بنیادنانی مرۆڤ لە بنیادنانی نیشتمان گرنگترە، ئەگەر تەنیا نیشتمانمان بنیاد بنێین، جگە لە بنیادنانی مرۆڤ، ئەو كاتە لە نێو كۆمەڵگەیەكی جێگیر و سارد و سڕ و چەقبەستوودا دەژین. بنیادنانی مرۆڤ واتا پەروەردەیەكی ساغڵەم و دروست و ڕاست، دەكرێ ئەو حاڵەتە بە حاڵەتی ڕۆشنبیری ناو بنێین، ئەم حاڵەتەش چەندین لایەنی كایەی پەروەردە دەگرێتەوە، بەڵام بنیادنانی نیشتمان لایەنێكی ژیاریی ماددییە لە ژیاندا، چەندین دەوڵەت پەرەیان سەندووە و پێشكەوتوون، كەچی گەلەكانیان بە دەست دواكەوتوویی ناڕۆشنبیرییەوە دەناڵێنن.

من بە تەواوی لەو باوەڕەدام كە بنیادنان و ئاوەدانكردنەوە و پەرەپێدانی نیشتمان بێ بنیادنانی مرۆڤ بەرەو چارەنووسێكی نادیارمان دەبات و ڕۆژێك لە ڕۆژان داروبەردی وڵاتمان بەسەردا دەكەوێت، چونكە نەمانتوانیوە مرۆڤێكی دروست بنیاد بنێین، تا بەهای بنیادنانی خۆی بزانێت، بنیادنان و پەروەردەكردن و ڕۆشنبیركردن و پەرەپێدانی مرۆڤ بەرەو ئایندەیەكی مەزنمان دەبات، چونكە كاتێك مرۆڤێكی ساغڵەم بنیاد دەنێین، واتا ئێمە كۆمەڵگەیەكی ساغڵەم بنیاد دەنێین، كە كۆمەڵگەیەكی ساغڵەم بنیاد دەنێین، واتە نیشتمانێكی ساغڵەم بنیاد دەنێین، كاتێكیش هەموو ئەمانە تەواو دەبن، بێگومان ئەمە بەرەو بنیادنانی نیشتمانێكی مەزنمان دەبات و ئەو گەلەی تێدا دەژی كە شایانیەتی، ئەم پێشەكییە زۆر پێویست بوو بۆ تێگەیشتن لە سێ پایەكەی شێخانی بارزان، كە ئەمانەن:

یەكەم/ خوداناسی و خوداپەرستی.

دووەم/ خۆشەویستیی نیشتمان.

سێیەم/ پێكەوەژیانی ئاشتییانە.  

با قسە لەسەر یەك لە دوای یەكی ئەم پایانە بكەین. شێخانی بارزان گرنگییان بەو سێ پایە داوە، هەر لە شێخ عەبدولسەلامی یەكەمەوە تا شێخ عەبدولسەلامی دووەم، ئەم بیروباوەڕە زیاتر لە سەردەمی شێخ ئەحمەد بارزانیدا چەسپا، بارزانیی نەمریش هەر لەسەر ئەم ڕێچكە و ڕێبازە ڕۆیشت، تا ئێستاش ئەم بیروباوەڕە لە دەڤەری بارزان چەسپاو و جێگیرە. سەرۆك بارزانی لە وتارە مێژووییەكەیدا لە ڕێوڕەسمی كردنەوەی یادگەی مێژوویی بارزان لە دەڤەری بارزان ئاماژەی بەمە كرد، ئەم سێ پایە بوون كە ناوچەی بارزانیان بە حەوت هۆزە ناسراوەكەی (دوڵەمەڕی، شێروانی، بەڕۆژی، نزاری، مزوری، گەردی، هەركی بنەجی) گۆڕی بۆ ناوچەیەكی ئارام و پێشكەوتوو كە زانا و شێخ و سەركردە و سیاسەتمەداریان تێدا هەڵكەوتووە، بۆ نموونە گوندی بارزان ناوەندی پێكەوەژیانی ئاشتییانە بوو لە نێوان پەیڕەوكارانی هەر سێ ئایینی (ئیسلام، جوو، كریستیان)، حاخام ئەهاروون بارزانی، گەورە حاخامەكانی كوردستان بووە لە سەردەمی عوسمانی، قەشە داود بن شەمماس یۆحنان بارزانی دانەری كتێبی (العهد الجدید قراءات طقسیة من الإنجیل) بووە، زۆر لە زانایانی ئیسلامیش هەر لەو ناوچەیە بوون، بۆ نموونە حافیزی عێراقی(شیخ ابن جر العسقلاني)، لە كتێبەكەی خۆمدا (الحیاة الدینیة من نهري إلی بارزان)دا بە تێروتەسەلی قسەم لەسەر ئەمە كردووە.

