ئیسلامی سیاسی لە جەزائیر
د. عـه‌ره‌فات كه‌ره‌م ستونی/ راوێشكاری سه‌رۆك بارزانی بۆ كاروباری به‌غدا
لە ساڵی 1931 لەسەر دەستی شێخ عەبدولحەمید بادیس كۆمەڵەی زانایانی موسڵمانانی جەزائیر لە پایتەخت دامەزرا، كە كۆمەڵەیەكی ئایینی بوو بۆ خزمەتی كۆمەڵگە و ئایین و، دووربوو لە سیاسەت، كە لەترسی پوكانەوە بە كاریگەریی كلتووری فەرەنسی چەند قوتابخانەیەكیان بۆ فێربوونی زمانی عەرەبی و كلتووری ئیسلامی كردەوە. كۆمەڵەكە دروشمی(ئیسلام ئایینمانە، عەرەبی زمانمانە، جەزائیر نیشتمانمانە)ی بەرزركردەوە، لە ساڵی 1936 ئیبن بادیس دژی پرۆژەی یەكگرتنەوەی جەزائیر لەگەڵ فەڕەنسا داوای بەستنی كۆنگرەیەكی ئیسلامیی لە جەزائیر كرد، لە 1937 داوای لە پەرلەمانتاران كرد بایكۆتی پەرلەمان بكەن تایبەت بەم پرۆژەیە، لە 1940 بادیس كۆچی دوایی كرد، دوای ئەو بەشیر ئیبراهیمی كە جێگری بوو شوێنی گرتەوە، ئیبراهیمیی لە ساڵی1933 پارێزگای تلسمانی كردە بارەگا بۆ ئەنجامدانی چالاكییەكانی و قوتابخانەی فەرموودەی لە 1937 دامەزراند، بۆ ماوەی سێ ساڵ لە تاراوگە سەرۆكایەتیی كۆمەڵەكەی كرد، كە فەڕەنسا بۆ باشووری رۆژئاوای جەزائیر دووری خستبۆوە، دواتر لە 1943 ئازادی كرد، لە ساڵی 1945 دوای دەستگیر كردنەوەی لە بەندیخانەی سەربازیی فەڕەنسا ئەشكەنجەدرا، لە 1946 دیسان بەردرا، لە راستیدا هەرچەندە كۆمەڵەی زانایانی موسڵمانانی جەزائیر رایگەیاندبوو كە دوورن لە سیاسەت، بەڵام سیاسەتیان دەكرد، رەنگە فەڕەنسا ناچاری كردبێت، بەتایبەتیش سیاسەتی كۆلۆنیالیزمی فەرەنسی دوژمنكارانە بوو، ئەم كۆمەڵەیە كاریگەریی زۆری بەسەر جەزائیرییەكانەوە هەبوو، شۆڕشی عەبدولقادر جەزائیری و بارودۆخی ئەو كاتەی بەیەكەوە بەستبۆوە، دوای بەرپابوونی شۆڕشی میللیی نیشتمانیی جەزائیری لە ساڵی 1954و دوای ساڵێكیش بەشیر ئیبراهیمی كۆمەڵەكەی هەڵوەشاندەوە و چووە نێو بەرەی رزگاریخوازی نیشتمانی، واتا وازی لە كۆمەڵەیەكی ئیسلامی هێنا لەپێناو بەرەیەكی نیشتمانی بەرەو ئازادی و سەربەخۆیی، ئەم شۆڕشە حەوت ساڵ بەردەوام بوو بۆ وەدیهێنانی سەربەخۆیی، دوای وتووێژێكی زۆر لەنێوان شۆڕشگێڕان و سەرۆكی فەرەنسی شارڵ دیگۆل (CharlesdeGaulle) كە رێككەوتننامەی EvianAccords واژۆكرد، بۆ ئەوەی شۆڕش رابگیرێت و مافی چارەی خۆنووسین لە راپرسییەكی میللیدا ئەنجام بدرێت، جەزائیرییەكان دەنگێكی زۆریان بۆ سەربەخۆیی دا، فەڕەنسا لە ساڵی 1962 دانی بە سەربەخۆیی جەزائیردا نا، جەزائیرییەكان لەپێناو ئازادبوون لە كۆلۆنیالیزمی