هاتنی دۆناڵد ترەمپ و كاریگەرییەكانی لەسەر هاوكێشە سیاسییەكانی جیهان و هەرێمی كوردستان
هێمن هەورامی
1- دۆكترینەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا چین؟
بۆ ئەوەی بزانین دۆكترینی ترەمپ بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا سەر بەكام دۆكترینی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكایە، ئەوە پێش هەموو شت دەبێت بگەڕێینەوە بۆ ئەو پێناسەی كە لە ناو ماڵپەڕی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا هاتووەو دەڵێت: «ئامانجی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دروستكردن و پاراستنی بەردەوام و بەردەوامیی جیهانێكی ئارام و سەقامگیرە، بە رێگەی هێنانە كایەی كەشوهەوایەكی گەشەسەندوو بە قازانجی گەلی ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی.» دیارە بەپێی دەستووری ئەمریكاش كە دەسەڵاتێكی فراوانی داوە بە سەرۆك، ئەوا سەرۆكی ئەمریكا دەسەڵاتێكی فراوانی لە دروستكردن و ئاراستەكردنی سیاسەتی دەرەوەدا هەیە.
بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا دۆكترینەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لەسەردەمێكەوە بۆ سەردەمێكی دیكە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە؟ بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە پێویستمان بەوەیە بگەڕێینەوە بۆ ئەو باكگراوەندەو بۆ ئەوەی بزانین بە درێژایی مێژووی ئەمریكا تا دەگاتە دۆناڵد ترەمپ، چاو بەو دۆكترینانەدا بخشێنینەوە و بەمجۆرە پۆلێنیان دەكەین:
لە دروستبوونی دەوڵەتی ئەمریكاوە هەتا پێش جەنگی یەكەمی جیهانی، یەكێك لە دۆكترینە هەرە ناسراوەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، دۆكترینی (مۆنرۆیە) بووە كە ئەمەش ئاماژەیە بۆ یەكێك لە سەرۆكەكانی ئەمریكاو ئەم دۆكترینە لەسەر ئەم بنەمایە بونیادنراوە: (پێویستە هەردوو كیشوەری ئەمریكای باكوور و باشوور لە دەستتێوەردانی دەرەكی بپارێزرێت.) ئەم دۆكترینە هەتا پێش جەنگی یەكەمی جیهانی سەرەكیترین دۆكترینی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بووە.
لە جەنگی یەكەمی جیهانی و پاش تەواوبوونی جەنگ، دوای ئەوەی وۆردرۆ ویلسن 14 خاڵە بەناوبانگەكەی راگەیاند، ئیدی دۆكترینی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا گۆڕانكاری بەسەردا دێت، ئەوەشی ئەو 14 خاڵە ئاماژەی پێكردووە، ئەوەیە كە ئەمریكا زیاتر باڵادەست بێت لەجیهاندا بۆ ئەوەی بتوانرێت ئاشتی زیاتر بەدی بهێندرێت.
لەپێش كۆتاییهاتنی جەنگی دووەمی جیهانی و دوای كۆتایی هاتنی جەنگەكەش، دۆكترینی ترۆمان دێت، ئەم دۆكترینە بریتی بووە لەوەی چۆن رێگە لەبەرفراوانبوونی مەدی كۆمۆنیست دەگیرێت، بۆیە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانەوە ئەمە سەرەكیترین دۆكترینی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بووە.
كۆتایی حەفتاكان و سەرەتای هەشتاكانی سەدەی رابردوو، دۆكترینی جیمی كارتەر دێت، لەم دۆكترینەدا جگە لە رێگرتن لە فراوانبوونی مەدی كۆمۆنیست، پاراستنی ئاسایشی ناوچەی كەنداوی فارس وەك بەشێك لە ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا لە قەڵەم دراوە.
