سەرۆك مسعود بارزانی لە ساڵی 1992 لە كۆبوونەوەی لەگەڵ وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا پێشنیاری سیستمی فیدڕاڵیی بۆ عێراقی دوای سەدام حوسێن كرد و، وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا پێشوازی لێ كرد، لەسەر ئەم واقیعە بوو كە پەرلەمانی كوردستانیش لە 4ی تشرینی یەكەمی 1992 (بڕیاری فیدڕاڵی)ی لەسەر بنەمای جوگرافیا و مێژوو پەسەندكرد و، دوای بڕیارەكەی پەرلەمانی كوردستانیش، لە 30ی تشرینی یەكەمی ساڵی 1992 لە یەكەمین كۆنگرەی (كۆنگرەی نیشتمانی عێراق) - INC سیستمی فیدڕاڵی بۆ عێراقی دوای سەدام پەسەند كرا، بەمەش بوونی كوردستان بە هەرێمێك لە چوارچێوەی عێراقی فیدڕاڵیدا بووە بنەمای كاری سەرۆك بارزانی لەگەڵ ئۆپۆزسێونی عێراقیدا.

لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام لە نیسانی ساڵی 2003 و پاشان دامەزراندنی ئەنجومەنی حوكم (كە هەر مانگێك سەركردەیەكی عێراقی سەرۆكایەتی دەكرد) و دوای ئەویش دانانی یاسای كاتی بۆ بەڕێوەبردنی عێراق لە قۆناخی ڕاگواستندا، سەرۆك بارزانی لەو یاسایەشدا پێداگری لەسەر چەمكی «فیدڕاڵیزم لەسەر بنەمای جوگرافیا و مێژوو» كرد، ئەوكات ماددەی (58) بۆ چارەسەركردنی كێشەی هەموو ئەو ناوچانەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان چەسپاند، كە پاشان لە دەستووری عێراقدا بووە ماددەی 140، لەمەش زیاتر لە دیباجەی دەستوورەكەدا پێداگری لەسەر بوونی پەرەگرافێك كرد كە (جێبەجێكردنی ئەم دەستوورە گەرەنتی یەكپارچەیی خاكی عێراق دەكات).

لە ناو چوارچێوەی ئەم نەخشە ڕێگەیەی كە سەرۆك بارزانی بۆ چەمكی (فیدڕاڵیزمی عێراق) دایڕشتبوو، هەرێمی فیدڕاڵی بە گێڕانەوەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، دەبوو بە چوارچێوەیەك بۆ لانیكەمی پێناسەكردنی ئیرادەی گەلی كوردستان و، سەلماندنی ئەو ئیرادەیەی كە هیچی لە گەلانی دیكەی ئەم جیهانە كەمتر نییە.

لای سەرۆك مسعود بارزانی هەموو كات پێویست بووە خاوەنی هێزێك بین بۆ ئەوەی بتوانین ناسنامەی گەلی خۆمان بپارێزین، هەر بۆیە هەم لە كاتی دارشتنی «یاسای كاتی بۆ بەرێوەبردنی عێراق لە قۆناخی ڕاگواستن» و هەمیش لە كاتی نووسینەوەی دەستوور لە ساڵی 2005 پێداگری كرد كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان هەڵقوڵاوی مێژوو و ئیرادەی خەڵكی كوردستانە و هیچ هێزێك بۆی نییە ئەم هێزە هەڵبوەشێنێتەوە، بۆ ئەمەش پۆڵ برێمەر حاكمی مەدەنیی ئەو كاتی عێراق پەیوەندیی بە جۆرج دەبلیو بوش كرد و ئەویش هەوڵی دابوو لەگەڵ سەرۆك بارزانی قسە بكات، بەڵام سەرۆك بارزانی نەیویستبوو لەگەڵ بوش لەسەر پرسی پێشمەرگە قسە بكات و، گلەیی و ڕەخنەی سەرۆك بوشی لا ئاسایی بوو، نەك دەستبەرداربوون لە هێزی پێشمەرگەی كوردستان.

