كوردستانبیناكردنی نەتەوەیەكی كراوە
پرۆفیسۆر میشێل ڤیڤیۆرکا*
سەرەڕای هەموو ئەمانەش، چركەی مێژووییمان هەیە كە ناسیۆنالیزمی ئەوروپی توانیویەتی بە شێوەی جیاواز بیر بكاتەوەو كار بكات، بەبێ ئەوەی هیچ هاوكارییەك لە پڕۆژەی سیاسی راستڕەوە رادیكاڵەكان وەربگرێت، بە شێوەیەك هەندێك جار بە تەواوی پەیوەندییەكانی خۆی لەگەڵ سیاسەتدا پچڕاندووە، بۆیە دەتوانین نموونەیەك بۆ ئەم پڕۆژەیە بهێنینەوە كە بە تەواوەتی دەتوانێت ئەو رایەمان بسەلمێنێت، ئەویش لە بوارەكانی وەرزشدا، كە بە هیچ شێوەیەك هیچ پەیوەندییەك لە نێوان سیاسەت و وەرزشدا نابینینەوە. لە كاتێكدا تەنها لە رێگەی فوتبۆڵێنەوە دەتوانین نەتەوەی جیاواز ببینین كە دەتوانن بدرەوشێنەوە، یان هیوای ئەوەیان تیادا سەوز دەبێت كە رۆژێك وەك نەتەوە لە جیهاندا بدرەوشێنەوە. (مۆندیالی فوتبۆڵێن) ئەوە ئاشكرا دەكات كە حەز و هیوای ئەوە دروست دەكات كە هەست بە بوونی نەتەوەیەكی درەوشاوە بكەین لە خۆماندا، بۆ ئەوەی وەك شانازی نەتەوەیی تێی بڕوانین و خۆمانی پێوە بابدەین. راستە ئەم هەستە كەمێك سادەگی نەتەوەی پیوە دیارەو هەندێك جار دەتوانین وەك كایەی منداڵان سەیری بكەین، بەڵام ئەوەش راستە كە ئەم كایەیە لە هەندێك كات و شوێنی جیاوازدا دەتوانێت توندوتیژی نەتەوەیی بخولقێنێت، بەڵام ئەم عەشقە بۆ سەلماندنی هەستی نەتەوایەتی، تەواو دوورە لە هەستی رەگەزپەرستی و راسیزمی نەتەوەیی، وەك ئەوەی راستڕەوە سیاسییەكان كاری بۆ دەكەن.
لە راستیدا هەندێك وڵاتی دیكەمان بەرچاو دەكەوێت كە تەواو پێچەوانەی ئەم جۆرە لە مۆدیلی ئەوروپی تەنانەت دەڕواننە كایەكانی فوتبۆڵێنیش، بە جۆرێك دەیانەوێت خەونی نەتەوەیی و نەژادپەرستی تەنها خەونێكی ناسیۆنالیی داخراو بێت، نەك خەونی نەتەوەیەكی كراوە و بارگاوی بە رەنگ و نەژاد و ئەسڵی جیاواز لە ئاستی تاك و گرووپدا. لێرەوە دەكرێت بپرسین: بۆچی ناسیۆنالیستە راستڕەوەكان ئارەزوو، یان مەیلی فوتبۆڵێنیان كەمترە لە خەڵكی دی ؟ تەنها لەبەر ئەوەی لە چوارچێوەی تیپێكی فوتبۆڵێندا هەندێكجار دەتوانین ئەسڵ و نەژادو رەگەزیی نەتەوەیی دیكە بدۆزینەوە كە سەر بە هەمان رەگەزیی نەتەوەیی ئەم ناسیۆنالیستە داخرەوە نین. بۆ نموونە: لە رابردوودا هەموو ئەوەمان بینی كە (ژان ماری لۆپێن) كە ئێستا سەرۆكی راستڕەوەكانی فەرەنسایە بە هیچ جۆرێك قبوڵی نەبوو تیپی فوتبۆڵێنی فەرنسا لە رەنگ و نەژادو ئەسڵی جیاواز پێكبێت. بەڵكو دەیویست تیپێك بێت، خوێن و نەژادی فەرەنسییان تێدا بجووڵێت .
كاتێك بیر لە هەستی نەتەوەیی دەكەینەوە، نابێت هەمیشە وەك جێگرەوەی هەستی خراپەكاری دایبنێین. ئەزموونێكی تازەمان لەبەر چاودا ون نابێت كە پەیوەستە بە كوردستانی عێراق. لێرەوە هەوڵدەدەین باسی ئەو ئەزموونە تازەیە بكەین .
