پریشکی ئاگرەکەی سودان کوێێ تر دەسوتێنێ؟
مستەفا قایتەوەنی
جیهان بە قۆناغێکی سەختی پڕ لەملانێی نێودەوڵەتی و گرژی و ئاڵۆزی گەورە هەنگاو دەنێ، ئاماژەکان وامان پێ دەڵێن تاک جەمسەری و خاوەندارێتی گۆڕەپانی سیاسی و ئابوری و سەربازی و تەنانەت هەواڵگری تاک لایەن لە جیهاندا بەرەو پوکانەوە دەچێ، ئەو دەوڵەتانەی خاوەنی چەکی ئەتۆم و ناوەکین دابەشی سەر زلهێزەکان بوون و ئەمەش دەرفەتی بۆ مۆدێلی تاک زلهێزی ناهێڵێتەوە، بەڵکو چەند جەمسەری لێ دروست دەبێت...
ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی لە زۆر میحوەر لەپاشەکشەدان...
کێشەکانی کشمیر لەنێوان هندستان و پاکستان، قودس لەنێوان ئیسرائیل و فەلەستین، هۆنگ کۆنگ و چین، قوبرس لەنێوان تورکیا و یۆنان، تبت لەنێوان هند و چین،کێشەی دەریای چینی ڕۆژهەڵات لەنێوان چین و ژاپۆن ، کێشەی ترانسدنیستریا لەنێوان ڕووسیا و مۆلدیفیاو کێشەی قرم کەلە نێوان ئۆکرانیا و ڕوسیادا هەبوو، ئێستا بووەتە جەنگێکی ماڵوێران کەری گەورە و قەیرانێکی ئابوری جیهانیشی بەدوای خۆیدا هێناوە!
لەم هەموو گرفت و هەڵاوسان و جموجوڵە سەربازی و هەواڵگریانەی باسمانکرد شەش لەو ناوچە کێشە لەسەرانە چەندین دەیەیە نەتەوە یەکگرتووەکان و ئەنجومەنی ئاسایش و دادگای باڵا تەحکیمیە جیهانیەکان بڕیاڕیشیان لێداوە بۆ یەکلای بوونەوە، بەڵام گرفتەکان ڕۆژ دوای ڕۆژ ئاڵۆزتر دەبن و چارەسەرکردنیان سەخت تر دەبێ، بۆیە لەهەر شوێنێ لەمانەی باسمانکردن دەرفەت دروست ببێ، ئاڵۆزی سیاسی و سەربازیشی تێدەکەوێت.
تازەترین شەڕو ئاڵۆزی جیهانی سەرقاڵ کرد ڕوسیا و ئۆکرانیا بوو، ماوەیەکە سودانیشی هاتۆتە سەر، لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا سوریا دە ساڵی پڕ لەنائارامی تێپەڕاند و ئارامی خەریکە بگەڕێتەوە بۆ شام. ڕاوێژکارێکی ناوەندی بەناوبانگی کەناڵی (بی بی سی) کە بەزمانحاڵی دەوڵەتی بەریتانیا دەناسرێت، لەسەر دۆخی سودان بەیەک ڕستە وەسفێکی دۆخەکەی کرد، وتی: هەموو هەوڵەکانی دیموکراسی و ڕیفۆرم و چارەسەری گەندەڵی و داماڵینی چەک و زۆر کایەی دیکەی ژیان لە سودان شکستیان هێنا، بۆیە شەڕ بووە بژاردەی یەکلای کردنەوەی پرسەکان، ڕاوێژکارەکەی (بی بی سی) سودان و عێراقی وەک جمگ و هاوشێوەی یەکتر شوبهاند، ئەشێ لەهەندێ بواردا بارودۆخی سودان جیاواز بێت لەگەڵ عێراق، بەڵام شوبهاندنەکە لە فۆڕمی دیموکراسی و گروپی چەکداری و باڵا دەستی میلیشیاکاندا تەواو هاوشێوەن!!.
پێ دەچێ ئێران لەگەڵ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی ڕێک بکەوێ؟!...
