لەوەتەی حەڤدە ساڵە پڕۆسەی سیاسی لەسەر بنەمای تەوافوقی سیاسی لە عێراقدا بەردەوامە، ئەو پڕۆسە سیاسییە بە چەندین شێواز و هەڵبەرزو دابەزدا رەت بووە و تەنانەت خەریك بووە شەڕی ناوخۆی لێ بكەوێتەوە و وڵات دابەش بكات، بۆیە لەسەر بنەمای تەوافوقی سیاسی پێكهاتەكانی عێراق بەشدارییان لە پڕۆسە سیاسییەكە و حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی دوای رووخانی رژێمی بەعسدا كردووە، جا بۆ پارێزگاریكردن لە بەردوامبوونی پڕۆسەی سیاسی گەورەترین كوتلەی شیعە لە هەندێ قۆناغدا دەستبەرداری مافی دەستووریی خۆی بووە، لە پێناو كاندیدكردنی كەسایەتییەكی تەوافوقی، بە مەرجێك ئەو پۆستە هەر بۆ شیعە بمێنێتەوە، چونكە- سەرۆكایەتیی وەزیران- هێڵی سوورە و نابێ هیچ پێكهاتەیەك لێی نزیك ببێتەوە، یان بیری لێ بكاتەوە، بە گوتەی خودی سەركردەكانی شیعە، بۆیە لەوەتەی رووخانی رژێمی بەعس و تا ساتەوەختی نووسینی ئەم بابەتە ئەم پۆستە هەر لای ئەوانە، ئەو هۆكارەیشی كە وا لە كوتلەكانی شیعە دەكات پەلە لە دۆزینەوەی ئەلتەرناتیڤێك بكەن، ترسە لە كوردێك كە تەنانەت ئەگەر بۆ ماوەیەكی كەمیش بێت، ببێتە سەرۆك وەزیران، مەبەستیشیان بەڕێز بەرهەم ساڵحە، دیارە عەبادی و عادل عەبدولمەهدی بە تەوافوقی سیاسی هاتبوون، ئەمەش لە پێناو نەهێشتنی دابەشبوون و پەرتەوازەیی كە وڵاتی گرتبۆوە، عەبادی شكستی هێناو بووە هۆی سەرهەڵدانی قەیرانێكی ئابووری، فیتنە و ئاشووبی لە نێوان كورد و شیعەدا بڵاو كردەوە، سووكایەتی بە هەیبەتی دەوڵەت و پەرلەمانی عێراق كرد و بەڵێنەكانی نەهێنایەدی، لەخۆبایی بوونی گەیشتە ئەو رادەیەی كە ناچێتە عەقڵەوە و خەریك بوو هەر لە گۆڕەپانی سیاسی نەمێنێت، نەیارانی سوننە دەركیان بەوە كردووە بەتایبەتیش شیعە كە عەبادی ولایەتی دووەم بەدەست ناهێنێتەوە، سەرۆك بارزانی زۆر بە توندی دژی كاندیدكردنی وەستاوە و بێ ئومێد بوو، بۆیە هەمووان رێككەوتن لەسەر كاندیدكردنی بەڕێز عادل عەبدولمەهدی، ئەو پیاوی قۆناغەكەو تەوافوقی سیاسییە و هەموو لایەك پێی رازین، لە بەدبەختی ئەو پیاوەش لەسەر دەمی ئەودا بارودۆخەكە تەقییەوە، لای هەمووانیش دیارە ئەوەی لە سەردەمی عادلدا روویدا، ئەو بەرگەی ناگرێت، ئەویش لێی بەرپرس نییە، ئەمە كەڵەكەبووی چەندین ساڵە، بەشێكی زۆری لەسەر عەبادییە كە باری دوای خۆیشی قورس كردووە، بۆیە دەتوانین بڵێین كە د.عادل عەبدولمەهدی بۆتە قوربانیی ئەو ساڵە كەڵەكەبووانە، ئەو (فەتح و سائیرون) كاندیدیان كرد و لە نیوەی رێگا پشتیان تێی كرد، تا دەستی لەكار كێشایەوە، لە راستیشدا مەرجەعییەتی ئایینی، كاتێ شەقام دژی ئەو تاقمە سیاسەتمەدارە راپەڕی، بە زۆری دەستی پێ لەكار كێشایەوە، بۆیە لە سەردەمی ئەو كوشتن و رفاندن و تیرۆركردن و كپكردنەوەی خۆپیشاندەرانی ئاشتیخواز دەستی پێ كرد، لە راستیدا بەڕێز عادل عەبدولمەهدی فەرمانی نەدابوو بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ خۆپیشاندەراندا بكەن، سەردەمی ئەو تەواو بوو، كوتلەكانی شیعە بەدوای جێگرەوەیەكیدا دەگەڕان، كۆمەڵێك كاندیدیان پێشكەش كرد، بریتی بوون لە (محەمەد شیاع سودانی، ئیبراهیم بەحر ئەلعلوم، قوسەی سوهەیل، ئەسعەد عیدانی) هەموویان