لە كاتێكدا كە هەموو وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوین لە بەرپابوونی جەنگێكی نوێ لە ناوچەكەدا دەترسن، بەڵام كوردەكان خۆیان بە شێوەیەكی ئۆتۆنۆم لە هەوڵی ئەوەدان ببنە وڵاتێكی سەربەخۆ . لەگەڵ بوونی هێزێكی كارای نەتەوەیی و سۆسیال و دیموكرات كە رۆڵێكی زۆر گرنگیان لەو پڕۆژەیەدا بینیوە. لەگەڵ بەرهەمهێنانی میكانیزمی نوێی سۆسیۆلۆژیی هاوچەرخ، هەروەها دەستخستنی میكانیزمی نوێی دۆزینەوە و كەشفكردنی زۆنە تاریكەكانی دەوروبەری خۆی. لە لایەكی ترەوە هەموو توانای خۆی دەخاتەكار بۆ ئەوەی چارەنووسی هەرێمەكەی خۆی بخاتە نێو مێژوو. لە كاتێكدا رۆژهەڵاتی ناوین كەوتۆتە نێوان بەرداشی توندوتیژیی رژێمە سیاسییەكانی خۆیان، كەچی كوردستانی عێراق جیاواز لەم حكومەتە توندوتیژانەی ناوچەكە، بەردەوام لە هەڵكشانی سیاسیدان و پێداگری لەسەر بوونی سیستمی ئینساندۆستیی نوێ دەكەنەوە. لێرەوە گەلی كورد دەتوانێت دیوارێكی بەرز لە نێوان خۆی و فۆندامۆنتالیزم و كۆنەپەرستیدا بونیاد بنێت.
ئەمڕۆ هەموو ئەو راستییە دەبینین كە دەوڵەتی عێراق خەریكە بە تەواوەتی بوونی خۆی لە دەست بدات، بە هۆی ئەو جەنگە ترسناكەی تیرۆر و شەڕی ناوخۆ و رادیكالیزمی ئیسلامی دووچاری كردۆتەوە. بەڵام گەلی كورد لە ناوچەكەدا بێ حكومەت مایەوە تا ساڵی (1991) ئێستا بووە بە هەرێمێك كە هیوابەخش و مایەی ئومێدی عێراق بێت لە پێشكەشكردنی هاوكاری مرۆیی و سیاسی و سەربازی بۆ پاراستنی خودی عێراق، ئەوەشمان لە بیر نەچێت كە گەلی كورد لە جەنگی یەكەمی جیهان هیچ دەستكەوتێكی پێ رەوا نەبینراوە، بگرە بە دۆڕاویش لێی هاتەدەرەوە. لەو كاتەوە گەلی كورد پارچە پارچە و دابەشكراوە بەسەر چوار وڵاتی ناوچەكەدا وەك: عێراق، توركیا، سوریا و ئێران، هەر بەو شێوەیەش گەلی كورد دابەش بوون بەسەر دنیادا . بەڵام دوای هەموو ئەم كارەساتانەش كوردستانی عێراق 23 ساڵ پێش ئێستا توانی سەربەخۆیی خۆی نیشانی هەموو دنیا بدات، بە جۆرێك دەسەڵاتێكی سیاسی و نەتەوەیی فێدڕاڵی وەهای بۆ خۆی بونیاد نا، كە لە دەوڵەتێكی سەربەخۆی حەقیقی بچێت. بێگومان رژێمەكەی (سەدام حوسێن)یش نەیتوانی بە هەموو هێزی خۆی كۆمەڵگەی كوردستان و كەلتوورەكەی لەناو بەرێت، لەگەڵ ئەوەشدا كە سەدام هەموو جۆرە توندوتیژییەكی لە دژی نەتەوەی كورد بەكار هێنا كە ئەمڕۆ وەك جینۆساید تەماشا دەكرێت، تەنانەت لە بەكارهێنانی چەكی كیمیاوی دژی نەتەوەی كورد نەسڵەمییەوە، بەڵام كوردستان لە دوای راپەڕینەكەی ساڵی (1991) هەستا بە دروستكردنی حكومەتێكی نوێی كوردستانی، لەهەمان كاتدا دەستی كرد بە بونیادنانەوەی كۆمەڵگەیەكی نوێ، بونیادنانی سیستەمی نوێی خوێندن و دەستەبەركردنی فەزایەكی نوێی رۆشنبیری و كەلتووری. كێشەی هەژاری بە شێوەیەكی بەرچاو كەم بوونەوە، قوتابخانەو زانستگە و خەستەخانە سەر لە نوێ ژیانەوە. دروستە كە هەموو شتێك لە كوردستان بێ وێنە و بێ كێشە نییە، بەڵام دیموكراسیەتێكی زیندوومان لەوێ بەرچاو دەكەوێت. لە راستیدا هەم سیستەمی سیاسیی كوردستان و هەمیش دەزگاكانی چاپ و بڵاوكردنەوە و میدیا هەمان شت دووپات دەكەنەوە كە ئیكۆنۆمییەكی مۆدێرن لەم هەرێمە خۆی بونیاد دەنێت، بە هۆی بوونی ئەو سەرمایە گرنگە سروشتییەی كە پێی دەڵێن پتڕۆڵ. ئەمەش وادەكات كە كوردستان بتوانێت بەرەو بەدەستهێنانی تەبەقەیەكی ناوەندیی نێونەتەوەیی هەنگاو بنێت لە رووی سیاسی و كەلتووری و ئابوورییەوە. لە كاتێكدا لە ناوچەكەدا تەنها ئیسڕائیل دەتوانێت خۆی وەك دەوڵەتێكی دیموكراسی بخاتە سەر شانۆ. جیاوازیی گەورەی نێوان ئیسڕائیل و كوردستان ئەوەیە كە كوردستان هەرگیز لە هەوڵی گێچەڵی سیاسی و نەتەوەییدا نەبووە لەگەڵ نەتەوەو وڵاتانی دیكەی ناوچەكە، بەڵام ئیسڕائیل بە تەواوی دەستی لە دروستكردنی كێشەكاندا دیار و بەڕچاوە.
