كاتێك لە 9/7/2017 چاوم بە موقتەدا سەدر كەوت، پێیم گوت: سێ وتارم لەسەر تۆ نووسیوە، بە زەردەخەنەوە گوتی: بۆچی سێ، چوار نا؟ بۆیە ئەمڕۆش دوای تێپەڕبوونی سێ ساڵ، ئەوە وتاری چوارەمیش دەنووسم. ئەوەی هانی دام، ئەم وتارە بنووسم، راڕایی و رەفتاری سیاسیی بوو، بێگومان ئەو پیاوە لە خانەوادەیەكی رەسەن و دیارە و كوڕی بچووكی مەرجەعی ئایینی (محەمەد سادق سەدر)ە كە لە ساڵی 1999 لەگەڵ دوو كوڕیدا تیرۆر كران، دوای رووخانی رژێمی بەعس لە ساڵی 2003، ئەستێرەی سەدر بەرەو درەوشانەوە هەنگاوی نا، ئەوە بوو پێكدادان لە نێوان لایەنگرانی ئەو و هێزەكانی ئەمریكا رووی دا، دوای ئەوەی رۆژنامەی «الحوزة الناطقة» كە زمانحاڵی سەدر بوو، بە تۆمەتی ئەوەی هانی تیرۆری دەدا، بۆ ماوەی دوو مانگ داخرا، سەدر لە ساڵی 2003 «سوپای مەهدی» دامەزراند، بەمەش پێكدادانەكە پەرەی سەندو لە ساڵی 2008 بووە شەڕێكی راستەقینەی نێوان ئەو و هێزەكانی ئەمریكا، هێزەكانی ئەمریكا هەوڵی زۆریان دا بۆ ئەوەی دەستگیری بكەن، لەبەر ئەوەی بە كوشتنی مەرجەعی ناوداری شیعە عەبدولمەجید خووئی تۆمەتبار كرا، بەڵام سەید عەلی سیستانی هاتە ناو كێشەكەوە و بە رێككەوتنێك كۆتایی بەو ململانێیە هێنا.
موقتەدا سەدر بەرامبەر حكومەتەكەی ئەنجومەنی حوكم كە ئەمریكا دایمەزراند، حكومەتێكی ركابەری دامەزراند، بەڵام شكستی هێنا، من نامەوێ ئەم وتارەم ژیاننامەكەی ئەو بەرجەستە بكات، رەفتاری یەكەم لە ژیانی سیاسیی ئەو لە بەرهەڵستیكردنی داگیركاریی ئەمریكاوە دەست پێ دەكات، بۆیە سوپای مەهدی دامەزراند، سەدر و گرووپەكەی بە كردەی پاكتاوكردنی ترسناك دژی سوننە لە نێوان ساڵانی 2006-2007 تۆمەتبار كران و لە وەدیهێنانی مەرامەكانیشیدا شكستی هێنا، بۆیە هاتە نێو پڕۆسەی سیاسییەوە، لە ساڵی 2004دا دەستبەرداری حكومەتەكەی ئەیاد عەللاوی بووەوە و بە ناشەرعی تۆمەتباری كرد، سەدر لە هەموو حكومەتەكاندا بە تین و هێزەوە بەشداریی دەكرد، لە پۆستەكاندا پشكی شێری هەبوو، بەڵام لە كۆتاییدا دەكشایەوە، ئەمەشی لەگەڵ مالیكی و عەبادی و عادل عەبدولمەهدی كرد، ئێستاش كە من ئەم وتارە دەنووسم، لەگەڵ محەمەد تۆفیق عەللاویدا كردی، كاتێ كە بەربژێری كرد، لەوانەیە ئەگەر تۆفیق عەللاوی داوای لێبووردنی نەكرد، یان شكستی هێنا لە پێكهێنانی حكومەتدا، ئەوا پشكی خۆی وەدەست دێنێت و دواجار لە نیوەی رێگادا دەكشێتەوە.