لە دوای دۆكترینی كارتەر، دۆكترینی ریگن دێت، بەپێی ئەم دۆكترینە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بریتی دەبێت لەهاوكاری نهێنی و ئاشكرا بۆ رێگرتن لەمەدی كۆمۆنیست، ئەمەش بەو مانایەی ئەگەر پێشتر ئەمریكا بە نهێنی هاوكاریی ئەو دەوڵەت و لایەنانەی كردبێت كە ریگە لەفراوابوونی كۆمۆنیست دەگرن، ئەوا لەوە بەدوا بە ئاشكرا هاوكارییان دەكرێت.
لە دۆكترینی جۆرج بوشی باوكدا، بنەمای سیاسەتی ئەمریكا ئەوەیە كە دوای تێكشكاندنی كۆمۆنیست پێویستە ئەمریكا هەموو كات لە جیهاندا وڵاتی ژمارە یەك بێت.
لەگەڵ هاتنی جۆرج دەبلیو بوشی كوڕ، ئەمریكا دۆكترینێكی دیاریكراوی لەسیاسەتی دەرەوە نەبووە، بەڵام پاش رووداوەكانی 11ی سێپتەمبەر، تەواوی هاوكێشەكە بۆ جۆرج بوشی كوڕ گۆڕانكاری بەسەردا هات و پەرەی بە سیاسەتی لێدانی پێشوەختە ((proactive operations و جەنگی دژی تیرۆر داو ئەمە بووە دۆكترینی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا.
دۆكترینی ئۆباما بۆ سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لەسەر بنەمای دەستهەڵگرتن بووە لەكۆمەڵێك كێشەی ناوچەكانی جیهان، ئەو پرانسیپەی پێی دەڵێن (سەركردایەتیكردن لە پشتەوە. leading from behind)، ئەمەش هۆكارێك بوو بۆ ئەوەی ئۆباما بپاڵێوێرێت بۆ خەڵاتی ئاشتیی نۆبل، ئەمەش یەكەمجار بوو كەسێك خەڵاتی ئاشتی پێبدرێت لەسەر نییەتەكانی نەك لەسەر كارەكانی، ئەمەش كاریگەری لەسەر تەواوی سیاسەتی ئۆباما هەبووە لە هەردوو خولی سەرۆكایەتییەكەیدا.
سەبارەت بە دۆكترینی دۆناڵد ترەمپ وەك سەرۆكی كاندیدكراو، ئەم دۆكترینە هەتا ئێستا لەدروستبووندایەو بەتەواوەتی سیماكانی دەرنەكەوتووە، بەڵام وێڕای ئەمانەش هەندێك خەسڵەتی تێدا بەدی دەكرێت، كە دەكرێت لە تێڕوانینی دۆناڵد ترەمپ-ـەوە كاندید و سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا خوێندنەوەی بۆ بكەین.
2- جیهانبینیی ترەمپ وەك كاندیدو وەك سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا
بۆ ئەوەی لەجیهانبینیی دۆناڵد ترەمپ بۆ سیاسەتی دەرەوە تێبگەین، پەنا بۆ ئەو گوتارەی ئەو دەبەین كە رۆژی 15ی ئابی 206 لەسەر تێڕوانینی خۆی بۆ سیاسەتی ئەمریكا پێشكەشی كردووە. بەڵام پێش ئەوەی بێینە سەر رەهەندە گشتییەكانی ئەو گوتارە، گرنگە لەتێڕوانینی ئەو خەڵكانەی لە ترەمپەوە نزیكن و قسەمان لەگەڵ كردوون، بزانین ترەمپ ئەو تێڕوانینانەی لەسەر چ بنەمایەك داڕشتووە؟ بێگومان هەموو لایەكمان دەزانین كە لە تێڕوانینی ترەمپدا ئەمریكا لاواز بووە، بۆیە دروشمی سەرەكیی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی بریتی بووە لەوەی ( جارێكی تر ئەمریكا بەهێز دەكەینەوە . make America great again)، بە قەناعەتی ئەو گەورەترین هەڕەشە لەسەر ئەمریكا ئەو هەڕەشانە نین كە لەدەرەوە دەكرێنە سەر ئەمریكا، بەڵكو ئەو هەڕەشانەن كە لەناوخۆی ئەمریكادا بوونیان هەیە، بەڵگەش لەسەر ئەم قەناعەتە ئەوەیە لەماوەی ساڵی 2001 – 2016، تیرۆر لەهەڵكشاندا بووەو 94 هاووڵاتی ئەمریكا تیرۆر كراون، لەم ژمارەیەش 64 كەسیان تەنیا لەماوەی ساڵانی 2015- 2016 تیرۆر كراون، هەمووشیان تیرۆری ناوخۆی ئەمریكا بوون. بۆیە ئەم تێڕوانینە كاریگەری لەسەر جیهانبینیی ترەمپ هەبووە.