ئەم باكگراوەندە مێژووییەم بە گرنگ زانی، بۆ ئەوەی بێمە سەر وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارە كە زۆر جار لێمان دەكرێت، یان لە ناخماندا سەرهەڵدەدات بەوەی «بۆچی ڕیفراندۆممان ئەنجام دا؟» ئەگەر هەڵوەستەیەكی جددی لەسەر ئەم پرسیارە بكەین و هەوڵ بدەین لەسەر بنەمای ئەو پەندەی كە دەڵێت «تێگەیشتن لە پرسیارەكە دەبێتە نیوەی وەڵامەكەی»، ئەوا ئێمە لەم پرسیارە دەیان وەڵامی حازر بە مێشكماندا دێت لەوانە:

1. ڕیفراندۆم سادەترین مافی ڕادەربڕینی مرۆڤە، كە لەسەر پرسێكی تایبەت مرۆڤ ڕای لەسەر دەردەبڕێت، ئێمە ئەم مافە سادەیەی خۆمان پیادە كرد، بەڵام دەوڵەتی عێراق و دەوربەر و جیهانیش ئەم مافەیان پێ ڕەوا نەبینین.

2. ئێمە ڕیفراندۆممان بۆیە ئەنجام دا، لەبەر ئەوەی لە نەورۆزی ساڵی 2012وە حكومەتی عێراق زیاتر 55 ماددەی دەستووریی تایبەت مافی گەلی كوردستان و دەسەڵاتە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان پێشێل كردبوو، بەمەش لە سیستمی فیدڕاڵییەوە بەرەو دیكتاتۆریەت و خۆسەپاندن و سڕینەوەی ناسنامەی نەتەوەیی و نیشتمانیی گەلی كوردستان هەنگاوی هەڵدەگرت، بۆیە هەر لەو بۆنەیەدا سەرۆك مسعود بارزانی ڕایگەیاند ئەگەر حكومەتی عێراق نەگەڕێتەوە بۆ پابەندبوونی بە كۆی ماددەكانی دەستووری ساڵی2005 ئەوا ئەم پرسە دەخەینە بەردەمی گەلی كوردستان و، دەبێت گەلی كوردستان ئەو بڕیارە بدات كە ئایا ملكەچبوون بۆ دیكتاتۆریەت هەڵدەبژێرێت، یان ئازادی؟

ئەگەر لەسەر ئەم پرسە بەراوردێكی دەستووری كاتیی ساڵی 1958 بكرێت لەگەڵ دەستووری ساڵی 2005ی عێراقی دوای سەدام، دەبینین جەنابی مستەفا بارزانی لەسەر ئەو بنەمایە پشتگیریی لەو دەستوورە كردووە كە تیایدا هاتووە (عێراق نیشتمانی هەر دوو نەتەوەی كورد و عەرەبە)، هەروەها سەرۆك مسعود بارزانی كە خۆی بەشداریی لە نووسینەوەی دەستووری دووەم كردووە، لەبەر ئەوەی هەرێمی كوردستان (بە ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمیشەوە) قەوارەیەكی سەبەخۆی دەستوورییە لە چوارچێوەی كۆماری فیدڕاڵی عێراقدا، ئەوكات كە عەبدولكەریم قاسم لە دەستووری ساڵی 1958 پەشیمان بووەوە، خەڵكی كوردستان بە ڕێبەرایەتیی جەنابی مستەفا بارزانی شۆڕشی مەزنی ئەیلوولیان بەرپا كرد و، دوای ئەوەی لە ساڵی 2012ش حكومەتی عێراق دەستووری پێشێل كرد، سەرۆك بارزانی بڕیاری شۆڕشی دا، بەڵام شۆڕشی ئەم جارەیان بە دەنگی میللەت، بەوەی ئایا سەربەخۆیی، یان ژێردەستەیی هەڵدەبژێرێت.

شۆڕشی ئەیلوول لە ماوەی نۆ ساڵ خەباتی چەكداری و سیاسی و دیپلۆماتیدا، توانی لە سەردەمی ئەحمەد حەسەن بەكردا، ڕژێمی بەعس ناچار بكات ڕێككەوتننامەی مێژوویی 11ی ئادار ئیمزا بكات و، ئەگەر ئەو ڕێككەوتنە وەك خۆی جێبەجێ بكرایە، نە عێراق تووشی شەرێكی هەشت ساڵە لەگەڵ ئێران دەبوو، نە شەڕی كەنداوی یەكەم و دووەمیش ڕووی دەدا، نە هەموو گەلی عێراق بە گەلی كوردستانیشەوە تووشی ئەو نەهامەتی و ماڵوێرانییە دەبوونەوە. ئێستاش دوای تێپەڕینی پێنج ساڵ بەسەر ئەنجامدانی ڕیفراندۆمدا و، وێڕای ئەو هەموو كارەسات و شەڕ و خیانەتەی لێمان كرا، دەركەوتووە كە سیستمی فیدڕاڵی بۆ دەوڵەتێكی وەك عێراق سەركەوتوو نابێت، بەڵكو تەنیا ڕێگەچارە ئەوەیە ئەو وڵاتە وەك یوگسلافیای پێشوو ببێتە چەند دەوڵەتێك، یانیش بیر لە سیستمی كۆنفیدڕاڵی بكرێتەوە، جێگەی شانازییە بۆ نەتەوەكەمان كە بەهاری ئەمساڵ بەڕێز مسرور بارزانی لە ئامۆژگای چاتام هاوسی بەریتانییەوە ئەم پێشنیارەی بە هەموو جیهان ڕاگەیاند، ئێستاش كە بارودۆخی مانگی ڕابردووی عێراقمان بینی، دەبینین دیسان هەمان دیمەن دووبارە دەبنەوە كە خەریكە ئەو زەمینە دێتە ئاراوە بە خۆڕسكی بڕیاری ئەنجامدانی ڕیفراندۆم جێبەجێ دەكرێت.