رەتكرانەوە، بەڵام ئەوەی دوایی عیدانی، سەرۆك كۆمار رەتی كردەوە، بە پاساوی ئەوەی خۆپیشاندەران رەتیان كردۆتەوە، بە رێككەوتنی زۆرینەی شیعە لەسەر كاندیدكردنی، بە بەڕێز بەرهەممان گوت: «ئەمە شایستەی هەڵبژاردنی شیعەیە، مافی ئەوەت نییە رەتی بكەیتەوە»، سەرانی شیعە لە هەڵسوكەوتی بەرهەم تووڕە بوون، بۆیە بە دوای یەكێكی دیكەدا گەڕان، جگە لە بەیاننامەی سەرۆكی هەرێم بەڕێز نێچیرڤان بارزانی كە پشتیوانی كرد و وەستان دژی ئەو كەسەی كە هەوڵی گۆڕینی دەدات، كاتێكی زۆری بەسەر چوو، ئێمە (شاندی پارتی دیموكراتی كوردستان) لە بەغدا بە دوای جێگرەوەیەكی پەسندكراودا دەگەڕاین، بەڵام نەگەیشتینە ئەنجام، گەڕاینەوە، دواتر فەتح و سائیرون رازی بوون لەسەر كاندیدكردنی بەڕێز محەمەد تۆفیق عەللاوی و سەرۆك كۆماریش قایل بوو رایسپێرێت، لە سەرەتاوە ناوی هاتبوو، عەللاوی راوێژی خۆی دەست پێ كرد، بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی لەو ماوەیەی دەستوور دیاری كردووە، كە سی رۆژە، هەنگاوەكانی بە هەڵە دەست پێ كرد، وای دەزانی دەبێتە رزگاركەری عێراق، ئەوەندەی لەگەڵ خۆی دوا لەگەڵ خەڵكی دیكە نەدوا، دەیگوت من راسپێردراوی شەرعیم و لە ساڵی 2010 لە سەردەمی ئەیاد عەللاوی كاندید بووم بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران، بەڵام وازم هێنا، ئەوە دوو ساڵە بەدوای كەسایەتیی سەربەخۆ و دەستپاك و كارامەدا دەگەڕێت، ئەو دوو ساڵە مامەڵە لەگەڵ سەركردەكانی پڕۆسەی سیاسیدا دەكات، وەك ئەوەی بەڕێوەبەری كۆمپانیایەك مامەڵە لەگەڵ كارمەندەكانی بكات، دەمەوێت وەك شاهیدێك ئەوە روون بكەمەوە كە چی لە دیدارەكەماندا واتا شاندی كوردستانی لەگەڵ ئەو بەڕێزە روویدا، چووینە ژووری پێشوازی، لەوێ نەبوو و لە ژوورێكی دیكە بۆ خۆپیشاندەران گوتاری تەلەفزیۆنیی تۆماردەكرد، چاوەڕوانی شاندی كوردستانی نەدەكرد كە چی دەوێت و چی دەڵێن، ئەمە یەكەم خاڵی قەناعەتمان بوو كە ئەو پیاوە بە كەڵكی ئەو پۆستە نایەت، دواتر پێی گوتین: «كەسایەتیی كوردیی بێ لایەن و دەستپاكم هەڵبژاردووە، كەس دەست تێوەردان نەكات، بڕۆن بیر لەمە بكەنەوە»، هەمان شتیشی بە سوننە گوت، ئەمەش شاندی كوردستانی و سوننە (هاوپەیمانی هێزەكانی عێراقی بە سەرۆكایەتیی حەلبووسی)ی تووڕەكرد، بۆیە هەڵوێستی خۆمان راگەیاند كە ئەو میكانیزمەی عەللاوی لەگەڵ ئێمە رەت دەكەینەوە، چونكە كوردستان قەوارەیەكی دەستوورییە و پەرلەمان و حكومەت و سەرۆكایەتیی هەرێمی هەیە، كەس ناتوانێت لە جیاتی ئەو بڕیار بدات و ئەو كەسە دیاری بكات كە لە كابینە حكوومییەكە نوێنەرایەتیی ئێمە بكات، گەڕاینەوە هەولێر و لەگەڵ هەر سێ سەرۆكایەتییەكە و سەركردەی حزبە سیاسییەكان كۆبووینەوە، بەلاغێكی گرنگ دەرچوو كە ئەو میكانیزمەی عەللاوی رەت دەكاتەوە، داوای كرد بیگۆڕێت، كاتێكیش عەللاوی زانی ئەو میكانیزمە سوودی نییە، هەڵوێستی خۆی گۆڕی، پەیوەندیی زۆری بە سەركردایەتیی كوردستانییەوە كرد، چونكە بەشداری نەكردنی كورد بە واتای هەرەسی حكومەت، بە تایبەتیش پۆمپیۆی وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بە توندی هۆشداریی پێ دا، كە كوردو سوننە پەراوێز نەكرێن.