لەم گۆشە نیگایەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ گوتارەكەی رۆژی 15ی ئابی 2016 دەتوانین ئەم خاڵانە دەستنیشان بكەین:
قەناعەتی ترەمپ بەو جۆرەیە كە لە رێگەی هێزەوە دەتوانرێت ئاشتی و سەقامگیری بەدی بهێندرێت، بەڵام لێرەدا مەرج نییە هێز تەنیا هێزی ماددی و سەربازی بێت، بەڵكو بەهێزكردنەوەی ئابووریی ئەمریكا بە هۆكاری سەرەكی بۆ ئاشتی و سەقامگیریی ئەمریكا دەزانێت، ئەمەش كاریگەری لەسەر هاوكێشەكانی جیهانیش دەبێت. بۆیە ترەمپ جەخت لەسەر بەهێزكردنی هاوپەیمانەكانی دەكات، هەروەها كار لەسەر پەرەپێدان و بەهێزكردنی هێزی بەرپەرچدانەوە دەكات، هەروەك چۆن لەیەك دوو هەفتەی رابردوو رایگەیاند: «كار لەسەر گەشەپێدانەوەی توانا ئەتۆمییەكانی ئەمریكا دەكەین.» كە ئەمەی دواییان بۆ چاودێرانی سیاسی جێگەی سەرسوڕمان بوو، لەبەر ئەوەی ترەمپ لەهیچ كام لەهەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا باسی لەگەشەپێدانەوەی توانا ئەتۆمییەكانی ئەمریكا نەكردووە.
سەقامگیریی هەرێمایەتی و بەرەوپێشەوە بردن و پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا.
كۆتاییهێنان بە سیاسەتی دووبارە بونیادنانەوەی دامەزراوەی وڵاتان و هەردوو پرۆسەی بونیادنانەوەی دەوڵەت و نەتەوە، ئەمانە چیدیكە بەشێك نابن لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بەرامبەر بە وڵاتانی دیكە.
زیادكردنی گوشاری سەربازی و لەناوبردنی هەڕەشەی داعش لەسەر ئاستی ناوچەیی و جیهان، هەروەها هاوكاریكردنی دارایی و هەواڵگری و سەربازیی ئەو هاوپەیمانانەی كە بە جددی شەڕی دژی داعش دەكەن.
شكستپێهێنان و لاوازكردنی ئایدیۆلۆژیەتی رادیكاڵیزمی ئیسلامی بەشێك دەبێت لە سیاسەتی داهاتووی دەرەوەی ئەمریكا، هەر بۆیە لەئێستادا خەریكی دروستكردنی كۆمسیۆنێكی تایبەتن بۆ رووبەڕووبوونەوەی توندڕۆیی ئیسلامی لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشمانی ئیدارەكەی.