لە ئێستادا جۆرێ لە نزیکی و هاوڕای کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەگەڵ ئێران لە ئارادا هەیە، ئەگەری زۆرە ئێران ڕێککەوتن مۆر بکات لەگەڵ کۆمەڵگای نێودەوڵەتی لەسەر پرسی پیتاندنی یۆرانێوم و زۆر شتی دیکەی پەیوەست بە وڵاتەکەی، ئەگەر ئێران سازش لەسەر هەندێ دەست وەردانی هەرێمی و ناوچەی بکات خەڵک و وڵاتەکەی و ناوچەکەش لە ئافاتی شەڕێکی گەورە دەپارێزێت.
ڕەنگە ئەمریکا پاشەکشە بکات...
لە گرفتی ئەو ناوچە کێشە لەسەرە جیهانیانەی باسمانکرد، ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی جۆرێک لەپاشەکشەو دەستە وەستان بوونەتەوە، زۆرجاریش ئەو لایەنانەی دۆستی ئەمریکا بوون ئەگەر نەدۆڕابن ئەو تەواو لاواز بوون لەبەرانبەر نەیارەکانیان، چونکە ڕۆژ دوای ڕۆژ بەرژەوندی ئەمریکا لەناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەک دەگۆڕێت!، ئەمریکا کاتێ عێراقی بەجێهێشت تیرۆر گەیشتە لوتکە و داعش لەدایک بوو، لە ئێستاشدا عێراق ئەگەر لەسەرپێی خۆی نەوەستێ ئەگەری زۆرە ببێتەوە گۆڕەپانی تەسفیەیی سیاسی هەرێمی و نێودەوڵەتی، ئەوروپا بۆ لەکۆڵ بونەوەی شەڕی ئۆکرانیا لەگەڵ ڕووسیا ئامادەن هەموو سازشێ بکەن و هیچ لارییەکیان نیە قوربانی بدەن لەو پێناوەدا، لەم نێوەندەشدا لەگیان و خوێنی عێراقیەکان هەرزان تر نابیننەوە بۆ ئەو قوربانیدانە، ئەمریکا لە ناوچەکە لە پاشەکشێ و شکستی زلهێزیدایە، جیهان دابەشی کۆمەڵێ جەمسەر دەبێتەوە، بۆیە وا پێدەچێت ئەمریکا ئەو هێزەی جاران نەبێت لە یەکلای کردنەوەی پرسەکان لەناوچەکەدا، دووریش نیە ئەڵتەرناتیڤ بۆ بەرژەوەندییەکانی خۆی بدۆزێتەوە، وەک چۆن بینیمان لە ئەفغانستان پاشەکشەیەکی وایکرد کەس بەبیریدا نەهات تاڵیبانێک کە ئەمریکا زیاتر لە دوو دەیەیە شەڕی دەکات ڕێگەی بۆ خۆش بکات و بیهێنێتەوە سەر دەسەڵات، دوور نیە ئەم سینارێوەیە دوبارە ببێتەوە لەناوچەکە و عێراقیش بگرێتەوە!.
عێراق کاندیدە بۆ شەڕێکی خوێناوی …
عێراق لەوەتەی بووەتە دەوڵەت و پێشترو تائێستاش ئارامی بەخۆوە نەبینیوە لەداهاتووش قورسە ببینرێت، ماوەی بیست ساڵیشە گۆڕانکاری لەعێراق ڕوویداوە ڕژێمێکی تاکڕەوی ناسیونالیزمی عەرەبی بەعسی ڕووخا، جێگرەوەکەی دەبوو ڕژێمێکی دیوکراسی و هاوچەرخی مۆدێرن بێت، بەڵام ئەمریکا لە عێراقدا بەشکستێکی گەورەوە چووە دەرەوەو گۆڕەپانەکەی بۆ ئێران بەجێهێشت، بە کشانەوەی ئەمریکا، عێراق سەد ساڵ پاشەکشەی کرد لەبری چەسپاندنی دیموکراسی بووە پاشکۆیەکی تەواوی کۆماری ئیسلامی ئێران، عێراق بووە پردێکی تەواو بۆ گەیشتنی ئێران بە سوریاو یەمەن و لوبنان بۆ تەواوکردنی ئەو هیلالە شیعیەیی شاه عەبدوڵای پادشای شانشینی هاشمی ئوردن ساڵی ٢٠٠٤ لە واشنتۆن مەترسی باڵا دەستی ئێرانی لە عێراق ڕاگەیاند، بە کشانەوەی سوپای ئەمریکا کۆماری ئیسلامی ئێران توانی ببێتە خاوەنی ڕاستەقینەی ناوچەکە.