عەللاوی سەرەتاكەی بە هەنگاوی هەڵە دەست پێكرد و دەیەوێت پێ رابگات، بەڵام كاتی نەماوە، زۆرینەی سوننە رەتیان كردەوە و داوای گۆڕینیان كرد بە زووترین كات، هەڵوێستی كوردیش لە بەشدارینەكردن نەگۆڕە، هەروەها ئەوانەش رەتیان كردەوە (مالیكی و ئەیاد عەللاوی و هەندێ لایەنی فەتح و نەسر و پێكهاتەی كریستیان)، ئەو داوای كاتێكی كرد بۆ دانیشتنی پەرلەمان تا متمانەی پێ بدەن، لە رووی دەستووریشەوە مافی نییە ئەو داوایە بكات، بەڵام داوای دیاریكردنی دانیشتنەكەی كرد، بەڵام نیساب تەواو نەبوو، بۆیە داوای كرد تا یەكشەممە 1-3-2020 دوابخرێت، چونكە بەرەی ناڕازی بە توندی دژی ئەون، ئەمەش دواڕۆژە لە ژیانی سیاسی، یان بێ ئومێد دەگەڕێتەوە ماڵەوە، یانیش متمانە بەدەست دەهێنێت، ئەمەش وای لە كوتلە سیاسییەكان كرد، پاڵپشتیی نەكەن، لە ترسی ئەوەی نەبادا سائیرون دەسەڵات كۆنتڕۆڵ بكات، چونكە دەركەوت كە فەتح و سائیرون لەپشت كاندیدكردن و پشتگیریی بوو، لەگەڵ ئەوەشدا بانگەشە دەكات كە بێ لایەنە، هەروەها كابینەكەیشی بێ لایەنن، ئەمەش راست نییە، بە چەند بەڵگەیەك، كاتێ كەسایەتییەكی كاندیدكرد بۆ وەزارەتێكی دیاریكراو رەتی كردەوە، پەیوەندیی بە لایەنێكی سیاسییەوە كرد، تا كەسایەتییەكی دیكە ئەم پۆستە وەربگرێت، پاشان شێوازی كاركردن و سیاسەتی كاركردنی لەگەڵ حزبە سیاسییەكان كارەساتبار بوو، ئەو لە جیاتی ئەوەی شەڕ دژی گەندەڵی و تیرۆر رابگەیەنێت، شەڕی دژ بە حزبەكان راگەیاند، ئایا لە ئەلفوبێی دیموكراسیدا نییە كە حزب هەیە و ركابەریی دەسەڵات دەكات، ئەزموونێكی زۆر ئاشكرامان هەیە كە وەزیری حزبی لە وەزیری بێلایەن بەهێزترە، بێلایەن لەلایەن پەرلەمانەوە پشتگیری ناكرێت، بۆیە وەزیری بێ لایەن دەبێتە گەمەی دەستی پەرلەمانتاران، بەڵام حزبی لەپشت پەرلەمانتارانی فراكسیۆنەكەیەتی، ئەوەی زیاتر سەركردەی حزبەكان و لایەنە سیاسییەكانی لە سوننە و شیعە و كورد و پێكهاتەكانی دیكە نیگەران كرد، ئەو هەموو تویتانەی سەدر بوون، هەروەها دیدارەكەی لە كەناڵی ئەلشەرقییە، كە سەركەوتوو نەبوو، بەڵكو هەڕەشە و ترس بوو بۆ ئەو كەسەی لەگەڵیدا نییە، وەك بڵێی خۆی حاكمی رەوا بێت، دەبینین هەندێ لایەنی فەتح دژی عەللاوین لە ترسی سەدر، بەڵام عامری دەڵێت ناتوانم پشتگیریی خۆم بۆ عەللاوی بكێشمەوە، لەبەر دوو هۆ: چونكە قۆناغەكە مەترسیدارە و دەبێت تێیپەڕێنین، كە راگوزەرە، رەنگە شەڕی ناوخۆی شیعەی لێ بكەوێتەوە، ئەمەش هەمان هەڵوێستی عەمار حەكیمە، دووەمیان سەدر رەنگە بەڵێنی پێ دابێت كاندی بكات بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران لە هەڵبژاردنەكانی پێشوەختەی داهاتوودا، ئەگەر لە كاتی خۆیدا بكرێت.