3- جیهان بە گشتی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی لە دەستپێكی سەرۆكایەتیی ترەمپدا
بێگومان لە 20ی كانوونی دووەمی 2017 دۆناڵد ترەمپ لە كۆشكی سپی وەك سەرۆك دەست بەكار دەبێت. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم خاڵە ئێمە گریمانەی ئەوە دەكەین، ئایا مایكل فلین كە راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانیی ئیدارەی ترەمپ دەبێت، لەیەكەم رۆژی دەستبەكاربوونی لەو بریفەی پێشكەشی سەرۆكی دەكات سەبارەت بە جیهان بەگشتی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چی پێ دەڵێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە بەمەزندەی خۆمان دەدەینەوە و وای دادەنێین مایكل فلین پێی دەڵێت: ئێستا جیهان بە قۆناخێكی راگوزەر تێدەپەڕێت، ئەوەی لەماوەی ساڵانی 1991- 2008 پێی دەگوترا (جیهانی تاك جەمسەری) كۆتایی پێهاتووەو ئێستا جیهان بەرەو قۆناخی فرەجەمسەری دەڕوات، هەروەها گۆڕانكارییەكان خێراتر و دینامیكیترن و لەسەر ئاستی جیهان بۆشاییەكی ئاسایش و نادڵنیاییەكی ستراتیژی هەیە. رووسیا لەسەر ئاستی جیهان بەهێزتر بووە، هەروەها ئەو چەمكە تازەیەی پێی دەڵێن: (لە جیۆپۆلیتیكەوە بۆ جیۆفاینەس) ئەمەش بەو مانایەی بایەخی جیۆفاینەس، هەروەها جیۆپۆلیتكی دراو و دارایی و ئابووری كاریگەری گرنگی لەسەر هاوكێشەی هێزی جیهاندا دروستكردووە.
سەبارەت بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دیارە پێی دەڵێت، هەموو ئەو كێشانەی كە ئێستا لە جیهاندا بوونیان هەیە، خۆیان لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا مانیفیستۆ دەكەن، ئەمەش مانای ئەوەیە ئێستا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست فاشیلترین ناوچەیە لەجیهاندا، لەبەر ئەوەی زۆرترین رێژەی شەڕی ناوخۆ، نەمانی سنوورەكان و دەوڵەتی فاشیل، توندڕۆیی، كوشتن و ئاوارەبوون بەهۆی شەڕی ناوخۆیی، هەر هەموویان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بوونیان هەیە. لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆشایی سیاسی و حوكمڕانی بوونی هەیە، هەروەها دوای رێككەوتنە ئەتۆمییەكە لەگەڵ ئێران، شەڕی مەزهەبی لەنێوان شیعەو سوننە بەرەو توندبوونەوەیەكی زیاتر چووە. واتە ئێرانێكی بەهێزتر لەناوچەكە بوونی هەیە، رەفتاری سەربازی و سیاسی ئێران، رەفتارێكی پەلاماردەرە، هەروەها لەسەر ئاستی ناوچەكەش، بێ متمانەیی هاوپەیمانەكان بە ئەمریكا زیاتر بووە، بێ متمانەیی ئەمریكاش بە هاوپەیمانەكانی زیاتر بووە، واتە بێ متمانەییەكە لەهەردوو لاوەیە.
پێگەی ئابووریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەسەر ئاستی ئابووریی جیهان، دیارە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست 4.6%ی ئابووریی جیهان پێكدەهێنێت، هەموو هەناردەكردنی تەواوی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هێندەی سویسرایە .
كەواتە كاتێك ترەمپ رۆژی 20ی كانوونی دووەم دەچێتە كۆشكی سپی، ئەمە بارودۆخی جیهان بەگشتی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە بەتایبەتی و دەبێت مامەڵە لەگەڵ ئەم واقیعە بكات.