 پایەی یەكەم: خوداناسی، ناكرێ مرۆڤ خودایەك بپەرستێت كە بە حەق نەیناسێت، ئەمە مەرجێكی بنەڕەتیی دوای ئەمەیە، ئامانجیش لە بوونمان لەسەر ئەم زەوییە خواپەرستییە، هەر یەكەمان بە ڕێگەی خۆی، چونكە ئێمەی ئادەمیزاد براین، پێویستە ئەو برایەتییەش بۆ خۆشەویستی و ئاشتی و هاوكاری هانمان بدات. هانز كونج كە زانایەكی لاهوتی ئایینیی سویسرییە دەڵێت: «ئاشتی لە نێو گەلاندا نایەتەدی ئەگەر ئاشتی لە نێو ئایینەكاندا نەبێت»، لە گوندی بارزان مزگەوت و كەنیسەی كریستیانەكان و پەرستگەی جووەكانیش هەبوو، هەر یەكەیان بەپێی بیروباوەڕی خۆی خودای دەپەرست، بێ ئەوەی ڕقی لە ئەوی دیكە ببێتەوە و گاڵتە بە ئایینەكەی بكات، بەڵكو ڕێزگرتنی بەرانبەر لە نێوان پەیڕەوكارانی ئەو سێ ئایینەدا هەبووە و تا ئێستاش ئەو بیروباوەڕە جێگیرە و نەگۆڕاوە.

 پایەی دووەم: خۆشەویستیی نیشتمان، ناكرێت كەسێك بە مرۆڤ دابنێین كە نیشتمانەكەی خۆی خۆش نەوێت، بەڵكو ئەو كەسە دوورە لە مرۆڤایەتی، عومەری كوڕی خەتتاب گوتوویەتی: (عمّر الله البلدان بحب الأوطان) واتا خوای گەورە وڵاتانی بە خۆشەویستیی نیشتمانەكان ئاوەدان كردووەتەوە، بەم خۆشەویستییە نیشتمانەكانمان ئاوەدان دەكەینەوە و پەرەی پێ دەدەین و بینای دەكەین و، پارێزگاری لە جوانی و پاكوخاوێنی و ژینگە و شاخ و دۆڵ و دەشت و درەخت و بەروبووم و ڕووەك و خاك و ئاسمان و ئاو و ئاژەڵەكانی دەكەین، لەمەش گرنگتر خوێنمان بۆ بەرگریكردنی دەڕێژین، ئەوەتا پێغەمبەری خوا (د.خ) كاتێك خەڵكەكەی لە مەككەی پیرۆز دەریان كرد، گوتی: (ما أطیبك من بلد، وأحبك إلی، ولولا أن قومي أخرجوني منك ما سكنت غیرك)، ئەی وڵاتەكەم چەند شیرینیت، لای من خۆشەویستیت، ئەگەر خەڵكەكەم دەریان نەكردمایە، لە جێگەیەكی دیكە نیشتەجێ نەدەبووم. موحیبەدین ئەلخەتیب دەڵێت: «ئەمەكداران سۆزیان بۆ نیشتمانەكانیان هەیە وەك چۆن باڵندەكان سۆزیان بۆ هێلانەكانیان هەیە».

پایەی سێیەم: پێكەوەژیانی ئاشتییانە، بە درێژایی مێژوو دەڤەری بارزان نموونەیەكی جوانی پێكەوەژیانی ئاشتییانەیە، لەوێدا جوو و كریستیان و موسڵمان بە ئاشتی و ئارامی پێكەوە ژیاون، ئەمەش هەمووی بە چاكە و پێگەی شێخانی بارزانە كە ئەم بیروباوەڕەیان لە دڵ و دەروونی خەڵكەكەدا چەسپاندووە، لەمەش گرنگتر خۆشەویستیی خەڵكە، كاتێك كەسێكی غەریب بچووبایەتە ئەو دەڤەرە، بە گەرمییەوە پێشوازییان لێ دەكرد و خۆراك و ئاویان پێشكەش دەكرد، تەنانەت ئەگەر پێویستی بوایە شوێنی حەوانەشیان بۆ دابین دەكرد، بۆیە ئیبن عەرەبیی ئەندەلووسی كە فەیلەسووفێكی سۆفیگەرە دەڵێت: «بە هیچ پێگەیەكی ئایین ناگەیت، تا ڕێز لە هەموو بوونەوەرێك نەگریت».