لە ساڵی 2007دا سەدر سیاسەتی خۆی گۆڕی، دەستی كرد بە دژایەتیكردنی ئێران، بۆ یەكەم جار لە بەغدا گوێمان لە چەند دروشمێك دەبوو، لەوانە: (ایران برە برە، بغداد تبقی حرة) واتا (ئێران بۆ دەرەوە و بەغداش هەر بە ئازادی دەمێنێتەوە)، لە ساڵی 2008دا سوپای مەهدی هەڵوەشاندەوە، بەتایبەتیش دوای ئەوەی نوری مالیكی هەڵمەتێكی سەربازیی دژی گرووپەكەی ئەو لە ساڵی 2008 دەست پێ كرد، لە ساڵی 2010دا سەدر لەگەل مالیكی ئاشت بووەوە، سوودی ئەو ئاشتبوونەوەیە بریتی بوو لەوەی كە مالیكی بۆ جاری دووەم بووەوە بە سەرۆك وەزیران، هەرچەندە ئەیاد عەللاوی لە پێشتر بوو، لەبەر ئەوەی كورسیی لە مالیكی زیاتر بەدەست هێنابوو، لە ساڵی 2013دا سەدر وازی لە مالیكی هێنا و پشتگیریی خۆپیشاندانەكانی سوننەی كرد لە پارێزگاكانی رۆژئاوا، بەتایبەتیش لە ئەنبار دژی حكومەت، لە ساڵی 2014مووسڵ كەوتە دەستی داعش و داگیركرا، ئەوە بوو سەرایای سەلامی دامەزراند بۆ داكۆكیكردن لە شوێنە پیرۆزەكان، لە شاری سامەڕا نیشتەجێ بوون، لە ساڵی 2017دا پەیوەندیی لەگەڵ دەوڵەتانی كەنداو بەهێز كرد و لە هەمان ساڵیشدا سەردانی سعودیە و ئیماراتی كرد، داوای هەڵوەشاندنەوەی حەشدی شەعبی دەكرد، هاوپەیمانییەكی لە سەرووی تایفەگەریی پێكهێنا، كاتێ بۆ بەشداریكردن لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی 2018 هاوپەیمانیی لەگەڵ حزبی شیوعی و رەوتی مەدەنیدا كرد، كە بە هاوپەیمانیی سائیرون ناو نرا، ئەوەندە كورسیی بەدەست هێنا كە بتوانێت حكومەت پێك بهێنێت، ئەوە بوو هاوپەیمانیی لەگەڵ بینادا كرد و بەڕێز عادل عەبدولمەهدی-یان وەك تەوافوق كاندید كرد، كە گونجاو بێت بۆ ئەو قۆناغەی عێراق پێیدا تێپەڕ دەبێت، وەك پیشەی خۆی پشكی شێری لە پۆستەكان بەركەوت، دواتر لە نیوەی رێگا وازی هێنا، ئەو لە دەستكەوت و بەراتدا لەگەڵ حكومەتدایە و لە تەنگانەشدا دژیەتی، ئەمڕۆش دوای ئەوەی د.عادل عەبدولمەهدی دەستی لە كار كێشایەوە، سەدر لەگەڵ عامری رێككەوتن كە محەمەد تۆفیق عەللاوی بۆ سەرۆكایەتیی وەزیران كاندید بكەن، بۆ زانیاریش عادل عەبدولمەهدی بە هەمان رێگە هاتە سەرحوكم، كەواتە جیاوازیی نێوان ئەو دوو پیاوە چییە؟ لەگەڵ ئەوەی عادل عەبدولمەهدی شارەزایی و ئەزموونی سیاسی و زرنگیی دیپلۆماسی و خەباتی لە عەللاوی زیاترە، كە كەسێكی دینداری گۆشەگیری لاوازە و زۆربەی تەمەنی لە دەرەوەی عێراق وەك بزنێسكار و بازرگان بەسەر بردووە، نەك وەك كەسێكی سیاسی.
