاوبەشی تۆماركردوون.
جەمال بەرواری باس لەوەدەكات؛ لەبیرهاتنەوەی كۆچی مستەفا بارزانی، خۆی و هونەرمەند عەبدولا زێڕین هەستاون بە رێكخستنی تێكستی گۆرانییەك بەناوی (رۆژا توو چوی تەلمەكر تازی- ای برحیلك حل علینا الحزن والعزاء) كە لە هۆنراوەی شاعیر مەحفوز مائی) بووە، وشەهایەكی رەمزی تێدابوو لەبارەی كۆچی مستەفا بارزانی، بەمەبەستی ئەوەی هونەرمەندان عهبدوڵا زێڕین و گوڵبەهار بیكەنە گۆرانی بەهاوبەشی بیڵێن، بەڵام لێژنەی پشكنین و هەڵسەنگاندنی دەقەكان لەبەغدا رەتیان كردۆتەوەو پێیان وابووە پەسەندكردنی ئەو دەقە بۆ گۆرانی، ئەوا پەسەندكردنی لەسێدارەدانی مەرگی خۆیانە.
گوڵبەهار زۆر وڵاتان گەڕاوەو بەشداری ئاهەنگە هونەریەكانی دەرەوەی عێراق و كوردستانی كردووە، بۆ ئەوەی دەنگی نوێی گۆرانی كوردی بگەیەنێتە دونیای دەرەوەش. بۆ ئەم مەبەستەش ساڵی 1973 لەگەڵ هونەرمەندان محەمەد عارف جەزیری و عیسا بەرواری دەچێتە لوبنان و چەندین ئاهەنگیان گێڕاوە. ساڵی 1976 سەردانی فەڕەنساو نەمسا دەكات. ساڵانی1977- 1978 جارێكی دی دەچێتەوە فەڕەنساو لەپاریس خەلاتێكی پێدەدرێت، دوای ئەوە دەچێتە بەریتانیا، نەمساو سوید. ساڵی 1981یش دەچێتە ئەمەریكا و چەند كۆنسێرتێكی گۆرانیگوتن سازدەكات بۆ كوردە پەنابەرەكان. هەموو ئەمانە ناو و ناوبانگ و خزمەتی هونەری ئەویان زیاتر كرد.
ئەنجامی كارە هونەرییەكانی و پاییزی تەمەنی
گوڵبەهار یەكەمینی ئەو ژنە هونەرمەندە كوردانەیە كە توانیویەتی زۆر بوێرانە لەبواری شانۆو سینەمادا كاربكات و بۆشایی نەبوونی ئافرەت لەو بوارەدا پڕبكاتەوە. دواتریش لە رێگەی هونەری گۆرانیگوتنەوە خزمەتێكی گەورەی میللەتەكەی خۆی بكات.
ساڵی 1985 وازی لەگۆرانیگوتن هێناوەو دواهەمین گۆرانیش كە تۆماری كردبێت بەر لەوازهێنانی، گۆرانی (دلۆ ئەز تەهیلام)ی هۆنراوەی دكتۆر بەدرخان سندی-یە. دوای پرۆسەی ئازادیی عێراق بەهۆی نالەباری بارودۆخی ئەمنی، لەگەڵ كچەكەی دەچێتە ئوردن و لەوێ نیشتەجێ دەبن. لە 17/3/2005 بە هەوڵ و تێكۆشانی كۆمەڵێك رۆشنبیری كورد و بەهاوكاری حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاری گەڕانەوە بۆ نیشتمان دەدات. بەڕێوبەرایەتی رۆشنبیری دهۆك، وەكو رێزگرتنێك لەتەمەنی هونەری و خزمەت و هەوڵ و كۆششەكانی، لەژێر چاودێری وەزیری رۆشنبیری حكومەتی هەرێمی كوردستان، ئاهەنگێكی هونەری گەورە لە پێشوازی بەخێرهاتنەوەی لەهۆلی محەمەد عارف جەزیری بۆ سازدەكات. ئاهەنگەكە بە ئامادەبوونی هونەرمەندان و گۆرانیبێژان و ئەدیبانی دەڤەرەكەو خۆشەویستان و هەوادارانی بۆ ماوەی دوو رۆژ بەردەوام دەبێت. گوڵبەهار لەگەڵ ئەوەی لەپاییزی تەمەنیدا بوو، بەدەنگە خۆشەكەی ژمارەیەك گۆرانی بۆ گوتن، خەڵات و نیشانەی رێزلێنانی لەلایەن ژمارەیەك لەدامەزراوە راگەیاندنەكانی پارێزگاكە پێدرا. بەم شێوەیە گەڕایەوە نێو ناسیاو و هەواداران و خۆشەویستانی لەدهۆك و پێشوازی کراو رێزێكی زۆری لێ گیرا، دواتریش ئامۆژگەی كەلەپوری كوردی- دهۆك ئەلبومێكی یادگاری بۆ دروستكرد، كە پوختەیەكی ژیانی و (6) ئەلبوم بوو، لە(69) گۆرانی پێکدەهات.
