پێگەی هەرێمی کوردستان
پێگەی هەرێمی کوردستان لەناو هاوکێشەکانی ناوچەکەدا تا دێت فراوانتر دەبێت. گۆڕانکارییە خێراکانی ناوچەکە، وەک سیمایەکی نوێی زیاتر داینامیکتربوونی پێوەندی نێودەوڵەتی و واقیعی نوێی سیاسی و ئەمنی ناوچەکە، لە یەک کاتدا دەرفەت و هەڕەشە بۆ کوردستانی باشوور دێنێتە پێشەوە.
ڕیزبەندییە تازەکانی ناوچەکە بە تەواوی نەخەمڵیون و لەبەردەم گۆڕانكاری خێرا خێرا دان. وەک سیمایەکی دیکەی دۆخی ئێستای پێوەندییە نێودەوڵەتییەکان، نادڵنیایی ستراتیژی وا دەکات، کە زلهێزەکانی دنیا، سیاسەتی Wait and See واتە چاوەڕێ بکە و ببینە، بگرنە بەر و نەتوانن سازان Consensus لەسەر چۆنیەتی وەڵامدانەوەی پەرەسەندنەکان، بکەن.
قۆناغێكی نوێ
هەرێمی کوردستانی عێراق، لە پاش ٢٠٠٣ بە چەندین قۆناغی گرنگدا تێپەڕیوە، بەڵام ئەو دۆخەی کە لە دوای ١٠/٦/٢٠١٤ هاتە ئارا، هەرێمی کوردستانی عێراقی خستە بەردەم ئیستیحقاقی قۆناغێکی نوێی وەهاوە، لە ئاست و بڕ و ڕەهەندەوە، لە هەموو قۆناغەکانی دیکە جیاوازترە. جیۆپۆلەتیکی ناوچەکەو ڕەوشی ڕووداوەکان وەهایە کە زلهێزەکانی دنیاو وڵاتانی ناوچەکە، بیانەوێت و نەیانەوێت، لەبەردەم باهۆزی ئەم گۆڕانكاریانە دەبن و دەبێت بە جۆرێک لە جۆرەکان وەڵامگۆی ئەو ئیستیحقاقە نوێیە بن.
دوو ئاڕاستەی هاوتەریب
بە لەبەرچاوگرتنی ئەم گۆڕانە دراماتیکیە، سەرکردایەتی سیاسی هەرێمی کوردستانی خستە بەردەم دوو ئاڕاستەی هاوتەریبی کارکردنەوە. ئاڕاستەی کارکردن بۆ ئامادەسازی یاسایی، دەستووری، سیاسی بۆ مافی چارەی خۆنووسین و کارکردن بۆ پرۆسەی سیاسی لەبەغدا و زەمینە سازی گۆڕانكارییەکی ڕیشەیی لە شێوازی حوکمڕانی و دەسەڵاتدارەکانی بەغدا. خەڵكی کوردستان و سەرکردایەتیەکەی، بەرچاویان ڕوونە بەوەی کە ئاڕاستەی دووەم بەشێکە لە زەمینەسازی پێویست و بەردەوام بۆ ئاڕاستەی یەکەم. بە واتایەکی دیکە، لێرە بە دواوە، ئاڕاستەی یەکەم ئەسڵی جووڵەکانە و هەموو جووڵەو ئاڕاستەکانی دیکە، لە پێناو ئاڕاستەی یەکەمدایە. سەرۆک مسعود بارزانی وەک سەرۆکی هەرێمی کوردستان و ڕابەری مێژوویی سەرکردایەتیکردنی بەرەو سەربەخۆیی بردنی کوردستان، لە دوایین لێدوانیدا بە شاندی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بە سەرۆکایەتی ماکگۆرک لە10/7/2014ی ڕاگەیاند کە بە هیچ جۆرێک لە پرسی بڕیاری مافی چارەی خۆنووسین پاشگەز نابینەوەو لە هەمان ڕۆژ لە کۆبوونەوەی سەرۆک بارزانی لەگەل کونسوڵ و نوێنەرانی دیپلۆماسی سەرجەم وڵاتان کە لە هەولێری پایتەختی هەرێمی کوردستان، ڕایگەیاند کە بڕیاری مافی چارەی خۆنووسینی خەڵكی کوردستان، ماف و بڕیاری خەڵكی کوردستانەو ئێمە پرس بە هیچ وڵاتێك ناکەین لەم ڕووەوە.
