د. محەممەد عەلی میـران

 

 دوابەدوای هێرشەكانی ڕووسیا بۆ سەر ئۆكرانیا، خواستی وڵاتان لەسەر دەرچوونی ڕووسیا لە سیستەمی سویفت زۆربوووە. ئەم سیستەمە داراییە بەوە ناوزەدكراوە جێگەی متمانە و ئاسانكارییە لە ڕاییكردنی مامەڵە داراییەكان لە جیهاندا. هەوڵەكانی دەركردنی ڕووسیا لە سیستەمی سویفت لە ساڵی (2014) ئەگەرێكی كراوە بووە لەلایەن وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا، بەتایبەتی پاش هەنگاوەكانی ڕووسیا بۆ داگیركردنی دوورگەی (قرم)، لەگەڵ ئەوەش تا وەكو ئێستاش وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا و ئەمریكا نەیانتوانیوە بە كۆدەنگی بڕیار لەسەر دەركردنی ڕووسیا لە سیستەمی سویفت بدەن.

پێش ئەوەی تیشك بخەینە سەر هەوڵەكان بۆ دەرچوونی ڕووسیا لە سیستەمی سویفت، ئاماژە بە دامەزراندن و ئامانجەكانی ئەم سیستەمە دەكەین:

مەبەست لە سیستەمی سویفت چییە؟

  سیستەمی سویفت (SWIFT) سیستەمێكی دارایی جیهانییە كە بانك و دامەزراوە داراییەكان بە كاری دەهێنن بۆ ناردن و وەرگرتنی تەواوی زانیارییە داراییەكان بە خێراییەكی زۆر و بەو پەڕی متمانە و پارێزراوییەوە لە مامەڵەدا، كە توانای تۆماركردنی ژمارەی هەژماری بانكی نێودەوڵەتی (IBAN) و سیمبۆڵی پێناسی بانكی (BIC) هەیە.

كورتكراوەی وشەی سویفت (SWIFT) لە (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunications) وەرگیراوە، كە بە مانای (كۆمەڵەی پەیوەندییە داراییەكانی جیهانی لە نێوان بانكەكان)ـە و لە ساڵی 1973 لە وڵاتی بەلجیكا دامەزراوە. ئەم سیستەمە بەستراوەتەوە بە (11) هەزار بانك و دامەزراوە داراییەكان لە 200 وڵاتی جیهاندا.

بە پێی داتای ساڵی 2021 ڕۆژانە نزیكە (42) ملیۆن نامە و مەسیج لە ڕێگەی تۆڕەكانی پەیوەندییەوە دەنێردرێت و ئالوگۆڕی بە تریلۆن دۆلار لە نێوان كۆمپانیا و حكومەتەكانی وڵاتان دەكات.

شێوازی دروستبوون و بەڕێوەبردنی سیستەمی سویفت:

  سیستەمی سویفت لە لایەن بانكەكانی ئەمریكا و وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا دروست بووە، ئامانج لە دروستبوونی سیستەمێكی لەم شێوەیە بریتییە لە ڕێگریكردن لە دروستبوونی قۆرخكاری لەلایەن یەك دامەزراوە و سیستەمی داراییەوە.

  لە ئێستادا ئەم سیستەمە داراییە خاوەنداریەتییەكەی دەگەڕێتەوە بۆ زیاتر لە (2000) بانك و دامەزراوەی دارایی و هەر یەك لە بانكی نیشتمانیی بەلجیكی بە هاوبەشی لەگەڵ بانكەكانی ناوەندی لە تەواوی وڵاتانی جیهان و بانكی فیدڕاڵیی ئەمریكی و بانكی ئینگلتەرا سەرپەرشتی دەكرێت.

  سیستەمی سویفت یارمەتیدەرێكی كارایە بۆ ڕاییكردنی بازرگانیی نێودەوڵەتی و بەرجەستەكردنی متمانەی ئاڵوگۆڕی كاغەزەكانی دارایی و مامەڵەكانی دارایی بۆ وڵاتانی ئەندام و بەشداربووانی تۆڕی ئەم سیستەمە.