كوردستان بە تەواوی خۆی ئامادە كردووە بۆ ئەوەی لە ئەگەری هەڵگیرسانی هەموو جۆرە توندوتیژیەك كە لە دەوروبەری رووبدات، بەرگری لە خۆی بكات. لە كاتێكدا سوننەكانی عێراق هەوڵیاندا لە رێگەی پڕچەك كردنی چەكدارەكانی (داعش)ـەوە كۆنتڕۆڵی هەموو عێراق بكەن، تەنها هێزیش كە توانی چەكدارەكانی داعش راوەستێنێت، هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوو كە بە باشی پەروەردە كرابوون بۆ جەنگ و بەرگری لە خۆیان و ناوچەكە.
ئێستە ئیدی هەموو شتێك روون بۆتەوە بۆ دنیا كە كورد بۆ ماوەیەكی دوور و درێژ لە دنیا دوور خرابوونەوە و لە ناو ئازاری خۆیاندا بەبێ حكومەت و دەسەڵاتی نەتەوەیی خۆیان ژیاون و، ناچار دەكران بە لۆژیكی ئەو وڵاتانە بژین كە تێدا دەست بەسەر بوون و دەچەوسێنرانەوە، بەڵام دوای ئەم هەموو چیرۆكە تراژیدییە نەتەوەی كورد توانی هەرێمێكی دیموكراسی و كۆمەڵگەیەكی مەدەنی و حكومەتێكی خۆجێیی بۆ خۆی بونیاد بنێت. هاوكات دەستی كرد بە بونیادنانی ناوەندیی رۆشنبیری و پەروەردەكردنی سوپایەكی مۆدیرنی كوردستانی، لە ناو جەرگەی زەبروزەنگی سیاسی، ئەتنی و ئایینی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەمڕۆ لە كوردستان ئیسلامیزمێكی رادیكاڵی وامان نییە كە خواستی تیرۆر و تێكشكاندنی خەونی نەتەوەیی و بەرهەمهێنانی زەبروزەنگی سیاسی و ئایینی هەبێت. ئەم نەتەوەی كوردە خاوەنی توانایەكی گەورەیە لەسەر هێزە خراپەكارەكانی دنیا. هێزێكە دەتوانێت رووبەڕووی بەربەرییەت و تیرۆر و تۆقاندن بوەستێتەوە. هەموو رووداوەكان ئەوە نیشان دەدەن كە كۆمەڵگەی كوردی بە سەر هەموو دنیادا كراوەتەوە، بەو توانا كەلتووری و دیموكراسییە مۆدێرنەی كە بە دەستی هێناوە، بە تەواوەتی پێچەوانەی ناسیۆنالیزمێك كار دەكات كە دەیانەوێت بە رووی دنیادا دەرگاكانی خۆیان دابخەن.
كە وابێت بوونی نەتەوە بەگشتی خراپ نییە، وەك چۆن بە تەواوەتی باشیش نییە. دەتوانێت وێنەیەكی جیهان بكێشیت كە توانای بەرهەمهێنانی جۆرەها شێوەی تەعبیری لە خۆی و لە دنیاشی هەبێت. نەتەوە جەوهەرەكەی دیاریكراو نییە وەك بەردی مەڕمەڕ، چۆن لە هەر كوێی دنیا بێت، جەوهەرەكەی خۆی لەگەڵ خۆیدایە. نەتەوە توانای ئەوەی هەیە بە هەموو لاكاندا بێت و بڕوات، توانای خۆگۆڕین و دەركەوتنەوەی لێرەو لەوێش هەیە.