بۆ هەردوو ئاڕاستەکەش، کۆمەڵێک خاڵی بنەرەتی هەن کە دەچنە خانەی بەرژەوەندییە ژیارییەکانی کوردستانەوە. لەوانەش، بەهێزترکردن و پاراستن و مانەوە لەو هێڵە سنوورییانەی کە ئێستا سنووری بەشی هەرەزۆری خاکی باشووری کوردستان پێکدێنێت و ئامادەکاری تەواو بۆ پاراستنیان لە ڕووی سەربازی و ئەمنییەوە.
پتەوترکردنی یەكڕیزی نیشتمانی و نەتەوەیی بۆ یەکخستنی تواناکان، لەو ئاڕاستە نیشتمانیەو جووڵەکردن لە ژێر بنمیچی ئەوگۆڕانكارییانە کە لە هەر کات زیاتر کۆدەنگی و یەكڕیزی لە هەموو هێزە کوردستانییەکان دەخوازێت. پەیام و هەڵویستی کوردستانی باشوور و دامەزراوە شەرعی و دەستوورییەکانی بۆ پێکهاتەکانی دیکەی عێراق، وڵاتانی دەوروبەر و زلهێزە جیهانییەکان و ڕای گشتی جیهانی، بەوەی کە کوردستان لە هەردوو ئاڕاستەكەدا، هەمیشە بەشێک بووە لە چارەسەر نەک كێشە، سەقامگیری زیاتر وەدیدەهێنێت نەک ببێتە سەرچاوەی نا سەقامگیری، کوردستان وەک فاکتەری پێشکەوتن و پێکەوە ژیان و دۆستایەتی دەبێت، کوردستان سەنگەر بەندی ئایدیۆلۆژی مەزهەبی هەڵنابژێرێت و نابێتە بەشێک لەو شەڕە، لەسەر حیسابی لایەکیان ناچێتە شەڕ یان بەرگری لە لایەکەی تریان، شەڕی تیرۆر و بەرگریکردنی بەردەوامی کوردستان لە هەڕەشە تیرۆریستییەکان، بە ئەرکێکی بەردەوام ستراتیژی خۆی دەزانێت و لەسەر ئەم ئەرکە بەردەوام دەبێت.
ئارگٶمێنتی میدیاکان و ناوەندەکانی بڕیار
ئارگومێنتەکانی کوردستان بە هەردوو ئاڕاستەکەدا، دەنگدانەوەیەکی یەکجار گەورەی لە ناو ناوەندە میدیاییەکانی جیهانیدا بە دوای خۆیدا هێناوە. ئەم بایەخە یەکجار زۆر و زەوەندەی میدیاکانی دەرەوە، زەمینە سازییەکی یەکجار ستراتیژی گرنگ دەبێت بەوەی کە تێگەیشتنی زیاتر بۆ ئاڕاستەی بڕیاری خەڵكی کوردستان هەبێت.
لە ماوەی پاش گۆڕانكارییەکانی ئەم دواییەدا، ئەوەندەی سەرنجی میدیاکان و ناوەندەکانی لێکۆڵینەوەمان داوە، ئارگۆمێنتەکانی کوردستان بۆ کارکردن لەسەر هەردوو ئاڕاستەکە، گٶرانێکی گرنگی لە چوارچێوەی بیرکردنەوە و تێگەیشتنی ڕای گشتی جیهانی، ناوەندەکانی لێكۆڵینەوەو دواجار لە پێوەندییە دیپلۆماسییەکانیش هێناوەتە ئارا.
لەم ڕووەشەوە، بەپێی زانیارییەکانی ئێمە نەک هەر وڵاتانی ئیقلیمی، بەڵكو بەشێكی زۆری زلهێزە جیهانییەکان ئەو وڵاتانەی کە بەرژەوەندیان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەیە گرنگی بە پرسی ناوچەکە دەدەن، لە ئێستاوە سەرقاڵی دانانی پلانی ئاییندەیی Contingency Planningی خۆیانن، بۆ خستنەڕووی سیناریۆکان و پێشنیاری چۆنیەتی وەڵامدانەوەی پێشهاتەکان.
ئەو وڵاتانە، بەپێی بەرژەوەندییەکانی خۆیان، نەک ئێمە، لەو پلانانەی خۆیان دەڕوانن و کاردەکەن بۆ زانینی هەرچی زیاتری ڕەوتی ڕووداوەکان و ئاڕاستەی پەرەسەندنەکانیان و ئەکتەرەکانی ناو گۆڕانكارییەکان و پێوەندی بەهێز یان لاوازیان بە کاریگەری دانان لەسەر ڕووداوەکان و پاشان کاریگەری هەموو ئەمانە لەسەر بنەماکانی سەقامگیری، ئاسایش، سەرچاوەکانی وزەو نرخ و ڕێگاکانی گواستنەوەو بازاڕ و ئابووری ناوچەکەو کاریگەری لەسەر بەرهەمهێنان و هەناردەکردنی شمەک و کاڵاکانیان و بەڵانسی هێزی ناوچەیی و نێودەوڵەتی.