هەوڵەكان بۆ دەركردنی ڕووسیا لە سیستەمی سویفت:

ئاماژە و هەوڵەكانی ئەمریكا و وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا بۆ چوونە دەرەوەی ڕووسیا لە سیستەمی سویفت، كە ڕاستەوخۆ كاریگەری لەسەر ئەم سێ لایەنەی خوارەوە بەرامبەر بە ئابووریی ڕووسیا دروست دەكات:

1. لایەنی هەناردە و هاوردەكردن: لە كاتی دەرچوونی ڕووسیا لە سیستەمی سویفت ڕاستەوخۆ جموجۆڵی هاوردە و هەناردەی پێداویستی و خزمەتگوزاری و بەروبوومە كشتوكاڵییەكانی پەكی دەكەوێت و زیانی گەورەیان بەردەكەوێت، هەروەها كاریگەریشی لەسەر ئەو وڵاتانەش دەبێت كە هاوردەی بەروبوومە كشتوكاڵییەكانی ڕووسیا دەكەن، لەوانە وڵاتی (میسر) كە ساڵانە نزیكەی (4.67) ملیار دۆلار گەنم لە ڕووسیا دەكرێت، هەر یەك لە وڵاتانی عەرەبییش وەكو (جەزائیر و مەغریب و یەمەن و سعودیە و سودان).

2. كاریگەری لەسەر دراوی ڕۆبلی ڕووسی: لە جێبەجێكردنی سزا ئابورییەكان بۆ سەر بانكە گەورەكانی ڕووسی و سنوورداركردنی ئاڵوگۆڕییەكانی دراوی ڕووسی لەگەڵ دراوەكانی بیانی، ڕاستەوخۆ كاریگەری لەسەر نزمبوونەوەی بەهای ڕۆبل دەكات، بەمەش بەرزبوونەوەی هەڵاوسان و شڵەژان و دۆخی ناسەقامگیری ئابووری لێ دەكەوێتەوە، كاریگەریشی لەسەر هێزی كڕین و مامەڵە و ئاڵوگۆڕییەكانی بازرگانی دەبێت.

3. لایەنی هەناردەكردنی سووتەمەنی و گاز: لە جێبەجێكردنی سزاكان بەتایبەتیش بۆ سەر كەرتی وزە و سووتەمەنیی ڕووسیا، دۆخێكی چاوەڕواننەكراو بۆ سەر كەرتی وزە و سووتەمەنی دروست دەكات، بەمەش تەنیا ڕووسیا زیانی بەرناكەوێت، بەڵكو كاریگەری و لێكەوتی نەرێنییش بۆ سەر كەرتی وزە و سووتەمەنی وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا و ئەمریكاش دروست دەكات، وادەكات قەیرانی وزە و زۆربوونی خواست و ناسەقامگیری نرخی وزە و سووتەمەنی لێ بكەوێتەوە. دەبێ ئەوەشمان لەبیر نەچێت، ڕووسیا سەرچاوەی یەكەمی هەناردەی وزە و گازە بۆ وڵاتانی یەكێتیی ئەوروپا، بۆ نموونە ساڵانە نزیكەی (55) ملیار مەتر سێجا گازی سرووشتی لە ڕووسیاوە دەگوازرێتەوە بۆ ئەڵمانیا لە ڕێگەی دەریای بەلتیقەوە، بەمەش چەسپاندنی ئەو سزایانە ڕاستەوخو خواست و نرخی وزە لە وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا بەرز دەكاتەوە، هەر بۆیە ئەو وڵاتانە وەكو توركیا بە دوای جێگرەوەی دیكەدا دەگەڕێن، وڵاتانی كەنداویش باشترین و گونجاوترین جێگرەوەن.

لە كۆتاییدا ئاماژە بەوە دەكەین جێبەجێكردنی سزاكان، كاریگەری لەسەر تەواوی پایەكانی ئابووریی ڕووسیاوە دەبێت، دوای دەبەزینی بەهای دراوەكەی و توانا و دەرفەتی قەرزكردن و وەبەرهێنانی لە دەرەوەش كەم دەبێتەوە، بەڵام بەشێك لە ئابووریناسان پێیان وایە ڕووسیا وا بە ئاسانی دەستەمۆ و كەنارگیر ناكرێت، چونكە ئابوورییەكی بەهێزی هەیە كە نزیكەی (630) ملیار یەدەگی دۆلار و نزیكەی (300)تەن زێڕی یەدەگی هەیە كە بە بەرزترین ئاست تۆمار كراوە لە مێژووی خۆیدا. لەلایەكی دیكەوە دەتوانێت لە جێگەی پشت ببەستێت بە سیستەمی سویفت، ڕووبكاتە سیستەمی (Cips) چینی لە ئاڵوگۆڕی بازرگانی و لە جێگەی دۆلاری ئەمریكی پشت بە دراوی یوانی چینی ببەستێت، كە لەوانەیە لە داهاتوودا ئەم سیستەمە پێشكەوتنی بەرچاو بە خۆیەوە ببینێت، كە هەر یەك لە ئەمریكا و وڵاتانی ئەوروپی ناتوانن چاودێریی ڕاییكردن و شێوازی ئاڵوگۆڕە داراییەكانی ئەم سیستەمە بكەن.