فەرەنسی كە 132 ساڵ حوكمڕانیكردن، ملیۆنێك شەهیدیان دا، لە ساڵی 1962ئەنجومەنی دامەزراندنی نیشتمانی (فەرەحات عەباس)ی وەك یەكەم سەرۆكی جەزائیر هەڵبژارد، بەڵام دوای ساڵێك لەبەر ناكۆكی لەگەڵ ئەحمەد بن بلای سەرۆك وەزیران دەستی لەكاركێشایەوە، و فەرەحات خرایە زیندانەوە و دوو ساڵی تێدا مایەوە، بن بلا لە ساڵی 1963 بوو بەیەكەم سەرۆكی كۆماری جەزائیر، دواتر لە كۆنگرەی ساڵی 1964 بە ئەمینداری گشتیی مەكتەبی سیاسیی حزبی بەرەی رزگاریخوازی نیشتمانی هەڵبژێردرا، بن بلا سیستەمی سۆشیالیستیی پیادە دەكرد، ئەوانەی دژی بوون هەموویانی لەناوبرد، بەشیر ئیبراهیمی هاتە نێو بەرەی ئینقاز و رەخنەی لە بن بلا گرت، چونكە رێنمایی دژ بە بنەما چەسپاوەكانی ئیسلامی هێنابوو، بۆیە بن بلا خستیە نیشتەجێكردنی زۆردارەكییەوە، تا لە ساڵی 1965 كۆچی دوایی كرد، هەروەها بن بلا (عەقید شەعبان)ی لە ساڵی 1964 كوشت كە دژی رێنماییەكانی ئەو بوو، هەواری بۆمدیەن لە ساڵی 1965 سەرۆكایەتیی كودەتایەكی سەربازیی كرد دژی بن بیلا و لەناوی بردو بوو بە سەرۆكی ئەنجومەنی راستكردنەوەی شۆڕش، بن بلای خستە زیندانەوە تا سەرۆك شازلی بن جدید لە ساڵی 1980 ئازادیی كرد، لە ساڵی 1975 هەواری بوو بە سەرۆك كۆمار، بەڵام تووشی نەخۆشییەكی كوشندە بوو و پزیشكان نەیانتوانی چارەسەری بكەن و لە 1978 كۆچی دوایی كرد، هەواری نەیهێشتبوو كەس ببێتە جێگری، بۆیە مردنەكەی بووە مایەی ململانێی ئەندامانی حزبی فەرمانڕەوا بەسەرۆكایەتیی محەمەد ساڵح یەحیاوی لەگەڵ عەبدولعەزیز بوتەفلیقە كە لە حكومەتەكەی هەواری وەزیری دەرەوە بوو، سوپای جەزائیر لە كاندیدكردنی شازلی بن جەدید دەستێوەردانی كرد، دەستووری ساڵی 1976ی جەزائیر بەدەق دەڵێت: هەڵبژاردنی سەرۆك كۆمار تەنیا لە دەسەڵاتی بەرەی ئینقازی نیشتمانیدایە، بۆیە لە ساڵی 1979 شازلی بن جەدید بوو بە سەرۆك كۆمار و تا 1992 لە دەسەڵاتدا مایەوە، لە ساڵی 1988دا دوای دابەزینی نرخی نەوت جەزائیر كەوتە نێو قەیرانێكی ئابوورییەوە، حكومەت پەنای بردە بەر جێبەجێكردنی سیاسەتی لێگرتنەوە، چەندین خۆپیشاندانی میللی دژی سیاسەتی حكومەت سازكران، حكومەتیش بە چەك وەڵامی دانەوەو زۆری لێ كوشتن، بەمەش ترسێكی زۆر لە رژێمی سیاسی نیشت، بۆیە شازلی بن جەدید لە ساڵی 1989 دەستووری گۆڕی تاكو رێگە بە فرەیی سیاسی بدرێت و فشاری شەقام كەم بێتەوە، چونكە سی ساڵ بوو تاكە حزبێك حوكمی دەكرد، لە ساڵی 1989 دوابەدوای دەركردنی یاسای فرەیی سیاسی (60) حزب دامەزران، لەوانەش بەرەی