ئا/تاریق كارێزی


هەتا ئێستا هێندە نەچوومەتە سەر باسی هونەری نوێ (مۆدێرن). بە قوتابخانە و شێواز و ستایلەكانی ئەم تەرحە هونەرە لە بواری شێوەكاریدا هێندە قووڵ نەبوومەتەوە. بە دڵنیاییەوە مودێرنە هونەری شێوەكاری زۆر دەمێكە لە ئاستی جیهاندا پێگەی خۆی بەدەست هێناوە، رەخنەگرانیش هێندەی پێیان كرا بێت، پەیوەست بە وردەكاریی ئەو هونەرە،قسەی خۆیان كردووە. دەرگای مۆزەخانە و گەلەرییەكانیش، دەیان ساڵە بە رووی ئەم تەرحە هونەرەدا كراونەتەوە.
وێڕای ئەوە، باسكردنی گوتاری دیدەیی لە بەر رۆشنایی داهێنانی هونەری مۆدێرندا، هێشتا بە لای منەوە قورسە. پێنووس و تەرازووی رەخنەی من، هێشتا سڵ لەوە دەكاتەوە، بكەوێتە نێو جیهانی ئەو هونەرەوە. هونەری دیدەیی گوتارێكی سنووربڕە، پتر وەك هونەرێكی گشتگیر تەماشا دەكرێت. بەربەستێك لە بەردەم پەل هاویشتنی ئەم جۆرە ستایلەی هونەری شێوەكاری بەرەو هەموو كونج و كەلەبەرێكی ئەم جیهانە نییە.
بەر لەوەی بێمە سەر دوایین پیشانگای هونەرمەند محەمەد فەتاح، رەنگە پێویست بێت بڵێم: گەلانی پێشڕەو لە كاروانی شارستانیەتی ئەم سەردەمەدا، هەمیشە لە داهێنان و ئەفراندندان. ئەوان لە هەموو بوارەكانی ژیان لە هەموو دەرگایەك دەدەن، سەر بە گشت كونجێكدا دەكەن، لە دەلاقەی هەمووتاق و پەنجەرەیەكەوە دەڕوانن. هەردەم بە دوای شتی نوێدا دەگەڕێن. لە بەرانبەردا گەلانی پاشڕەو (پاشكەوتوو)ی جیهانیش، شوێن پێی گەلانی پێشڕەو هەڵدەگرن. قسەش لەوەدا نییە، كۆمەڵگای كوردستان لە ناوجەرگەی وڵات و گەلانی پاشڕەودایە. كەواتە ئێمە مەحكوومی ئەوەین تەماشای خەڵكانی لە خۆمان پێشكەوتووتر بكەین، شوێن پێی ئەوان هەڵگرین. بە رێڕەوی ئەوانیشدا بڕۆین.
محەمەد فەتاح كە بەم دواییە پیشانگایەكی لە سلێمانی كردەوە، پاشتر هەمان پیشانگای بردە هەولێر، یەكێكە لە هونەرمەندانی بەئەزموونی كوردستان. پیشانگاكەی لەوەوە بایەخ و گرنگی بەدەست دەهێنێت، كە زادەی ئەزموونێكی خەست و خۆڵە. تێیدا هونەرمەندێكی قاڵەوە بووی دنیای رەنگ و شێوە، گوتاری جوانی، زمانی ستاتیكا و پەیامی دیدەییانەی خۆی، بە گوێرەی هونەری مۆدێرن، پوخت گەڵاڵە كردووە.
هونەری مۆدێرن تا ئێستا چەندین قوتابخانە و رێڕەوی هونەریی بە خۆوە دیوە. لە پاڵ ئەوەشدا، خەسڵەتێكی گشتیی هەیە، كە هەموو قوتابخانە و رێڕەوكان لە ژێر چەتری خۆیدا كۆ دەكاتەوە. لە هونەری مۆدێرندا، رەنگ و شێوە تێك دەشكێندرێن، بۆ ئەوەی سەر لە نوێ گەڵاڵە بكرێن و دابڕێژرێنەوە. تێك شكاندنی رەنگ و شێوە، وەك چەمك و بەها و حاڵەتی دیتەنی و فیزیكی، یەك قاڵب و یەك ئاراستە و یەك خوێندنەوە و یەك شرۆڤە وەرناگرێت، بەڵكوو هونەرمەند دەبێتە بەشێك لە سەردەم و ژینگەی مرۆییانەی خۆی، تێكەڵ بە هەمەجۆر دۆخ و دیاردە و دەركەوت و رووداوەكانی ژیانی سەردەم دەبێت. هەموو ئەو شتانە لە ناخی هونەرمەنددا رەنگدانەوە، پەرچە كرداریان دەبێت، جۆرێك لە دۆزینەوە و ئەفراندن، یاخی بوون و خۆ بە دەستەوە نەدان، نامۆیی و هەمەجۆر هەست و نەستی مرۆیی، بە خۆوە دەگرێت.