پێش ئەوەی بێینە سەر ئەوەی ترەمپ چۆن مامەڵە لەگەڵ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەكات، گرنگە بزانین بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چین؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە دەگەڕێینەوە بۆ راپۆرتی ستراتیژیەتی ئاسایشی نیشتمانیی ئەمریكا كە لە شوباتی 2015 بڵاوكراوەتەوەو لەم راپۆرتە تازەتر لەبەردەست نییە. بەپێی ئەم راپۆرتە بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بریتین لە:
یەكەمین خاڵی چوارچێوەی ستراتیژیەتی ئەمریكا بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست راگرتنی باڵانسی هێزە لەناوچەكەدا، ئەمەش واتە راگرتنی باڵانسی هێز لەنێوان شیعەو سوننە، یەكێك لە ئامانجەكانی رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێرانیش بۆ دروستكردنی باڵانسی هێز بووە لەنێوان شیعەو توندڕەویی سوننە لە ناوچەكەدا.
رێگرتن لە توركیا و ئێران، یان هەر هێزێكی دیكەی ناوچەكە كە ببنە تاكە هێزی باڵادەست لەناوچەكەدا.
رێگرتن لەبڵاوبوونەوەی چەكی كۆكۆژ، یان نەكەوێتە دەستی ئەو لایەنانەی كە دژی سیاسەتەكانی ئەمریكان لەناوچەكەدا.
پاراستنی ئاسایشی وزەو كاریگەری لەسەر ئابووریی جیهان.
پاراستن و هاوكاریكردنی هاوپەیمانەكان.
ئەم خاڵانە بەشێوەیەكی رێژەیی دەبنە ئەو خاڵانەی كە دەبنە چوارچێوەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆیە ئەگەر ئەمە چوارچێوەكە بێت، ئایا چاوەڕێی چی دەكەین لە ترەمپ لە سیاسەتی دەرەوەی بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟ بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە باس لە مەنهەجییەتی دۆكترینی ترەمپ دەكەین.
4- مەنهەجییەتی دۆكترینی ترەمپ
ئەگەر لەو دروشمەوە دەست پێی بكەین كە ترەمپ لە هەڵبژاردنەكاندا بەرزی كردبووە (دووبارە ئەمریكا بەهێز دەكەینەوە.) ئەوا ئەگەر لایەنە تیۆرییەكەی ئەم دروشمە بخوێنینەوە، دەبێت پشت بە كتێبی (ئایندەی هێز) ببەستین كە (جوزێف نای) نووسیویەتی، نای لەم كتێبەدا باسی چەمكێك دەكات كە بریتییە لە (دووبارە پێكهێنانەوە و دووبارە بەهێزكردنەوە Restoration)، ئەم لایەنە تیۆرییە بەشی سەرەكیی دۆكترینی ترەمپ پێكدەهێنێت، ئەمەش لەبەر ئەوەی مەبەست لەچەمكی Restoration كە جۆزیف نای بەكاریهێناوە، ئەوەیە كە هەوڵبدرێت ئەمریكا لەناوەوەو لە رووی ئابوورییەوە بەهێز بكرێتەوە، ئەمەش ئەو خاڵەیە كە ترەمپ باسی لێوە دەكات و دەڵێت: كاری من ئەوە دەبێت گەورەترین هەلی ئابووری لەناوخۆی ئەمریكا بهێنمەئاراوە بۆ بونیادنانەوەی نەتەوە لەناوخۆدا. هەروەها هەوڵدەدات بە پشتبەستن بەدەستتێوەردانی راستەوخۆ پشت بەهێزی بەرپەرچدانەوەی خۆیان ببەستن. بۆیە دووبارە گەشەپێدانەوەی بەرنامەی ئەتۆمی ئەمریكا بەشێكە لەم سیاسەتە. هەروەها جەختكردنەوە دەبێت لەسەر بنەما ئابوورییەكانی هێز و هێزی نەرم لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە، دووبارە گەڕانەوەشە بۆ چەمكی هربەت هۆفەر كە دەڵێت: (پیشەی سەرەكیی ئەمریكا بازرگانییە) .