ئەم رەفتارە سیاسییە جیاوازانەی ژیانی ئەو پیاوە بەڵگەی روونن لەوەی كە لەسەر بڕیارێك جێگیر نابێت و ئارامی نییە، تەنانەت پرەنسیپێكی جێگیریشی نییە، گەمەیەكی سیاسیی مەترسیدار دەكات، پێم وایە ئەو رەفتارانە پشتیان بە ئەرزدا دا، كە جارێكی دیكە نەتوانێت هەڵسێتەوە، سەدر پێی وابوو كە دەبێتە پیاوی فریادڕەسی عێراق، هەروەها وای دانابوو كە دەتوانێت ببێتە رابەری باڵا، بەڵێ پێشتر بە ئارەزووی خۆی شەقامی كۆنتڕۆڵ دەكرد و دەیجووڵاند، ملیۆنان كەسی لە چركەساتێكدا جووڵە پێ دەكرد، بە چاوی خۆم بینیم لە سەردەمی عەبادیدا زۆنی سەوز و پەرلەمانی داگیر كرد، چەندین جار هەڕەشەی دەكرد و دووبارەی دەكردەوە، بەڵام ئێستا هیچی پێ ناكرێت، كاتێكیش خۆپیشاندانەكان دەستیان پێكرد، ئەو پێی وا بوو كە بە ئاسانی لەگەڵ شەپۆلەكەدا دەڕوات و رێنمایی دەكردن، كە لە ئێرانیش بوو، بەردەوام تویتی بڵاودەكردەوە، دواتر گەڕایەوە، ویستی بێتە نێو گۆڕەپانی خۆپیشاندانەكانەوە، پێی وا بوو پێشوازیی لێ دەكرێت، وەك چۆن لە ساڵی 1979 پێشوازی لە خومەینی كرا لە تاران، هەروەها كەسێك كاندید دەكات و حكومەت پێك دەهێنێت، بەڵام شۆك و سەرسامی دایگرت، كاتێ لە گۆڕەپانەكە وەدەر نرا، ویستی بچێتە نەجەف كە شاری خۆیەتی، لەوێش راو نرا، بۆیە بە جارێك تووشی شۆكێكی بەهێز بوو، بۆ ئەو و هەمووان دەركەوت كە گەلی عێراق بەتایبەتی شیعە گەیشتۆتە قۆناغی هەڵچوون و تووڕەیی بەرامبەر ئەو تاقمەی كە هیچیان پێشكەشی ئەو خەڵكە نەكردووە، بۆیە هەموو كەسێك رەت دەكەنەوە كە لە رێی ئەو حزبانەوە بێن، بەتایبەتیش ئیسلامییەكان، لەم ماوەیەدا كە چوار مانگە هەر یەك لە ئەلسودانی و ئەلسوهەیل و ئەلعیدانی كاندیدكران و هەموویان رەتكرانەوە، چونكە سەر بەو حزبانە بوون، ئەمڕۆش عەللاوی كاندید كراوە، بەڵام ئەویش لە رێگەی ئەوانەوە هاتووە، بۆیە پێموایە شەقام هێور نابێتەوە و محەمەد تۆفیق عەللاوی شكست دێنێت، یان داوای لێبووردن دەكات، یان ناتوانێت لە ماوەی دەستووریدا كە سی رۆژە حكومەت پێكبهێنێت، لەگەڵ ئەوەی كە خەڵكەكە دەزانێت ئەو پیاوە لە رێی گەلەوە نەهاتووە، بۆیە رەتكراوەتەوە، وەك چۆن ئەوانەی پێش ئەویش رەتكرانەوە، تۆفیق عەللاوی بە رێككەوتنی نێوان سائیرونی سەدر و هاوپەیمانیی بینای عامری و بە دەست لە پشتدانی ئێران هاتووە، سەدریش دێت و سەرلەنوێ تویت دەكات كە ئەم پیاوە گەل هەڵیبژاردووە، كە ئەمەش وا نییە، هەرچەندە هەندێ حزبی شیعە رازی نەبوون، سەدریش سەرلەنوێ تویت دەكات و هەڕەشە لە خۆپیشاندەران دەكات، داوا دەكات بگەڕێنەوە ماڵەكانی خۆیان، گرووپەكەیشی (سەرایا سەلام) بە زەبری هێز چێشتخانەی (توركی)یان بە خۆپیشاندەران چۆڵكرد كە سەنتەرێكی گرنگی ئەوان بوو، داوای لە هێزە ئەمنییەكانیش كرد كە رووبەڕووی هەموو ئەوانە ببنەوە كە ناهێڵێن قوتابخانە و كۆلێژ و پەیمانگە و زانكۆكان و دەزگاكانی دەوڵەت و فەرمانگەكان بكرێنەوە، پێم وایە كە ئەم بانگەوازە دەبێتە سەرەتایەك - خوانەخواستە- بۆ شەڕی ناوخۆیی نێوان خودی شیعەكان، سەدر هەڵەی كرد لە كاندیدكردنی عەللاوی، چونكە سەرپێچیی لە مەرجەكانی پێشوودا كرد كە لە تویتەكەیدا رایگەیاندبوون بۆ ئەو كەسەی دەبێتە سەرۆك وەزیران، كە (پێشتر پۆستی نەبووبێت، خاوەنی جووت رەگەزنامە نەبێت، گەندەڵ نەبێت، تایفەگەر نەبێت، لەلایەن حزبەكانەوە كاندید نەكرابێت، لاواز نەبێت...) ئەوەی مەبەستمە ئەوەیە كە موقتەدا سەدر لە رەوشێكی ئاڵۆز و سەرگەردانیدا دەژی، چونكە دەیویست ببێتە رابەری باڵا كە بۆی نەهاتەدی، ویستی ببێتە مەرجەعییەتی عەرەبیی عێراقی، بەڵام نەیتوانی، زۆر حەزی دەكرد كە كۆنتڕۆڵی خۆپیشاندەران بكات، بەڵام شكستی هێنا، شۆكبوونەكەشی لەوەدا دەركەوت كاتێ داوای خۆپیشاندانی ملیۆنی كرد بۆ دەركردنی هێزەكانی ئەمریكا لە عێراق، بەڵام ژمارەیەكی كەم بۆ چەند سەعاتێك ئامادەبوون، ئەویش بە زەبری پارە و فەرمانی توند، هۆكاری ئەمەش ئەوە بوو كە لە تارانەوە داوای ئەو گردبوونەوەیەی كرد، هەروەها چەند تاقمێكی چەكداری لەگەڵدا بوو كە بە كوشتنی خۆپیشاندەران تۆمەتبار كرابوون، كە ئەوانیش بە لایەنی سێیەم ناسراون، وەك عەسائبی ئەهلی حەق و نوجەبا و حزبوڵا و زۆری دیكە لەو تاقمانە.