بە خوێندنەوەیەکی وردی ڕووداوەکان و کاردانەوەکان، گۆڕانكارییە پراکتیکییەکانی سەر زەوی، ناوکۆیی Contextی پێشووتری پێوەندی نێوان هێزە ناوچەییەکان و زلهێزە نێودەوڵەتیەکان، تێگەیشتنی ڕای گشتی دەرەوەو گوشارەکانیان لەسەر ناوەندەکانی بڕیار، هەندێک سەرەداو و بەرئەنجام کەوتوونەتەوە، لەوانەش:
کورد نەبووەتە هۆی لەبەریەکهەڵوەشانەوەی عێراق، بەڵكو خراپی حوکمڕانی مالیکی دۆخەکەی بەم ئاستە گەیاند و عێراقی پارچە پارچە کرد.
عێراق بە هەموو پێوەرەکانی دەوڵەتی فاشیل، ئێستا بووەتە دەوڵەتێکی فاشیل، لەوپێوەرانەش، خراپی خزمەتگوزاری، ناسەقامگیری ئەمنی، لەدەستدانی ناوچەیەکی بەرفراوان لەلایەن حکومەتی عێراقەوە(موسڵ، تکریت، بەشێكی زۆری دیالە، ڕومادی، فەلوجە، ناوچە سنوورییەکان) دامودەزگای لاواز و سوپایەکی تەپیو، ئاوارەی ناوخۆیی و ئابووریەکی لاواز و دەستێوەردانی دەرەکی و زۆر پێوەری دیکەش.
مالیکی وەک سیاسییەکی شکستخواردوو بەشێکە لە كێشە نەک چارەسەر.
بوونی دەوڵەتێکی کوردستانی دیموکرات و پلورالیستی نەتەوەیی و مەزهەبی بە سەرچاوەیەکی سروشتی دەوڵەمەندەوە، لە قازانجی بەرژەوەندییەکانی ناوچەکە و دەرەوەشە.
تێگەیشتن لە حەتمیەتی کوردستانێکی سەربەخۆ لە باشووری کوردستان، تا ئاستێکی زۆر لای وڵاتانی ناوچەکەو پایتەختە گەورەکانی دنیا حەتمیەتەکەی هیچ گومانێک هەڵناگریت، بەڵام دەیانەوێت بزانن ئاییندەی سوننە لە عێراقی بێ کورد بە کوێ دەگات؟ ئایا دەتوانن ببنە دەوڵەتێکی سەربەخۆ یان نا؟ ئایا یەکانگیریەکی جوگرافی و دیمۆگرافی بۆ ئەو دەوڵەتە سوننە دەبێت یان نا؟ سەرچاوەی بژێوی و ئابووری و بەردەوامی ئەو دەوڵەتە سوننەیە چی و چۆن دەبێت؟ کێ لەو دەوڵەتە سونییە باڵادەست دەبێت، سوننەی میانڕەو یان توندڕەوە جیهادییە سەلەفییەکان؟ هەروەها ناوچە شیعییەکانی باشووری عێراق چییان بەسەر دێت؟ سنوورەکەیان بە کوێ دەگات و پێوەندی ئەو دەوڵەتە شیعییەی ئایندە بە ئێرانەوە چۆن دەبێت و کاریگەری ئەوە لەسەر کۆی هاوكێشەکانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەرژەوەندییەکانیان چی دەبێت. ئا لێرەوەیە، کاتێک ئەمریکا دەڵێت، هێشتا پێمانوایە عێراقێکی یەکگرتوو بەهێزترە، چونکە دڵنیا نین ئایندەی سوننەی عێراق و شیعەی عێراق چی لێ دێت ئەمەش چۆن کاریگەری لەسەر ململانێی مەزهەبی لە سەر ئاستی ناوچەکە دادەنێت و دەوڵەتی ئیسلامی چەند سوود لەم دۆخە دەبینێت؟
سیاسەتی یەک عێراقی یەکگرتوو شکستی هێناوە، One Iraq Policy is Failed. ئەم دەربڕینە بووەتە قەناعەتێکی تەواو لای زلهێزە جیهانییەکان و بەشێكی زۆری وڵاتانی ناوچەکە، بەڵام چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ عێراقی پاش یەک عێراق Post Iraq بە تەواوی نەخەمڵیوە.