لەبەر رۆشنایی ئەم خاڵانە و لەگەڵ ئەوەی هێشتا دۆكترینی ترەمپ بەتەواوەتی دروست نەبووە، بەڵام بەشێوەیەكی رێژەیی ئەم خەسڵەتانەی لێ دەخوێنرێتەوە كە بریتین لە سێ خاڵ لانیكەم لەچوار ساڵی داهاتووی ئیدارەی ترەمپدا:
بەهێزكردنەوەی هاوپەیمانە راستەقینەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا.
رووبەڕووبوونەوەی رادیكاڵی ئیسلامی لەناوچەكە.
رووبەڕووبوونەوەی ئێران لە ناوچەكەدا.
5- بنەما سەرەكییەكانی سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ چی دەبن؟
ئەگەر ئەم سێ خاڵە سێ ستوونی سەرەكیی دۆكترینی ترەمپ بن، ئایا بنەماكانی سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چی دەبن؟ خاڵی دەستپێك بۆ وەڵامی ئەم پرسیارە ئەوە دەبێت كە ترەمپ دەیەوێت دابڕانێك لەنێوان خۆی و ئۆباما دروست بكات، لەهەمانكاتدا دەیەوێت تێكەڵەیەك لەسیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی جۆرج بوشی كوڕ و ئیدارەی ئۆباما دروست بكات، ئەمەش بەو مانایەی كە دەتوانین بڵێین دۆكترینی ترەمپ تێكەڵ دەبێت. واتە ترەمپ نایەوێت بە ئاستی جۆرج دەبلیو بوش دەستتێوەردان بكات، هەروەها ناشیەوێت وەك ئۆباما پشتی تێبكات، لەم چوارچێوەیەدا ترەمپ وەك سەرۆكی هەڵبژێردراو هەندێك هەڵسوكەوتی كردووە بۆ ئەوەی بیسەلمێنێت ئەو ئۆباما نییە، هەر بۆ نموونە:
1- گفتوگۆیە تەلەفۆنییەكەی ترەمپ لەگەڵ سەرۆكی تایوان، ئەمە دابڕانێكی مەنهەجییە لە سیاسەتی دەرەوەی خۆیدا.
2- هەورەها كاتێك باڵوێزی ئیدارەكەی بۆ ئیسرائئیل دادەمەزرێنێت بۆ ئەوەی باڵوێزخانەی ئەمریكا لە تەلئەبیبەوە بۆ قودس بگوازێتەوە.
3- خاڵێكی دیكە لەبنەماكانی سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ ئەوەیە كە دەیەوێت پێوەندییەكانی لەگەڵ رووسیا باشتر بكات.
4- هەوڵدان بۆ كەمكردنەوەی خەرجییەكانی دەرەوەو بەكارهێنانی ئەم پارەیە بۆ وەبەرهێنان لەناوخۆدا.
5- ترەمپ دیدوبۆچوونی بەوجۆرەیە كە هەوڵەكانیان دژ بە داعش و هاوشێوەكانی وەك داعش فراوانترو چڕتر بكاتەوە.
6- ترەمپ داوادەكات دەبێت لە سیاسەتی بەرگریی خۆیدا، ئەوروپا زیاتر پشت بەخۆی ببەستێت و دەبێت ناتۆ رۆڵێكی گەورەتری هەبێت، نەك تەنیا چاوەڕێی ئەمریكا بن.
7- پێداچوونەوە بە هاوپەیمانییە بارزگانییە نێودەوڵەتییەكان.
8- پێداچوونەوە بە رێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران.
9- سەبارەت بە سووریا، لە دۆسێی سووریا گۆڕینی رژێمی بەشار ئەسەد بەشێك نابێت لە سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ، هەربۆیە رێككەوتنی لەگەڵ توركیا لەسەر حیسابی پەیەدە تەواو دەبێت، لەبەر ئەوەی پەیەدە سیاسەتێكی هەڵەی گرتۆتەبەر، لەلایەكی دیكەشەوە نزیكبوونەوەی لەگەڵ توركیا بەشێكی دیكەی لەسەر حیسابی ئۆپۆزسیۆنی سووریا تەواو دەبێت.