سەدر كۆتایی هات و جەماوەرەكەی و كاریگەریی لە شەقامی عێراق پووكایەوە، ئەمڕۆش چەند دروشمێك لە ناو خۆپیشاندەراندا دەبیستین كە دەڵێن: «موقتەدا دەست هەڵگرە و گەل تۆی ناوێت.» تاكە بژاردە كە بۆ سەدر دەمێنێتەوە، بە بۆچوونی من ئەوەیە كە ببێتە نوێنەری راستەقینەی ولایەتی فەقیه لە عێراق، بەتایبەتیش كە دوای كوشتنی سولەیمانی ئێران لە دۆخێكی لاواز و هەرەسدا دەژی، بۆیە هەوڵ دەدات كەسایەتییەك دروست بكات لە ئایندەدا پشتی پێ ببەستێت، ئەو دواجار دەركی بەوە كرد، بەتایبەتیش دوای دەرچوونی خۆپیشاندەران بەم شێوە چاوەڕواننەكراوە (كە هەر لە بنەڕەتدا دژی دەستڕۆیشتوویی ئێران و دەستتێوەردانی ئەو وڵاتەن). بۆ ئێران باشترین چارەسەر ئەوەیە كە كەسێك رۆڵی قاسم سولەیمانی بگێڕێت لە عێراق، رەنگە سەدر چاكترین جێگرەوە بێت، بۆیە دەوڵەتانی كەنداو دەستبەرداری سەدر بوون، بەتایبەتیش سعودیە، دوای ئەوەی زانی كە ئەم پیاوە ئەوە نییە لە ئایندەدا پشتی پێ ببەسترێت، لە راستیدا ئێران چی دیكە پشت بەو تاقمە چەكدارانە نابەستێت كە بە كوشتنی خۆپیشاندەران تۆمەتبارن، چونكە لە عێراق رەتكراونەتەوە، هەروەها چیدی پشت بە حزبە سیاسییەكان نابەستێت كە لەلایەن خودی شیعەكانەوە رەتكراونەتەوە، رەنگە موقتەدا سەدر لەم قۆناغەدا چاكترین جێگرەوە بێت، پرسیارم لە بەڕێز عەممار حەكیم كرد: «چۆن دەكرێت موقتەدا سەدر لە ئێران بێت و پێچەوانەی ئەوەش رەفتار بكات كە ئێران لە عێراق مەبەستیەتی؟» وەڵامێكی نەدامەوە كە قەناعەتم پێی هەبێت، لە راستیدا كە ئەوە تەكتیكێكی سیاسییە كە ئێران بۆ قۆناغێكی ستراتیژیی داهاتوو پەیڕەوی دەكات، تاكو عێراق سەقامگیر بێت، چونكە قەناعەتی وایە كە موقتەدا سەدر پیاوی قۆناغی داهاتووە، بەڵام من قەناعەتم وایە كە ئێران لەگەڵ ئەوەی دەوڵەتێكی بەهێز و كاریگەرە، بەڵام شكستی هێناوە لەوەی كە گەلی عێراق بۆ خۆی رابكێشێت، تەنیا سەركردەكانی بۆ خۆی راكێشاوە، نەك گەل، بۆیە گەل تۆڵە دەكاتەوە و هەموو شتێك رەتدەكاتەوە كە بە ئێرانەوە پەیوەست بێت، كاتێكیش خۆپیشاندەران هەموو كاندیدەكانیان رەتكردەوە، ئەوەش لەبەر ئەوە نەبووە كە لێهاتوو نین، بەڵكو لەبەر ئەوەیە كە ئێران دەستی لە كاندیدكردنیان هەیە لە رێی ئەو حزبە سیاسییانەوە كە وەلایان بۆ ئێران هەیە.