دەرەنجامی هەموو ئەو شتانەش، هونەری شێوەكاری هەوڵی تێپەڕاندنی بازنەكان و پێكەوە بەستنی بەهاكان دەدات. بەهای ماددی و بەهای واتایی لە هونەری دیدەییدا ئاوێتە بە یەك دەبن. لە سایەی ئەو ئاوێتە بوونەدا، هونەرمەند مانۆری ئازادانەی خۆی دەكات، راڤە و لێكدانەوەی تایبەتی بۆ ژیان و رووداوەكانی دەبێت، خوێندنەوەیەكی ورد بۆ رەوشی مرۆڤی ئەو سەردەمە دەكات.
محەمەد فەتاح بەو تەكنیكەی لە دروستكردنی تابلۆدا بەكاری هێناوە، جۆرێك لە دەسەڵاتی هونەری دەنوێنێ، كە وا پێویست دەكات هەڵوەستەی قووڵ لە ئاست گوتاری دیدەییانەی ئەو بكرێت. ئاشنا بوون بە ژیان و دنیابینی و ژینگەی هونەرمەند، فاكتەری گرنگن بۆ پەی بردن بە وردەكاری و لایەنی ستاتیكاییانەی بەرهەمی ئەو، بۆیە بەدەر لەو مەرجە رەنگە قسە كردن لە بارەی گوتاری جوانی هونەرمەندەوە، رەخنەگر بە ئاقارێكی دوور لە كرۆكی هونەرەكەی ئەو ببات.محەمەد فەتاح بە گوتارێكی دامەزراوی دیدەییانەوە هاتووەتە مەیدان، بە گوێرەی ئەو فۆرمانەی لە زۆربەی تابلۆكانی دووبارە دەبنەوە، وا دیارە زۆر پەیوەستە بە پرسی مرۆڤەوە، بە تایبەتی پەیوەندیی ئەزەلی و دووالیزمانەی نێوان نێر و مێ.
ریشەی هونەری مۆدێرن بۆ سەدەی نۆزدەم دەگەڕێتەوە. هونەرمەندانی نیگاركێش ئیدی دەستیان لە وردەكاریی دیمەن و پێكهاتەی تابلۆ هەڵگرت، لە بری داڕشتنی فیگەر بە وردەكارییەوە، پەنایان بردە بەر هێما و ئاماژە لە نێو بەرهەمەكانیاندا. دەرچوونی هونەری مۆدێرن لە چوارچێوەی هونەری كلاسیزم (ئەكادیمی و ریالیزم)، رێی بۆ بەرجەستە كردنی هەست و نەست و خەیاڵ خۆش كرد. ئەم رچەشكێنییە چەند هونەرمەندێكی پێشەنگی ئەوروپا رابەرایەتییان كرد، لە هەردوو سەدەی (19 و 20)دا چەندین قوتابخانە و رێبازی هونەری پەیدا بوون، هەندێكیان خۆڕسكانە و بڕێكیان بەرنامەڕێژانە دروست بوون. ئەمە رێڕەوی مۆدێرنخوازی و ئەزموونكارییە، تا ئێستاش درێژەی هەیە، هاوكات لەگەڵ رەوڕەوەی ژیاندا، هونەریش گەشە و گۆڕانكاریی بە سەردا دێت. گوتاری دیدەیی پەیوەستە بە سەلیقەی تاكی كۆمەڵگاوە، ئەم سەلیقەیەش بە ئەندازەی ژمارەی كەسانی كۆمەڵگا، فرە چەشن و بێ ژمارە. ئیدی ئاساییە بۆ هەر تەرحە هونەرێك، مرید و داواكاریی خۆی هەبێت.بە گوێرەی بۆچوونی رەخنەگران، هونەری مۆدێرن پشت بە حەوت پایە دەبەستێت:
یەك: لاسایی نەكردنەوەی واقیع و بایەخ دان بە داهێنان و ئەفراندن.
دوو: خۆ دوور خستنەوە لە گوزارشت كردن لە ئامانجی میتافیزیكی.
سێ: بەكار هێنانی كەرەستەی هەمەجۆر (كاغەز، ئاسن، دار، خاشاك. هتد).
چوار: بایەخ دان بە ئەزموونی تایبەتی هونەرمەند لە بری بابەت و ناوەرۆك.
پێنج: داهێنانی شێواز و تەكنیكی نوێ.
شەش: ئەفراندن لە بواری رەنگسازی و تێپەڕاندنی رەنگەیلی باو.
حەوت: باسكردنی بابەتی نوێ كە زادەی هزر و ئەندێشە و خەیاڵن.