ئیسلامی بۆ ئینقاز بەسەرۆكایەتیی عەباس مەدەنی و جێگرەكەی عەلی بلحاج، حكومەتیش رازی بوو كە دابمەزرێت، شازلی لە ساڵی 1990 داوای هەڵبژاردنەكانی شارەوانیی كرد، بەمەش (بەرەی ئیسلامیی ئینقاز) سەركەوت، هۆكارەكەشی ئەوە بوو كە ئەزموونێكی تازە بوو، هاوكات سزایەكیش بوو لە گەلەوە بۆ حزبی (بەرەی ئینقازی نیشتمانی)ی فەرمانڕەوا، حكومەت عەباس مەدەنی و عەلی بلحاجی دەستگیركرد بۆ ماوەی(12)ساڵ خستنیە زیندانەوە، دواتر لە 2003 ئازادی كردن، عەباس مەدەنی چووە قەتەرو رەگەزنامەی ئەوێی وەرگرت و لە 2019 كۆچی دوایی كرد، بەلحاجیش هەر لە جەزائیر مایەوە، لە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانیی 1991دا بەرەی ئیسلامی بۆ ئینقاز سەركەوتنێكی گەورەی بە سەرۆكایەتیی عەبدولقادر حەشانی بەدەست هێنا، سوپا دەستێوەردانی كردو ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی لە گەڕی یەكەمدا هەڵوەشاندەوە، ئەمەش هێدمەیەك بوو بۆ حكومەت، شازلی دوای فشاری وەزیری بەرگری كە دەیویست بەرەی ئیسلامی بۆ ئینقاز هەڵوەشێنێتەوە، دەستی لەكار كێشایەوە، بەرەی ئیسلامی بۆ ئینقاز قەدەغەكراو سەركردەكانیشی خرانە زیندانەوە، دواتر پەرلەمان هەڵوەشایەوەو و باری نائاسایی راگەیەنرا، رژێمی جەزائیر هەڵەی كرد كە ئەنجامی هەڵبژاردنەكانی هەڵوەشاندەوە، ئەمە لەناوبردنی دیموكراسییەت بوو، دەبوو رێگەی بە ئیسلامییەكان بدایە حوكم بكەن، دیارە حوكمەشیان زۆری نەدەخایاند، چونكە تێڕوانینی نیشتمانییان بۆ چەمكی دەوڵەت نییە، ئەوان تەنیا دەیانەوێت دەوڵەتێكی ئیسلامیی بۆ جێبەجێكردنی شەریعەت دابمەزرێنن، لە كۆمەڵگەیەكی فرەپێكهاتەدا ناتوانن دەوڵەتێكی ئایدیۆلۆژی دامەزرێنن، بەڵكو چارەسەر دەوڵەتێكی دیموكراسی نیشتمانییە، بۆیە رژێم بەرپرسیارێتیی بەشێكی زۆری ئاسەواری شەڕی ناوخۆی كەوتە سەر شان، لەبەر ئەوە بەرەی ئیسلامی بوو بە بەرەیەكی چەكدار بە ناوی كۆمەڵی ئیسلامیی چەكدارو سوپای ئیسلامی كە بۆ ماوەی دە ساڵ دژی حكومەت وەستایەوە، لە 1994حكومەت شەڕی دژ بە بەرەی ئینقاز راگەیاند و ئەو ماوەیەش(1990-2000) بە دە ساڵەی رەش ناسرا، چونكە ساڵانی رەش بوون لە ژیانی جەزائیرییەكان و شەڕی ناوخۆیش چارەكە ملیۆنێك كوژراوی لێكەوتەوە، دوای ئەوەی (27)ساڵ لە دەرەوە سوپای جەزائیر محەمەد بوزیافی داواكرد و لە 1992 دوای دەست لەكار كێشانەوەی شازلی، بوزیاف بە سەرۆكی ئەنجومەنی باڵای دەوڵەت هەڵبژێردرا، ئەمەش تاكو وڵات لە ئاشوب و شەڕی ناوخۆ بەدووربگیرێت، بەڵام لە هەمان