10- ترەمپ بەشوێن قازانجدا دەگەڕێت. گۆڤاری گوڵان لەسەر ئەم پرسە بابەتێكی ماقووڵی لە ژمارەكانی خۆیدا بڵاوكردبووەوە، ترەمپ لەبەر ئەوەی باكگراوندێكی بازرگانی هەیە، هێندەی بەشوێن قازانجی خێرادا دەگەڕێت، بەشوێن زۆر شتی دیكەدا ناگەڕێت، بۆیە لای ئەو قازانج و زیان پێوەرە لەسەر چۆنیەتی پیادەكردنی سیاسەتی دەرەوە.
11- دۆخی وڵاتان پەیوەست دەكاتەوە بەخۆیان ئەوان بەشێك نابن لەدووبارە دامەزراندنەوەی دامەزراوەكان.
بۆ ئەوەی ئەم خاڵانە پیادەبكرێن، ئێستا ئەو ستافەی لەگەڵ ترەمپ كاردەكەن، لەهەوڵی داڕشتنی راپۆرتێكن بۆ ئەوەی شێوازی سیاسەتی ترەمپ بەرامبەر ناوچەكە بگۆڕن. لەپارادیمی ئۆباماو جورج دەبلیو بوشەوە كە بریتی بوو لە بەڕێوەبردنی تەنگژەكان بۆ پارادیمێ كە تەنیا بەڕێوەبردنی تەنگژەكان بەس نین، بەڵكو دەبێت ئەمریكا بەشداری لەبەشێك لەچارەسەری درێژخایەنی ئەو كێشانە بكاتەوە.
6- سیاسەتی دەرەوەی ترەمپ و پرسی كورد
پێش ئەوەی باس لەوە بكەین كە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ بەرامبەر كورد چۆن دەبێت، دەبێت جەخت لەسەر سێ پرەنسیپی گرنگ بكەمەوە كە بریتین لە:
وەرگرتنی بڕیار لەسیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا فرەمەرجەعە، راستە بەپێی دەستوور دەسەڵاتەكانی سەرۆك، سەرۆك دەكاتە دیكتاتۆر لەسیاسەتی دەرەوەدا، بەڵام بەتەنیاش ناتوانێت هەموو بڕیارێك بدات.
لەسیاسەتی دەرەوەی ئەمریكادا، سەرۆكەكان پابەندن بەچوارچێوە ستراتیژییەكانەوە، راستە ترەمپ دەڵێت من ئۆباما نیم، بەڵام جیاوازیی ترەمپ لە ئۆباما زیاتر لە رووی شێواز و میكانیزمەوە دەبێت، بۆیە ترەمپیش پابەند دەبێت بەچوارچێوە ستراتیژییەكەوە.
دەبێت بزانین بازنە، یان ستافی دەوروبەری ترەمپ بۆ داڕشتنی سیاسەتی دەرەوە كێن؟
هەموو ئەمانە كاریگەرییان لەسەر جیهانبینی و پێشنیار و میكانیزمی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا هەیە.
ئەگەر لێرەوە بمانەوێت لەسیاسەتی دەرەوەی ترەمپ و كاریگەرییەكانی لەسەر پرسی كورد تێبگەین، ئەوا پێویستمان بەوەڵامدانەوەی سێ پرسیاری دیكە هەیە.