سەرۆكی دەستەی سیاسیی رەوتی سەدر دكتۆر نەسار روبەیعی لە دیدارێكدا لەگەڵ شاندی كوردستان گوتی: «حكومەتێك بە زۆرینەی سیاسی دادەمەزرێنین، نابێ دەستبەرداری مافمان بین، چونكە پێشتر زۆر دەستبەرداری بووین»، لە راستیدا سەدر هەردەم هەوڵدەدات كەسایەتیی سەربەخۆ و بێ لایەن كاندید بكات، تاكو هێزی جەماوەر بەدەست بهێنێت، بەڵام راستییەكەی ئەوەیە كە دەیەوێت ئەو كاندیانە بكاتە دیلی خۆی، بەردەوام منەتیان بە سەرەوە بكات، ئەو لە ئەندامانی رەوتەكەی هەڵنابژێرێت، لای خەڵك وایە پیاوێكی سەربەخۆو بێ لایەنە، لە ناوخۆش دەترسێت ئەندامەكانی لێی یاخی بن، كە پێشتریش روویداوە، سەدر هەمان شێوازی لەگەڵ عەبادی و عادل بەكارهێناوە، ئێستاش لەگەڵ عەللاوی هەر بەم شێوەیە، بۆیە دەبینین كە عەللاوی دیلێكی گوێڕایەڵی سەدرە دوای كاندیكردنی، ترس لای زۆرینەی شیعەو سوننەو كوردیش بەسەدریكردنی دەوڵەتە، ئەو كاندیدە هیچ تواناو دەسەڵات و بڕیاری خۆی نییە، ئەو بە تەزكییەی فەتح و سائرون هاتووە، كابینەكەشی سەربەخۆ نییە، لەلایەن لایەنە سیاسی و كەسایەتییەكانەوە چەندین ناوی دیاریكراو بۆ كابینەكەی كاندیدكران، لەوەش سەیرتر، هەڵبژاردنەكەی عێراقی نەبوو، بەڵكو هەروەك دكتۆر ئەیاد عەللاوی گوتی لە دەستێوەردانی دەرەكییەوە هاتووە، سەرۆك بارزانی بە شاندێكی عێراقی گوتبوو: كە لەسەر سەرۆك وەزیرانێكی راستەقینەی عێراقی رێك دەكەوین، نەك سەرۆك وەزیرانێك لە دەرەوە، بۆیە دەڵێم: عەللاوی لەبەر ئەم هۆیانە شكستی هێنا لە راگەیاندینی كابینەكەی:
1. پێی وابوو خۆی رزگاركەری شەرعییە و راسپێردراوە لە لایەن وەحییەك كە لە خەیاڵی خۆیدا هەڵیچنیوە.
2. ساڵانێكە خۆی بۆ ئەو پۆستە (كە لای ئەو پیرۆزە) ئامادە دەكات، كابینەكەی هەروەك دەڵێت لە كەسایەتیی سەربەخۆ و بێلایەن تەواو كردووە، لە راستیدا ئەو لە بازرگان و خانەنشین و حزبی و هاوڕێ و خزمەكانی خۆی هەڵیبژاردوون و هەندێكیان لێیان بپرسن، نازانن هەندێ شاری عێراق دەكەونە كوێوە.
3. شەڕی دژی حزبەكانی راگەیاند و لای خۆپیشاندەران وای وێنا كردن، كە هۆكاری وێرانبوونی عێراقن، كە ناكرێ ئەو گشتاندنە قبووڵ بكرێت، هەموو حزبێكی عێراقی گەندەڵ نییە.