ساڵدا كوژرا، دوای ئەو عەلی كافی تا ساڵی 1994 شوێنی گرتەوە و دوای خۆیشی سەرۆكایەتیی رادەستی لیوای خانەنشین (یەمین زروال) كرد، زروال وتووێژی لەگەڵ بەرەی ئینقاز دەست پێكرد، بەڵام شكستی هێنا، دواتر داوای هەڵبژاردنی كرد، دواتر لە ساڵی 1995سەركەوتنی بەدەستهێناو بوو بە سەرۆك، ئۆپۆزسیۆن ئەو هەڵبژاردنەی بە ساختە وەسفكرد و لە هەمان ساڵیشدا كۆمەڵی ئیسلامیی چەكدار (خەلافەتی ئیسلامی)ی راگەیاندو شەریف غوسمی بە ئەمیر هەڵبژێردرا، ئەوجا كوشتن و تەقینەوە دەستیان پێكرد، لە ساڵی 1998زروال دەستی لەكار كێشایەوە، هەڵبژاردنی پێشوەختە كراو عەبدولعەزیز بوتەفلیقە دوای كشانەوەی شەش ركابەر سەركەوت، لە ساڵی 1999 بوو بە سەرۆك كۆمار، دوای پێنج ساڵ بۆ دووەم جار لە 2004 بە رێژەی 85% دەرچوو و لە ساڵی 2007 تیرۆر كرا، لە ساڵی 2008 دەستوور هەمواركرایەوەو ماوەی كاندیدبوون بۆ سەرۆكایەتی هەڵوەشێنرایەوە. لە 2009 بۆ جاری سێیەم بە رێژەی90.24% هەڵبژێردرایەوە، لە ساڵی 2013 تووشی جەڵتەی مێشك بوو و گواستیانەوە بۆ پاریس، دوای چوار مانگ بە كورسی جووڵەدار گەڕایەوە، لە ساڵی 2014 بۆ جاری چوارەم خۆی كاندیدكرد، بە رێژەی 80% بە بایكۆتی ئۆپۆزسیۆنیشەوە دەرچوو، دواتر خەڵكەكە خۆپیشاندانیان دژی پێنجەم جار كاندیدبوونی رێكخست، لە كۆتاییدا بڕیاری دا لە 2019 خۆی هەڵنەبژێرێتەوە.
بوتەفلیقە دوای سەركەوتنی بۆ یەكەم جار لە ساڵی 1999 گوێی نەدەدایە قسەی نەیاران كاتێ باسیان لە ساختەیی هەڵبژاردن دەكرد، بوتەفلیقە پرۆژەی ئاشتبوونەوەی نیشتمانیی دایە پەرلەمان تا بڕیاری لێ بدات، كۆمەڵی ئیسلامیی چەكدار و كۆمەڵی سەلەفی بۆ بانگخوازی و كوشتار رەتیان كردەوە، بوتەفلیقە كەوتە گفتوگۆوە لەگەڵ سوپای ئیسلامیی باڵی چەكداریی بەرەی ئینقاز تاكو مل بۆ ئاشتی بدات، عەبدولقادر حەشانی سەرۆكی بەرەی ئینقاز بوو، رەخنەی لە سوپا گرت چونكە رێزی دەستووری نەگرتووە، رەخنەشی لە پرۆژەكەی بوتەفلیقە گرت و لە 1992 دەستگیركراو و لە ساڵی 1997 ئازادكرا، دژی هەموو كردەوەكانی تیرۆرو توندوتیژی وەستایەوە، كە كۆمەڵەی ئیسلامیی چەكدار ئەنجامیان دەدا، (ئەوانەی لە بەرەی ئینقاز جیابووبوونەوە)، عەنتەر زوابری رابەری كۆمەڵەی ئیسلامیی چەكدار (فوئاد بلیمە)ی ئەندامی كۆمەڵەكەی نارد كە لە 1999 عەبدولقادر حەشانی كوشت، دادگایەكی جەزائیری بڕیاری لەسێدارەدانی بكوژەكەی دەركرد، گروپی ئیسلامیی چەكدار كە لە بەرەی ئینقاز جیابووبۆوە لە چەكدارانی ئەفغانستان و بۆسنا و شیشان پێكهاتبوو، لە ساڵی 1992 