1- كام لەئامانجە ستراتیژییەكانی سیاسەتی درەوەی سەردەمی دۆناڵد ترەمپ پێوەندی بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە؟
2- تاچەند یاریدەدەرو ستافی دەوروبەری ترەمپ شارەزاییان لەسەر پرسی كورد هەیەو هاوسۆزن لەگەڵ پرسەكەدا؟
3- ئایا كورد لەكوێی چوارچێوەی گشتیی سیاسەت و ستراتیژیەتی ئەمریكادایە؟
سەبارەت بە پرسیاری یەكەم، ئەگەر ئامانجە ستراتیژییەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بریتی بێت لەبازرگانی، ئەوا پێش هەموو شت بازرگانی پێویستی بە سەقامگیرییە، كەواتە سەقامگیری یەكێكە لە ئامانجە ستراتیژییەكان، بەڵام لێرەدا مەبەست لەسەقامگیری، سەقامگیریی رەها نییە، بەڵكو پرسیار ئەوەیە ئایا فاكتەرەكانی سەقامگیری چین؟ هاوپەیمانەكانی سەقامگیری كێن؟ خۆشبەختانە هەرێمی كوردستان بەشێكە لەئامرازو كاراكتەرو گەمەكاری سەقامگیری لە ناوچەكە و جیهانیشدا.
هەروەها شەڕی دژی داعش بەلانی كەم ئەولەوییەتی ژمارە یەكی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا دەبێت، لانیكەم لە 20/1/2017- 1/1/2018، كەواتە لەم ئەولەوییەتەشدا هەرێمی كوردستان وەك هاوپەیمانی ژمارە یەك دەبێت لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكادا.
سەبارەت بە راگرتنی باڵانسی هێز، وێڕای هەموو ئەو كەموكورتییە ناوخۆییانەی هەمانە، بەڵام ئێستا هەرێمی كوردستان فاكتەری زۆرێك لە راگرتنی باڵانسی هێزە لەناوچەكەدا، وەك باڵانسی نێوان شیعەو سوننە، باڵانسی هێز لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا، لەنێوان توركیاو ئێران، هەروەها بۆ راگرتن و باڵادەستی لەنێوان هێزی بونیادنەرو هێزی رادیكاڵدا بەشێكی زۆری هەرێمی كوردستانەو ئێمە بەشێكین لەو هێزانەی بە هێزی سەقامگیری ناوچەكە دادەنرێن.
لایەنێكی دیكە دەرفەتی ئابوورییە، چۆن ئەمریكا لە رێگەی ئابوورییەوە، پارێزگاری لەبوونی خۆی و پارێزگاری لە نفووزی جیۆپۆلیتیكی لەناوچەكە دەكات، بۆ ئەمەشیان خۆشبەختانە ئێستا هەرێمی كوردستان لەبەردەم وەرچەرخانێكی وەبەرهێنانی گەورەدایە لە بواری گازی سروشتی بۆ ئەوەی بتوانرێت ئاسایشی وزەی توركیاو ئەوروپا، تا رادەیەك لەلایەن هەرێمی كوردستانەوە دابین بكرێت، بەمەش باڵانسی هێز لە نێوان ئەمریكا و رووسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دروست دەبێت. لەم چوارچێوەیەدا هەرێمی كوردستان لە ئەولەویەتی سیاسەتی ئەمریكادا دەبێت.
سەبارەت بە وەڵامی پرسیاری دووەم، كە بریتییە لە ستافی ئیدارەی ترەمپ و كاریگەرییان لەسەر پرسی كورد، لێرەدا ئەوەی تێبینی دەكرێت، ئەوەیە كە لەچوارساڵی یەكەمی ئیدارەی ترەمپدا، مەزندەكان بەو ئاراستەیەن كە ترەمپ زیاتر خۆی سەركردایەتی سیاسەتی ناوخۆی ئەمریكا دەكات و سیاسەتی دەرەوەی بەرامبەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان بەجێ دەهێڵێت بۆ ستافەكەی، لەوانەیە لەهەندێك پرسدا خۆی بێتە ناوەوە، بەڵام بەشێوەیەكی گشتی بەجێی دەهێڵێت بۆ ستافەكەی. بۆیە گرنگە لێرەدا ئاماژە بەو ستافە بكەین كە لە داڕشتنی سیاسەتی دەرەوەدا كاریگەرییان دەبێت و بەمجۆرەن:
1- مایك بیت?