سودان جمگ و هاوشێوەکەی عێراق …
عێراق وسودان لە زۆر ڕووەوە هاوشێوەن و زۆر شتیان لەیەک دەچێ، لەسودان چەندین جۆر هێزی میلیشیاو هێزی چەکدارو سەربازی فەرمی و نافەرمی هەیە، لەعێراقیش هەمان شت!
جیهان تەواوی توانا مرۆی و لۆجستییان لەهەردوو وڵات خستەکار بۆ هاوکاریکردنی هەردوو وڵات بۆ بەمەدەنی کردنی هەردوو وڵات و داماڵینی چەک لەدەست گروپەچەکدارییەکان و بەرەو پێش بردنی پرۆسەی دیموکراسی و مەدەنیەت لە هەردوو وڵات، بەڵام سودان و عێراق لە دیموکراسیدا زۆر وەپاش کەوتن و گەندەڵی جێگای ئەو هەموو هەوڵانەی گرتەوەو هەردوو وڵاتی بنکۆڵ کرد تاگەیشتە ئەوەی سودان دووچاری ئەم شەڕەی ئێستا بووەتەوە و تەواوی هەوڵە ئەفریقی، عەرەبی، ئەوروپی و نێودەوڵەتیەکانیش بۆ ئەو وڵاتە شکستیان هێنا، بەهۆی بڵاو بونەوەی چەک لەسەرانسەری وڵاتەکە و شۆڕبونەوەی گەندەڵی بۆ ناو جومگەکانی دەوڵەت.
عێراق و سودان لەچیدا لەیەک چوونیان هەیە، هەردوو وڵاتەکە گیرۆردەی دەستی میلیشیاو چەکدارن لەدەرەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەتدا، کەواتە چەک لای کێ بوو، هێزوپارەو دەسەڵات لای ئەوە!، لەڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هیچ وڵاتێ هاوشێوەی عێراق ساز و ئامادەباش نیە بۆ هەڵگیرسانی جەنگ بەوەکالەت، بۆیە هەموو بیروبۆچون و خوێندنەوە سیاسیەکان وا دەبینرێت و دۆخەکەش بەو ئاڕاستەیە هەنگاو دەنێ.
چەند ساڵێک دەبێت عێراقی دوای داعش تاڕادەیەک نیمچە ئارامیەکی ئاسایشی هەیە و هەندێ بەرەوپێش چوونی ئابوریش لەئارادایە، هەرچەندە ئەم وڵاتە بووەتە هێمای ناسەقامگیری و گرفت بۆ هەموو جیهان و ناوچەکەش، چونکە گەلانی عێراق بە زۆر بەیەکەوە لکێنراون و کراون بەدەوڵەت، بۆ لەکۆڵ خۆکردنەوەی شەڕی ڕووسیا و ئۆکرانیا و کۆتایهێنان بەقەیرانی دیکەی نێودەوڵەتی دوور نیە پریشکی ئەو ئاگرەی سودان بپەڕێتەوە بۆ ناوچەکە و عێراقیش بگرێتەوە و شەڕەکە بهێننە گۆڕەپانی عێراق.
هەرێمی کوردستان کەبەشێکی کاریگەری دەوڵەتی عێراقە، مەحکوومە بەوەی چ لەعێراق دێتە گۆڕێ، چونکە تا نوسینی ئەم بابەتە کورد لەچوار چێوەی عێراق مامەڵەی لەگەڵ دەکرێ، کەوابوو دەبێت کورد دەست و پەنجە لەگەڵ ئەو واقع و بارودۆخە نەرم بکات، پلانێکی هەبێ لە ئەگەری پەڕینەوەی پریشکی ئاگری ئەو شەڕەی لەناوچەکەدا دێتە گۆڕێ.
هێماکانی شەڕ لەعێراق چیەو بۆ ئێمە باسی دەکەین...