بە سەرۆكایەتیی مەنسور ملیانی دامەزرا كە لە ساڵی 1992 لەسێدارەدرا، محەمەد عەلال دوای ئەو هات، بەڵام كوژراو عەبدولحەق عەیایدە جێی گرتەوە، ئەویش لە مەغریب دەستگیركراو رادەستی جەزائیر كرایەوە و لەساڵی 2006 ئازادكرا، دواتر سەید ئەحمەد موراد ناسراو بە جەعفەر ئەفغانی شوێنی گرتەوەو ئەویش لە 1994 كوژرا، جەمال زەیتونی هات و چەند فتوایەكی دەركرد كە ئەو ئیسلامی و مەلا نەریتییانە بكوژرێن كە سەرپێچیی ئەو دەكەن، یەكێك لەوانەی كوژران بە فەرمانی زەیتونی ناوی شێخ محەمەد سەعید بوو، بەڵام هاوبەندی ئیسلامی بۆ بانگخوازی و كوشتار لە تۆڵەدا زەیتونییان كوشت، عەنتەر زەوابری كە كەسێكی بكوژ بوو سەركردایەتیی كۆمەڵی ئیسلامیی چەكداری كرد و چەندین كوشتارگەی ئەنجامدا لە ساڵی2002 كوژرا، دواتر رەشید ئەبو توراب ناسراو بە رەشید ئۆكالی سەركردایەتیی كردو بەرپرسیارێتیی خۆی لەسەر رفاندنی فڕۆكەیەكی فەرەنسی راگەیاند كە لە 1994 بەرەو پاریس دەچوو، هەروەها تەقاندنەوەی تۆنێڵەكانی پاریس لە ساڵی 1996، لە ساڵی 1998دا كۆمەڵی سەلەفی بۆ بانگخوازی و كوشتار كە دوای چەند هەفتەیەك پەیدابوو جیابوونەوە، كە ئوسامە بن لادن بەرەی جیهانی بۆ كوشتنی جوو و كریستیان راگەیاند، كۆمەڵی سەلەفی بڕوای هەبوو بە هەڵگەڕانەوەو كوفری رژێمی جەزائیر، بەڵام بە تێپەڕبوونی كات كەوتە نێو بازنەیەكی توندی خوێناوییەوە و پابەند نەبوو بە پەیماننامەكانی پێشوو و بەتایبەتیش لە ساڵانی 2004 و 2005، لە ساڵی 2006دا كۆمەڵەكە هاتە ناو قاعیدەوە، لە ساڵی 2007 كۆمەڵی سەلەفی بە راوێژی ئوسامە بن لادن ناوی خۆی بۆ رێكخراوی قاعیدە لە وڵاتانی مەغریبی ئیسلامی گۆڕی، ئەم كۆمەڵەیە لە 2004 پابەندبوو بە فتواكانی تیۆریستە ئایدیۆلۆجییەكەی مستەفا حەلیمە ناسراو بە ئەبو بەسیر تەڕتوسی، بەڵام وازی هێناو چووە نێو رێكخستنی قاعیدەی ئوسامە بن لادن، لە ساڵی 2003 دوای وازهێنانی حەسەن خەتاب نەبیل سەحراوی سەركردایەتیی كۆمەڵی كرد، نەبیل سەحراوی دەیگوت:(ئێمە بە تەواوی پشتگیریی جیهادی ئوسامە دەكەین دژی ئەمریكای كافر)، ئەویش لە ساڵی 2004 كوژراو ئەبو موسعەب عەبدولوەدود شوێنی گرتەوە، لە 2014 رێكخراوێكی دیكە بە ناوی جوندولخیلافە لە جەزائیر بە سەرۆكایەتیی قوری عەبدولمەلیك لە رێكخراوی قاعیدەی وڵاتی مەغرب جیابۆوە، بەیعەتی دایە ئەبوبەكر بەغدادی سەرۆكی رێكخراوی داعش، پێشتر لەكاتی شەڕی ناوخۆدا پێنج ساڵ زیندانی كرابوو، لە ساڵی 2014 ئەویش لەلایەن یەكەیەكی تایبەتی نەهێشتنی تیرۆرەوە كوژرا.