 بڕیاری قورس و بوێرانە

تەنیا بە كاریزما و لە ڕۆژانی سەختدا دەدرێت

سەرۆك مسعود بارزانی لە ژیانی پێشمەرگایەتی و بڕیاردانی قورس بۆ ئایندەی گەلەكەی، پەروەردەی قوتابخانەی جەنابی مستەفا بارزانی-یە و، لە سەبرگرتن و ئارامیشدا بۆ ئەوەی هیچ كاتێك بڕیاری هەڵەشە و بە پەلە نەدات، پەروەردەی عیرفانی شێخ ئەحمەدی بارزانی-یە، هەر بۆیە كاتێك لە ناو بیركردنەوەی سەرۆك مسعود بارزانیدا دەمانەوێت بیر بكەینەوە، دەبینین لە بوێری و ئازایەتی لە ڕۆژە سەختەكاندا وێنەی جەنابی مستەفا بارزانی دەبینین و، لە شێوازی دروستكردنی بڕیاریشدا بۆ ئەوەی نەتەوەكەمان تووشی هیچ كارەساتێك نەبێت، سیمای شێخ ئەحمەد بارزانی دەبینین.

لێرەوە ئەگەر بەراوردێك بكەین لە نێوان دوو بڕیاری بوێر و قورس كە یەكێكیان لە سەدەی بیستەمە جەنابی مستەفا بارزانی بۆ پەڕینەوە لە ئاوی ئاراس و چوونە یەكێتیی سۆڤیەتی پێشوو داویەتی و، بڕیاری دووەمیشیان كە سەرۆك بارزانی لەساڵی‌ 2017 بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆم داویەتی، دەبینین هەر دوو بڕیارەكە لە گەورەیی و بوێریدا هاوشێوەن، كە لێرەدا ئاماژەی پێ دەكەم:

1. جەنابی مستەفا بارزانی هەتا هێز و توانای هەبوو لەگەڵ پێشمەرگەكانیدا بەرگریی لە كۆماری كوردستان كرد، كە كۆماریش ڕووخا، هیچ ڕێگەیەكی لەبەردەم نەما، تەنیا ئەوە نەبێت (یان دەبێت تەسلیم بێت، یان مقاوەمەت بكات) بێگومان مقاوەمەتی هەڵبژارد و تەسلیمبوونی ڕەت كردەوە و، بە دریژایی چەند هەزار كیلۆمەتر ڕێگەی بڕی و لە ئاوی ئاراس پەڕییەوە و خۆی گەیاندە كۆماری ئازەربایجان، كە یەكێك بوو لە كۆمارەكانی یەكێتیی سۆڤیەت، ڕاستە هەر لە سەرەتاوە تووشی كارەسات و ناخۆشیی زۆر قورس بوون، بەڵام سەرەنجام بەرهەمی ئەم بڕیارە و خۆڕاگریی عیرفانی شیخ ئەحمەد بارزانی، بوونە هۆكاری ئەوەی كە جەنابی مستەفا بارزانی ببێتە سیمبول و ناسنامەی كورد لە جیهاندا و، لەسەر ئاستی جیهان كێشەی گەلی كوردستان ببێتە كێشەیەكی نێودەوڵەتی.