ئەگەر ئەمریکا تا پێش 10/6/2014 سیاسەتی پاراستنی ئەمری واقیعی لە سوریاو عێراق هەبووبێت، چی دی ناتوانێ بەپێی پارامیتری هێشتنەوەی دۆخی مەوجود مامەڵە لەگەڵ ڕووداوەکان بکات.
گرووپە جیهادییە سەلەفیەکان (قاعیدە) بە ناوچەیەکی بچووکی وەک وەزیرستان و ئەزموونی کەم و توانای مرۆیی کەمەوە توانیبێتی لە ٢٠٠١ پەلاماری نیویۆرک بدات و ١١ی سێپتێمبەر بخوڵقێنێت، ئەی دەبێت لە ئاییندەدا، داعش و هێزە سەلەفییە جیهادیەکانی دیکە چ مەترسییەکیان بۆ ئاسایشی نێودەوڵەتی هەبێت کە ئێستا کۆنترۆڵی ناوچەیەکی جوگرافی وەها دەکەن لە نزیک دیالەوە لە عێراق تا نزیک حەلەبی سوریا باڵادەستن و ئەم ناوچەیەش ٥ هێندەی وڵاتێكی وەک لوبنانە. لە ڕووی توانای مرۆیی نزیکەی ٨٠٠٠ تیرۆرسیتی نزیکەی ٨١ وڵاتی بیانی ئێستا لەو ناوچەیەن و پاش بەشداری و ڕاهێنان و ئەزموون بگەڕێنەوە شوێنەکانی خۆیان و بوونی توانای ماددی نزیکەی ١،٥ ملیارد دۆلار(٤٢٠ ملیۆن دۆلار بە کاش لە بانکەکانی موسڵ دەستکەوتووە و لە بە قاجاخ فرۆشتنی نەوت لە بیرە نەوتیەکانی دیرزور و شوێنەکانی دیکەی سووریا و پاڵاوتگەی بێجی بە دەستیان هێناوە) و ئەو هەموو چەک و تفاقەی کە ٦ فیرقەی سوپای مالیکی بۆی بە جێهێشتن چ توانایەک بەم ڕێکخراوە دەبەخشێت، بۆیە ئەو تێگەیشتنە هەیە کە عێراقی پێش ١٠/٦/٢٠١٤ تەواو بووە و دەبێت لەگەڵ واقیعێکی نوێ مامەڵە بکەن. لێرەشدا، تاکە ناوچە و هاوپەیمانێک بۆ ئاسایشی ناوچەیی بۆ وڵاتانی دەوروبەر و ئاسایشی نێودەوڵەتی، تەنیا کوردستانێکی سەربەخۆی تۆکمەیە.
ئاسۆی ڕوون
لە کوێی ئەم باسانەوە، کوردستان ئاسۆیەکی ڕوونی لە پێشەوەیە. پێویستیمان بە یەكڕیزی و کۆدەنگی و ستراتیژی نیشتمانی هەیە بۆ کارکردن. پێویستیمان بە پێوەندی بەردەوام هەیە لەگەڵ برایانی سوننەو شیعەو قووڵایی عەرەبی و تورکیا و ئێران و وڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکاو چین و ڕووسیا، تا پەیامی کوردستان باشتر بگات بەوەی کە ئێمە وەک کوردستان، سەرچاوەی هەڕەشە نین بۆ ئاسایشی نەتەوەیی هیچ کامیان، دەمانەوێت لە ئێستاوە بناغەکانی شەراکەتێکی ستراتیژی ناوچەیی لە پێوەندیەکانمان لەگەڵیان ڕەنگبداتەوەو دڵنیایان بکەینەوە کە ئێمە لە شەڕو ململانێی ناوچەییە ئایدیۆلۆژی و جیۆپۆلەتیکیەکانتان، نابینە لایەنداری هیچ لایەکتان و شەڕی هیچ لایەک بۆ لایەکی دیکە ناکەین و کوردستان بێ لایەنێکی پۆزەتیڤ دەبێت، بەڵام لە شەڕی تیرۆر و توندڕەوان هەمیشە لەسەنگەری هەماهەنگی ناوچەیی و نێودەوڵەتی دەبێت.

* ئەندامی سەرکردایەتی و بەرپرسی مەکتەبی پێوەندییەکانی دەرەوەی پ.د.ک