تایبەت بە سوپای ئیسلامی باڵی چەكداری بەرەی ئینقاز، سەركردەكانی بەرەی ئینقاز لە ساڵی 1993 دایانمەزراند، لە ساڵی 1995 مەدەنی مرزاق بوو بە ئەمیری سوپای ئیسلامی، كە پێشتر لە 1987ئەندام بوو لە رێكخراوی نهێنیی بزووتنەوەی نەهزەی عەبدوڵا جابەڵا، لە ساڵی 1992 بۆ ماوەی حەوت مانگ دەستگیركرا و دواتر هەڵات و خۆی گەیاندە رێكخراوە ئیسلامییە چەكدارەكان كە بەناوی بەرەی ئینقاز دروست بووبوون، دواجار پەیوەندیی بە سوپای ئیسلامەوە كرد، لە ساڵی 1995 پێكدادان لەنێوان سوپای ئیسلامی و كۆمەڵی ئیسلامیی چەكدار روویدا و كوژراوێكی زۆری لێكەوتەوە، لە ساڵی 1997 لەگەڵ حكومەتدا وتووێژی كردو گەیشتنە رێككەوتن، لە ساڵی 2000دا بوتەفلیقە لێبووردنی دەركرد و كۆتایی بە توندوتیژیی خوێناوی هێنا، لە ساڵی 2017دا حزبێكی دامەزراند بەناوی بەرەی جەزائیری بۆ ئاشتبوونەوەو ئینقاز، بەڵام حكومەت بەپێی رێككەوتنی پێشتر نەیهێشت لە پرۆسەی سیاسیی بەشداربێت.
بزووتنەوەی كۆمەڵگە بۆ ئاشتی
ئەم بزووتنەوەیە گەورەترین حزبی ئیسلامییە لە جەزائیر، مەحفوز نەحناح لە ساڵی 1991 دایمەزراند، پێشتر ناوی بزووتنەوەی كۆمەڵگەی موسڵمان بوو، بەڵام دوای دەرچوونی یاسای قەدەغەكردنی بەكارهێنانی ناوە ئیسلامییەكان لە حزبە سیاسییەكاندا ناوی خۆی گۆڕی بۆ بزووتننەوەی كۆمەڵگەی ئاشتی، بزووتنەوەی موەحیدین كە بوسلێمانی و مەحفوز نەحناح دایانمەزراند بە رەگەز بۆ دەوڵەتی موەحیدین لە باكووری ئەفریقیا دەگەڕێتەوە كە ئیبن تۆمەرت ئەمازیغی دایمەزراند، لە ساڵی 1972 بە نهێنی كاری دەكرد، لە ساڵی 1973 بەهێزبوو و لایەنگری زۆربوو، هەوڵیاندا سەرۆك هەواری بۆمدیەن و وەزیری دەرەوەی ئەو كاتە عەبدولعەزیز بوتەفلیقە بكوژن، بوسلێمانی و مەحفوز نەحناح بۆ پازدە ساڵ بە تۆمەتی كودەتا بەسەر رژێمی بۆمدیەن زیندانی كران، بۆ چوار ساڵی تێدا مانەوە دواتر ئازادكران، لە ساڵی 1976 كۆمەڵەكە ئاشكرا بوو، لە 1980 بزووتنەوەكە هەڵوەشایەوە، لە هەمان ساڵدا سەری هەڵدایەوە، بوسلێمانی بە دامەزرێنەری ئیخوان موسلمین لە جەزائیر دادەنرێت، هەرچەندە جابەڵا پێی وایە خۆی دامەزرێنەرە، بەڵام كۆمەڵی ئیخوان موسلمین لە میسر رایگەیاند كە نەحناح چاودێری گشتیی ئیخوان موسلمینە لە جەزائیر، لە ساڵانی 1985و 1986 بوسلێمانی و نەحناح بەشدارییان لە دامەزراندنی كۆمەڵەی ئیرشادو ئیسلاح كرد، دوای ئەوەی رازی نەبوو فتوا دەربكات بە كوشتنی سەرپێچیكاران كۆمەڵەیەكی ئیسلامیی چەكدار لە ساڵی 1933 بە چەقۆ بوسلێمانیی سەربڕی، بەڵام نەحناح بەشداری كرد لە دامەزراندنی