هەروەها گوڵبەهار بەهۆی دەنگە پڕ لەسۆز و حنان و ئاوازە خۆش و دڵگیرەكانیەوە، نزیكی ریتمی گۆرانییەكانی و دەنگی لەگۆرانیبێژی عەرەبی (فیروز رەحبانی)، نازناوی «فەیرۆزی كوردستان»ی پێدراوە. ئەو خۆشەویستییە قوڵەی بۆ سروشتی كوردستانی هەبوو، بەتایبەتیش گۆرانی (كەوا سپێدێ بخوینە) وایكرد ئەم نازناوە هەڵبگرێت، كە رۆژانە بەیانیان لەبەشی كوردی رادیۆی بەغدا بۆماوەی (3) خولەك لەپێشەكی بەرنامەی (الصباحیة) لێدەدرا.
كۆچی دوایی
گوڵبەهار ساڵی 2007 بەمەبەستی چارەسەری نەخۆشی جارێكی دیكە دەچێتەوە بەغدا، بەڵام ئەم جارەیان نەگەڕایەوە، دوای ئەوەی جەلتە لێی دەدات و تووشی شەلەلی دەكات، لەیەك لەنەخۆشخانەكانی بەغدا رۆژی سێشەممە لە23/2/2010 كۆچی دوایی دەكات. ئەوەی جێی سەرنج و تێڕامانە ئەوەیە كە قسەوباسی زۆر لەبارەی گۆڕەكەیەوە دەكرێت و زانیاری ورد نییەو بەتەواوەتی نازانرێت لەكوێیە. زۆربەی ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن كە دوای ئەوەی لەنەخۆشخانەیەكی بەغدا كۆچی دوایی دەكات، نەوەكانی بردوویانەتە شاری نەجەفی پیرۆز (نەجەف 160كم لە باشووری رۆژئاوای بەغدایە)و لەوێ ناشتوویانە، لەبەر ئەوەی پێشتر ژن براكەشی لەوێ بەخاك سپێردراوە. بۆچوونی تریش هەیە كە گۆڕەكەی لەشاری بابل بێت. بەڵام ئەوەی گومان هەڵناگرێت ئەوەیە هەروەكو هونەرمەند سەمیر زاخۆیی(كە هەڤاڵەكی نزیكی بووە) باسی دەكات؛ ناوبراو وەسیەتی كردبوو بیگەڕێننەوە كوردستان و لە زاخۆ بینێژن.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) فیرۆز ڕەحبانی: ناوی ڕاستەقینەی (نهاد رزق ودیع حداد)ە، ژنە هونەرمەندێكی ناوداری عەرەبە، لە بەیروتی پایتەخی لوبنان لە خێزانێكی كاسۆلیكی مەسیحی لەدایك بووە، ماوەی (1935- 2016) ژیاوە، خاوەنی زیاتر لە(800) گۆرانیە، دوای ئەوەی شو بە هونەرمەند عاصی ڕەحبانی (1923- 1986) دەكات، نازناوی فەیرۆز ڕەحبانی هەڵدەگرێت.
سەرچاوەی زانیارییەكان:
- سەگڤان عەبدولحەكیم، گولبهار: دەنگێ ئێكانەیە ل جیهانێ گەریای، گۆڤاری (ڕەنگین)، ژمارە (4)، شوباتی 1988.
- جمال برواری، محطات من ذاكرتي مع الفنانة الكوردیة الرائدة گولبهار في ذكری رحیلها.، جریدة (التاخي)، العدد(7203)، 20/9/ 2016.
- Zeyneb yaş، Şakarên Muzika Kuedi، çildê 1، (1803- 1930)، Bajarê Mezin ya Amedê، 2015.........................(دحام لقمان حسێنی)