بێگومان هێماو نیشانەکانی شەڕ دەرکەوتوون لەوانە:
یەکەم: چەک و پارە لە عێراقدا لەدەست دەوڵەتدا نیە و نەماوە، چونکە لەدەستی میلیشیا و گروپە چەکدارە شیعەکانی نزیک لە ئێراندایە.
دووەم: نەسیجی کۆمەڵایەتی عێراق هەڵوەشاوەتەوە ڕۆژانە تاوانی گەورە ڕوو دەدەن و ئەگەری شەڕی کۆڵان بەکۆڵان دەکرێت بەهۆی زۆری بێکاری (بطالة).
سێیەم: زۆربەی وڵاتانی هەرێمی و ناوچەکە و جیهانیش تەسفیەی حساباتی سیاسی و هەوالگری خۆیان لەعێراق شوێنە نائارامەکان دەکەن.
چوارەم: بودجەی عێراق بۆ سێ ساڵ پەسەند دەکرێ نەک یەک ساڵ ئەمەش نیشانەی پرسیار دروست دەکات، لەدروست بونی دەوڵەتی عێراقەوە بودجەی ئەم وڵاتە ساڵانە بووە نەک سێ ساڵ!
هەروەک باسمانکرد جیهان لە تاک جەمەسەری و زلهێزی یەکەمەوە خەریکە دەبێتە چەند جەمسەری، ئەمەش گەورەترین مەترسی بۆ سەر مرۆڤایەتی دروست بووە، چونکە زۆربەی وڵاتانی زلهێزی خاوەن بڕیار چەکی ناوەکی و ئەتۆمیان هەیە، کەوا بوو لەعێراق باشتر گۆڕەپانێکی دیکە شک نابەن بۆ سەروسەودای هەواڵگری و تاقیکردنەوەی چەکە نوێکان و کۆتایهێنان بەشەڕی نێوان ئۆکرانیاو ڕووسیا.
ئەوەی بێ کەسە میللەتی کوردە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا !
لەهەموو ئەگەرەکانیشدا دوور نیە وەک دەسکەوتەکانی هەر جەنگ و ململانێیەکانی ناوچەکە کورد جارێکی تر ببێتەوە قوربانی، هەرێمی کوردستان خاوەنی ناوچەیەکی بەرفراوانی کێشە لەسەرە لەگەڵ دەوڵەتی عێراق بەپێی ماددەی ١٤٠ی دەستووری عێراق، نەتەوە یەکگرتووەکان و هەموو جیهان لە بیست ساڵی رابردوودا سەرقاڵی دۆزینەوەی چارەسەر بوون بۆ پرسی کەرکوک و ناوچە کێشە لەسەرەکان، بەڵام ئەم پرسە تا بێت ئاڵۆز و چارەسەری قورس تر دەبێت هۆکارەکەشی بەشێکی کورد خۆیەتی، چونکە ماڵێکی ناڕێک و داپشکاوی هەیەو زلهێزەکانیش ئەو کاتەیان نیە خۆیان بە میلەتێکی بێ دەوڵەتەوە خەریک و سەرقاڵ بکەن و ناوماڵی بۆ ڕێکبکەنەوە، کەوابوو باشترین دەرفەت لەبەردەم هەرێمی کوردستان تەبایی و یەککڕیزی و یەک وتاری سیاسی و خۆ کۆکردنەوەیە بۆ هەموو ئەگەرەکان و لەهاتنە پێشەوەو دروست بونی هەر ڕووداوێک لەناوچەکە کورد دەبێت ستراتیژی نەتەوەی هەبێت بۆ خاکی لەدەستچووی، چونکە لەم نزیکانە جەنگە گەورەکە لەناوچەکە ڕوو دەدا، ئەگەر پریشکی ئاگرەکەی سودان گەیشتە ناوچەکە بەلای کەم کورد خۆی بپارێزێ و نەسوتێ، ئەگەر کورد ناو ماڵی خۆی یەک نەخات و ئامادەسازی نەبێ بۆ ئەو گۆڕانکاریانەی لەناوچەکەدا دێنە گۆڕێ، ئەگەری زۆرە کوردستان ببێتە دەسکەوتی دابەش بوون لەنێوان زلهێزەکان و زۆر لا پشتی لێ بکات!!....
/ لەندەن