هاوبەندی ئیسلامی بە سەرۆكایەتیی ئەحمەد سحنون، هەروەها بە چەند پۆستێكی وەزاری بەشداریی لە حكومەتدا كرد، كە تاكە بزووتنەوەی ئیسلامییە كە لەلایەن حكومەتەوە رێگەی پێدرا، تەنانەت دەگوترێت كە حكومەت دژی ئیسلامییە میانڕەوەكان نییە، بەڵكو دژی توندڕەوەكانە، وەك بەرەی ئینقازی ئیسلامی، بەشداریی لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ساڵی 1995دا كرد و دوای (یەمین زروال) بە دووەم دەرچوو، لە ساڵی 1999 رێگەی پێ نەدرا بەشداریی لە هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیدا بكات، بە پاساوی ئەوەی كە لە موجاهیدەكانی ئازادیی نیشتمانی نییە، بەڵام پشتیوانیی عەبدولعەزیز بوتەفلیقەی كرد بۆ سەرۆكایەتیی جەزائیر، بۆیە لە ساڵی 1999بوتەفلیقە بزووتنەوەی كۆمەڵگەی ئاشتیی لە حكومەت بەشداری پێ كرد، لەسەردەمی ئەبو جەرە سوڵتانی كە لە ساڵی 2003 و دوای مردنی نەحناح هات، پشتگیریی بوتەفلیقەی كرد، بەتایبەتیش كاتێ پشتیوانیی لە هەمواركردنەوەی دەستوور كرد لە ساڵی2008 تاكو رێگە بە بوتەفلیقە بدرێت بۆ جاری سێیەم خۆی كاندیدبكاتەوە، ئەوەش وای لە عەبدولمەجید موناسرە و مستەفا بلفەهمی كرد، كە لە ساڵی 2009 لێی جیاببنەوە، بۆیە بزووتنەوەی بانگخوازی و گۆڕانكارییان دامەزراند، ململانێی نێوان هەردوولا توند بوو لەسەر ئەوەی كامەیان نوێنەرایەتیی ئیخوان دەكەن، چاودێری گشتیی كۆمەڵی ئیخوان موسلمین محەمەد مەهدی عاكف بڕیاری دا شەرعییەت لە هەردوو لا بسەنێتەوە، كە هیچیان نوێنەرایەتیی ئیخوان ناكەن لە جەزائیر، بەڵام لە ساڵی 2018 سەرۆكی بزووتنەوەی كۆمەڵگەی ئاشتی عەبدولرەزاق مقری و سەرۆكی بەرەی گۆڕانكاری بە سەرۆكایەتیی عەبدولمەجید مناسرە یەكگرتنەوەیان راگەیاند، دوای ئەوەی مقری ئەبو جەرە سوڵتانی لە 2003 لەناوبرد، هەروەها رازی نەبوو بوتەفلیقە ساڵی 2014 خۆی كاندیدبكاتەوە، بۆیە هاتە نێو ئۆپۆزسیۆنەەوە، ئەنجومەنی شورای بزووتنەوەكە عەبدولرەزاق مقری بۆ هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتیی ساڵی 2019 كاندید كرد، بەڵام كشایەوە، لە ساڵی 2012عەمار غول لە بزووتنەوەی كۆمەڵگەی ئاشتی جیابۆوە و حزبی گردبوونەوەی هیوای جەزائیری دامەزراند، جیابوونەوەكان بەردەوامبوون، بزووتنەوەی كۆمەڵگەی ئاشتی خۆی لە رێكخراوی نێودەوڵەتیی ئیخوان دوورخستەوە، لەبەرئەوە بوو بە بزووتنەوەیەكی جەزائیری بە بیروبۆچوونی ئیخوانی، بۆیە بە ئیخوانی جەزائیر ناونرا، بەڵام مستەفا بلمەهدی لە ساڵی 2013 بزووتنەوەی بنیاتنانی نیشتمانی دامەزراند تا بە فەرمی