4. ئەو پیاوە سەربەخۆ نەبووە، پێشتر پەرلەمانتار و وەزیر بووە، مەرجەكانی خۆپیشاندەران بەسەر ئەودا جێبەجێ ناكرێت، بۆیە ئەوان رەتی دەكەنەوە، لەگەڵ ئەوەشدا سوورە لەسەر ئەوەی كە كاندیدی گەلە.
5. عەللاوی پیاوێكی عەقائیدییە نەك تایفەگەر، مرۆڤی عەقائیدی رقی لە كەسانی دیكە نابێتەوە، بەڵكو بە لۆژیكی هێز دەیەوێت خەڵك قایل بكات كە بڕوا بە عەقیدەكەی بهێنن، چونكە لەسەر حەقە، بە پێچەوانەی تایفەگەر كە رقی لەوانی دیكەیە و دەیەوێت ناچاریان بكات بڕوا بە عەقیدەكەی ئەو بكەن، چونكە لەسەر ناحەقن.
6. شێوازی مامەڵەكردنی لەگەڵ پێكهاتەی سوننە رەق بوو، هەروەك دكتۆر زافر عانی دەڵێت، هەروەها عەللاوی مامەڵەكردنی لەگەڵ شاندی كوردستانی سووكایەتی بوو كە بە چاوی خۆم بینیم، كاتێكیش هەڵەی خۆی بەرامبەر هەردوو پێكهاتەكە زانی، ناچار هەڵەكانی راست كردەوە، بەڵام دوای چی؟
7. عەللاوی بە سائرونەوە پابەند بوو، كوتلە سیاسییەكانی دیكەی پشتگوێ خست، دیارە ئەو شێوازەش لایەنە شیعەكانی هان دا، تا دژی بوەستنەوە، چونكە واتای ئەوەیە كە قۆناغی داهاتوو قۆناغی سەدرییە، بۆیە چارەنووسی سەركردەكانی كوتلە سیاسییەكانی دیكەی شیعە، یان زیندانیكردنە، یانیش دەرچوونە لە عێراق، هەر وەكو لەسەر زاری سەركردەیەكی شیعە هاتووە.
كاتێ ئەو بابەتە دەنووسم، چەند كاتژمێرێك لە بەردەم عەللاویدا ماوە، یان شكست دێنێت و دەچێتەوە ماڵێ، یان سەردەكەوێت و وڵات بەڕێوەدەبات، هەفتەیەك لە سیاسەت ماوەیەكی درێژە (بە گوتەی بەریتانییەكان)، لە عێراقیش هەندێ كاتژمێر ماوەیەكی درێژە لە سیاسەت، ئێمە لێڕاهاتووین كە لە ماوەی بەسەرچوودا بگەینە ئەنجام، زۆرینەی سوننە عەللاوی رەت دەكەنەوە، هەروەها كورد، هەندێ حزب و لایەنی شیعەش بە هەمان شێوە، بەڵام هەوڵێكی چڕ لە ئارادایە عەللاوی بگۆڕن، ئەگەر ئەم حكومەتە بێ كورد و سوننە تێپەڕێندرا، بە دڵنیاییەوە دەبێتە حكومەتێكی نانیشتمانی، كە ئەمەش پێشەكییەكی مەترسیدارە و هەڕەشەیە بۆسەر پڕۆسەی سیاسی، هەردوو پێكهاتە سەرەكییەكانیش هاندەدات بە دوای بژاردەیەكی دیكەدا بگەڕێن، سوننە هەوڵی پێكهێنانی هەرێم دەدەن، كوردیش بۆ كۆنفیدڕاڵی، بۆیە زەحمەتە ئەم كابینەیە تێپەڕێندرێت، باشترین چارەسەریش گەڕانە بەدوای یەكێكی دیكە لەجیاتی عەللاوی، بە مەرجێك كەسێكی راستەقینەی عێراقی بێت لە ناو عێراق، نەك لە دەرەوە، تا بزانێت چۆن مامەڵە لەگەڵ عێراقییەكاندا دەكات، بە جیاوازیی ئایین و مەزهەب و تایەفە و نەتەوە و حزبەكانیان، مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان نەكات وەك چۆن مامەڵە لەگەڵ پارێزگاكانی عێراق دەكات.
تێبینی: ئەم وتارە لە 29/2/2020 نووسراوە.