ئەم دەڤەرە بەم سێ پایەیە بە ئارامی و سەقامگیری و سەلامەتی ماوەتەوە، نەوەیەكی لێ هەڵكەوتووە كە بڕوادار و نیشتمانپەروەر و نەتەوەخوازن، هەروەها هەموو مرۆڤێكیان خۆش ویستووە، جا ناسنامەكەی هەر چی بێت، لەگەڵ ئەوەی ئەم دەڤەرە (بەتایبەتی مەبەستم گوندی بارزانە) شازدە جار خاپوور كراوە، سەرەڕای ڕووداوە تاڵەكان و سەختیی ڕووبەڕووبوونەوە، بەڵام نەیانتوانیوە ئەو سێ پایە لە دڵی ئەواندا خاپوور بكەن. هۆی سەقامگیریی كوردستان ئەوەیە كە سەرۆك بارزانی ئەم سێ پایەی لە عەقڵی هەموو تاكێكدا چەسپاندووە كە لە كوردستان دەژی، بۆیە دەبینین كە كۆمەڵگەی كوردستانی كۆمەڵگەیەكی بڕوادارە، نیشتمانخوازە، ئەوانەی خۆش دەوێت كە لەگەڵیدا دەژین، لەبەر ئەم بیروباوەڕە هیچ سەربازێكی سوپای عێراق دوای ڕووخانی ڕژێم ئازاری پێ نەگەیشت، بەڵكو گەلی كوردستان خواردن و خواردنەوە و پۆشاك و جێگەی حەوانەیان بۆ فەراهەم كردن، هاوكات هاوكارییان كردن تا بە سەلامەتی بگەڕێنەوە ماڵەكانیان، بەم بیروباوەڕەش سەركردایەتیی كوردستانی لاپەڕەیەكی تازەی لەگەڵ خائین و جاشەكانی سەر بە ڕژێمی سەدام كردەوە، ئەگەر وا نەبوایە، كوردستان سەقامگیر نەدەبوو و پێش نەدەكەوت. بەم بیروباوەڕە شۆڕشی كورد بە درێژایی مێژوو بەرانبەر سەرسەختترین ڕژێم و دڕندەترین تیرۆریست و نەگریسترین پیلان وەستایەوە، بۆیە ئەگەر لێی لانەدەین، ئەوا تاهەتایە بەرگری دەكەین، پێویستە ئەم پایانە پێكەوە بن، باوەڕ بە تەنیا بەس نییە، ئەگەر خۆشەویستیی نیشتمانی لەگەڵدا نەبێت، خۆشەویستیی نیشتمانیش بە تەنیا بەس نییە، ئەگەر بڕوابوون بە خوای لەگەڵدا نەبێت، ئەو دووانەش بەس نین، ئەگەر پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نێوان تاكەكانی گەل نەبێت، بە چاوپۆشی لە ناسنامەی ئایینی و نەتەوەیی و ئایینزایی.

دیارە ئەوەی ئەمڕۆ پێوەی دەناڵێنین ئەوەیە كە یەكێك لەو سێ پایانەمان لە ناودا نییە، ئەویش خۆشەویستیی نیشتمانە، تا ئێستاش هەندێ كەس جیاوازیی ناكات لە نێوان نیشتمان و حكومەت و دەسەڵات، كاتێك ڕقت لە دەسەڵاتە نابێت ڕقت لە نیشتمان بێت، نیشتمان دەمێنێت و دەسەڵات دەڕوات، ڕقبوونەوەت لە نیشتمان ڕق لێ بوونەوەیە لە بوون و مێژوو و پێگە و گیانی خۆت، ئەوەی مایەی شەرمەزارییە ئەوەیە كە هەندێ سیاسەتمەدار گەنجانیان بەم چەمكە هەڵەیە گۆش كردووە، بۆیە كاتێك سیاسەتمەدار ڕۆشنبیریی مێژوویی و مێژووی ڕۆشنبیریی نابێت، ئەوا خراپتری دەكات لەوەی كە چاكی بكات، زۆربەیان بازرگانن، لە ناوماڵدا تەلەفزیۆنەكانیان لە كتێبخانەكانیان گەورەترە، جا ئەگەر كتێبخانەشیان هەبێت.

لەم ڕۆژانەماندا زۆر پێویستیمان بەم سێ پایە هەیە، ئەوەشی ئازارم دەدات، ئەوەیە كە زۆر لە سیاسەتمەدارانمان هیچ لەبارەی ئەو سێ پایەیە نازانن، تەنانەت گرنگیشیان پێ نادەن، چونكە تاكە خەمیان بریتییە لەوەی ژیانی خۆیان چاك بكەن، بازرگانییەكەیان فراوان بكەن، پێگەكانیان قایم بكەن، خەڵكی هەژاریش نازانێت كە ئەوەی ئێستا پێی گەیشتووین لە پەرەسەندنی سیاسی و بازرگانی و ئاوەدانی بە هۆی ئەو نەوەیەیە كە بڕوای بەم پایانە هەیە، كاتێكیش ئەو پایانە لە نێو دڵ و دەروونی گەنجان و نەوەكانمان نامێنن، ئەوا خودانەخواستە هەموو شتێك لەدەست دەدەین، شەكیب ئەرسەلانی نووسەر دەڵێت: «نیشتمانپەروەر بیر لە نەوەكانی داهاتوو دەكاتەوە، بەڵام سیاسەتمەدار بیر لە هەڵبژاردنەكانی داهاتوو دەكاتەوە».