نوێنەرایەتیی ئیخوان موسلمین بكات لە جەزائیر(ئیخوانی دەرەوە)، بەڵام بزووتنەوەی نەهزەی ئیسلامی لە ساڵی 1989 لەلایەن عەبدوڵا جابوڵا دامەزراو لە 1997 لەلایەن هاوڕێیەكەی ئەلحەبیب ئادمی لەناوچوو، جابەڵا بزووتنەوەی ئیسلاحی نیشتمانی دامەزراند، ئەمەش هەڵوەشایەوەو ناچار لە 2012 دادپەروەری و گەشەپێدانی دامەزراند، كە نوێنەرایەتیی رەوتی ئیسلامیی ئیخوانی دەكرد، هەر كۆمەڵێك بانگەشەی ئەوەیان دەكرد كە ئەو نوێنەرایەتیی ئیخوان موسلمین دەكات و كەوتنە ململانێی یەكدییەوە، بزووتنەوەی كۆمەڵگەی ئاشتی بەسەرۆكایەتیی عەبدولرەزاق مقری و بەرەی گۆڕانكاری بەسەرۆكایەتیی عەبدولحەمید مناسرە لەپێناو نێوماڵی ئیخوان(ئیخوانی ناوخۆ یان جەزائیر) هاوپەیمانییان بەست، بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی شەرعی نوێنەرایەتیی كۆمەڵی ئیخوان بكەن، بزووتنەوەی بنیاتی نیشتمانی و حزبی ئەمەلی جەزائیر بە سەرۆكایەتیی وەزیری پێشوو عەمار غول نوێنەرایەتیی ئیخوانی جیهانییان دەكرد، بەڵام بزووتنەوەی نەهزەی ئیسلامی بەسەرۆكایەتیی دویبی و بەرەی دادپەروەری و گەشەپێدان بەسەرۆكایەتیی جابوڵا بانگەشەی ئەوەیان دەكرد كە ئەوانن نوێنەرایەتیی ئیخوان موسلمین دەكەن، بۆیە ئیخوان موسلمین لە میسر بڕیاریدا مستەفا بلمەهدی بە چاودێری گشتیی ئیخوان لە جەزائیر هەڵبژێرێت، دوای ململانێی چوارساڵ دەربارەی نوێنەرایەتیكردن.
لە ساڵی 2012 بزووتنەوەی كۆمەڵگەی ئاشتی لە هاوپەیمانیی حكومەت كشایەوە و لەگەڵ (بزووتنەوەی نەهزە بەسەرۆكایەتیی فاتح روبەیعی و بزووتنەوەی ئیسلاحی نیشتمانی بەسەرۆكایەتیی حەملاوی عكوشی بە ناوی هاوبەندی جەزائیری سەوز) هاوپەیمانییەكی سێ لایەنەی پێكهێنا، بڕیاریان دا، ناكۆكییەكانیان وەلابنێن و پێكەوە لە هاوبەندییەكی ئیسلامیی میانڕەودا كاربكەن، بەرەی دادپەروەری و گەشەپێدان لەگەڵ بەرەی گۆڕانكاری نەهاتنە نێو ئەم هاوبەندییەوە، ئەوەی پەیوەستە بە هەڵبژاردنەكانی 2017 ئەوا ئیسلامی سیاسی بە هەموو رەوتەكانیەوە شكستیان هێنا، تەنانەت عەمار بن یونس سەرۆكی بزووتنەوەی میللیی جەزائیر گوتی: (هەڵبژاردنەكان بەڵگەنامەی مردنی ئیسلامییەكانە، لە راستیدا شكستی ئیسلامی سیاسی لەبەر ئەم هۆیانەیە:
1. ترسی گەلی جەزائیر لە دووبارەبوونەوەی (دەیەی رەش) كە شەڕی ترسناكی ناوخۆییە و چارەكە ملیۆنێك كەسی تێدا كوژرا.
2. پەرتەوازەبوونی ئیسلامییەكان كە نەیانتوانی بەرەیەكی یەكگرتووی ئیسلامی پێكبهێنن.
3. هەندێكیان لەگەڵ حزبی فەرمانڕەوا هاوپەیمانییان كرد، وەك بزووتنەوەی كۆمەڵگەی ئاشتی، هە