2. سەرۆك مسعود بارزانی هەر لە ساڵی 2012 وە بڕیاری ئەوەی دابوو كە دەبێت دەنگی گەلی كوردستان ئەم پرسە یەكلایی بكاتەوە و، چیتر نابێت گەلی كوردستان ملكەچی زوڵم و دیكتاتۆریەت بێت، بەڵام سەبر و ئارامییەكەی بۆ ئەوە بوو بە شێوەیەك ئەو بڕیارە بدات، كە هیچ موجازەفەیەك بۆ ئایندەی گەلەكەی دروست نەكات، دوای ئەوەش شەڕی تیرۆریستانی داعش و هێرشیان بۆ سەر هەرێمی كوردستان، بارودۆخێكی هێنایە پێشەوە كە دەبێت یەكەمجار قەوارەی هەرێمی كوردستان بپارێزرێت، ئینجا بیر لە هەنگاوی داهاتوو بكرێتەوە، سەرۆك بارزانی بۆ پاراستنی كوردستان لە هێرشی تیرۆریستانی داعش، ئیرادەی هێزی پێشمەرگەی كوردستانی لە تێكشكاندن و بەتاڵكردنەوەی ئەفسانەی داعش پیشانی جیهان دا، بەمەش دەرگایەكی گەورەی پشتیوانیی بۆ هەرێمی كوردستان و گەلی كوردستان لە هەر چوارپارچەی كوردستان كردەوە، لەمەش زیاتر پرسی سەربەخۆیی و دەوڵەتی كوردستانی بردە ناو كۆشكی سپی و لەگەڵ سەرۆكی ئەمریكا (باراك ئۆبا) و جێگرەكەی ئەو كاتی و سەرۆكی ئێستای ئەمریكا (جۆزیف بایدن) باس كرد، ئەوان داوایان لێ كرد كە پرسی سەربەخۆیی دوا بخات، بۆ دوای كۆتایی شەڕی دژی داعش، هەر بۆیە پرسی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم كەوتە ئەیلوولی ساڵی 2017 و نزیكەی دوای 10 مانگ لە كۆتاییهاتنی شەڕی دژی داعش لە سەردەستی پێشمەرگە لە كوردستان.

بێگومان لە سەرەتای دەستپێكی بانگەشەی گەلی كوردستان بۆ ڕیفراندۆم، كاردانەوەی هەرێمی و نێودەەوڵەتی دژی پرۆسەكە گەورە نەبوو، تەنیا پێیان وا بوو ئەمە گوشارێكی سیاسییە بۆ چەند داواكارییەكی سادە، بەڵام كە بینییان ئەم هەڵمەتە سەرۆك مسعود بارزانی خۆی سەركردایەتی دەكات و بەڕێوەی دەبات و ڕۆژ لە دوای ڕۆژیش خەڵیكی كوردستان بە حەماسەوە لە دەوری كۆدەبنەوە، گوشارەكان دەستیان پێ كرد، تا گەیشتە ئەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر ئەم پرسە كۆبوونەوە و، ئیدارەی ئەمریكا داوای دواخستنی بكات، سەرۆك بارزانی لە وەڵامی ئەو هەموو گوشارەدا دەیگوت: ئەگەر ڕیفراندۆم ئەنجام نەدەین، گەرەنتی بۆ گەلی كوردستان چییە؟ لە تێكڕای ئەو دەوڵەتانە و ئەنجومەنی ئاسایشی نیودەوڵەتیش كە داوایان دەكرد ڕیفراندۆم ئەنجام نەدرێت، یان دوابخرێت، هیچ گەرەنتییەك بۆ گەلی كوردستان نەبوو، كە دوای دواخستنی ڕیفراندۆم هەڕەشە لەسەر ناسنامە و بوون و كەرامەتی نەتەوەییمان دروست نەبێت، بۆیە سەرۆك بارزانی ڕۆژی 24ی ئەیلوولی 2017 بە هەموو جیهانی ڕاگەیاند: «نامەوێت شەرمەزاری میللەتی خۆم بم».

ئەم بڕیارە بوێرانەیەش كە جیهان لە دوایین ساتەكانی بانگەشەی دەنگدانی ڕیفراندۆم لە مسعود بارزانی گوێیان لێ بوو، بڕیارێك بوو هەرگیز لەو بڕوایەدا نەبوون كاریزمایەك و ڕابەرێك لە ناو كوردا هەبێت كە بتوانێت لە پێناو چارەنووسی نەتەوەكەیدا تەحەددای هەموو شتێك بكات و، لە كاتی شكست و خیانەتیشدا بەو جۆرە مقاوەمەت بكات و دۆزی گەلەكەی لە قۆناخێكەوە بۆ قۆناخێكی بەرزتر بەرز بكاتەوە.

 

 

 

سەرۆكی زانكۆی سۆران