وەزیری دەرەوەی توركیا لە ٢٢/٥ دا رایگەیاند، كە نەوتی عەمباركراوی كوردستان لە بەندەری جەیهان بە كڕیارە نێودەوڵەتیەكانی فرۆشراوە(یان دەفرۆشرێت). ئەگەرچی دەستاودەست هیچ ژمارەیەك پشتڕاست ناكرێتەوە، بەڵام پێدەچێت بەلای كەمەوە نزیكەی 600،000 بەرمیل (لە كۆی 2،5 ملیۆن بەرمیل) عەمباری هەڵگرتنیان جێهێڵابێت بەرەو كەشتیەكانی دەریا. لە كاتی ئەم نووسینەدا، چەند بابەتێك لای چاودێرە دەرەكیەكان نادیارن: ئایا نەوتەكە فرۆشراوە؟ بە كێ فرۆشراوە؟ ئایا كڕیار بەردەوام دەبن لە كڕینی؟ ئایا ئەمە سەرەتای گەشتی دوورودرێژی كوردستانە بەرەو سەربەخۆبوونی ئابووری لە عێراقێكی بەردەوام نائارامدا؟ ئایا هەڵگرتنی داهاتەكە بارگرژی زیاتر دروست ناكات لە نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی فیدراڵی لە بەغدا؟
هەرزوو بڵاوبوونەوەی هەواڵەكە كاردانەوەیەكی سەرسوڕنەهێنەری لەلایەن بەغداوە بەدوای خۆیدا هێنا. عەلی فەیاز، جێگری سەرۆكی لیژنەی نەوت و غاز(لە پەرلەمانی فیدراڵی)، داوای لە حكومەتی عێراق كرد كە فەرمانێك بۆ راگرتن و رێلێگرتنی دەربكات.
كاردانەوەیەكی سەرسوڕنەهێنەریش لە پارتە سیاسییەكانی كوردستان چاوەڕوان دەكرێت. بەپێی هەندێ راپۆرتی میدیایی، ئەندامی پەرلەمانی كوردستان لەسەر لیستی یەكێتی نیشتمانی كوردستان، عیزەت سابیر، خۆشحاڵ نەبوو بەوەی لە ئێستادا نەوتی كوردستان بە كڕیاری نێودەوڵەتی بفرۆشرێت. ئەو باس لەوە دەكات كە باشتر دەبوو ئەگەر ئەم كارە لە ساڵی داهاتوودا بكرایە.
لە زۆر رووەوە، كاردانەوەگەلێكی سروشتی هەن كە قابیلی لێتێگەیشتنن، لەبارەی دەستكەوتە دراماتیكیەكانی هەرێمی كوردستان كە هەنگاو بە هەنگاو بەدییان دەهێنێت. هەنگاو بە هەنگاو، لەبەر ئەوەی لە گفتوگۆ دەستووریەكانی ساڵی 2005دا وێنای گەیشتن بەم رۆژە كرابوو، ئەویش كاتێك نوێنەرانی كوردستان هەوڵ و كۆششێكی زۆر جددیان دا بۆ دروستكردنی بناغەیەكی دەستووری بۆ سەربەخۆبوونی ئابووری و رێگەگرتن لە حكومەتەكانی عێراق لە ئایندەدا بۆ ئەوەی نەتوانن سیاسەتە وێرانكاریەكانی پێشوو دژ بە كوردستان پیادە بكەن.
لە رابردودا، داهاتی نەوت بەكاردەهێنرا بۆ بەسەربازیكردنی عێراق، بۆ بەرپاكردنی شەڕ لە دژی خەڵكی كوردستان، لە نێویاندا ئەنجامدانی هەڵمەتەكانی ئەنفال(جینۆسایدی عێراق دژ بە كورد). تا ئێستاش چەندین شوێنەواری ئەو سیاسەتە لە سەرتاسەری كوردستاندا بەدی دەكرێت. سەرجەم ئەو رێگا و بان و ژێرخانانەی لە شاخەكاندا دروست كران، ئامانجێكی سەربازیان لە پشت بوو: راماڵینی ناوچە گوندنشینەكان، و كۆنتڕۆڵكردنی تەواوی دانیشتوانەكە لەسایەی كۆماری ترسدا، ورەپێبەردانی دانیشتوانەكە بۆ ئەوەی هیچ ئومێدێكیان بە ئایندە نەمێنێت. لە زۆر ناوچەدا، ژیانی سروشتی نزیك لەناچوون بوو: باڵندە، و ئاژەڵ، و دار و درەخت، و گوڵ و گوڵزار و كانی زەبری توندیان بەركەوت.
ئێستاش پێوەندیەكی تەلەفۆنیم لە یادە كە دۆستێكم بۆی كردم. كە پێشمەرگەیەكی دێرین بوو، لە كەمپێكی پەنابەران لە ئێراندا گیرسابۆوە لە ساڵی 1989دا. وەك سەدان هەزار كەسی دیكە، ئەو لە هێرشە كیمیاییەكان هەڵاتبوو كە لە كاتی هەڵمەتەكانی ئەنفالدا ئەنجام دەدران. ئەگەرچی ئەو خۆشحاڵ بوو كە لە ژیاندا مابوو، بەڵام گریان ناچاری كرد لەو پێوەندیە تەلەفۆنیە خراپەدا زوو زوو قسەكانی خۆی دووبارە بكاتەوە. لە كۆتاییدا پەیامەكەی بە روونی گەیشت: «كوردستان كۆتایی هات. كورد بوونەتە جولەكەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. بەم زووانە نامێنن.»
تاوەكو ناوەڕاستی ساڵانی نەوەتەكانی سەدەی رابردو، هیچ پرۆژەیەكی ژێرخان لە كوردستاندا نەبوو. هیچ پیشەسازیەك نەبوو شایەنی ئاماژە پێكردنبێت. كەمی بەرهەمی وزە و كارەبا بەربەست بوون لەبەردەم هەرێمدا كە نەتوانێت پەرە بە هیچ پرۆژەیەكی گەورە بدات.
تەنها دوای ئەوەی هەرێمی كوردستان لە ٢٠٠٧دا دەستی كرد بە بەكارهێنانی چەند كێڵگەیەكی گاز بۆ دابینكردنی گاز بۆ وێستگەكانی كارەبا، ژیانی هاووڵاتیانی ئاسایی لە هەرێمی كوردستان دەستی پێكرد. لە دەرئەنجامی چەند دەستپێشخەریەكدا، وەبەرهێنە دەرەكی و خۆماڵیەكان باوەڕیان هێنا بە توانای هەرێم لە ئایندەدا.
یەكێك لە قۆناغە یەكلاكەرەوەكانی ئەم پرۆسە هەنگاو بە هەنگاوە بریتی بوو لە دەركردنی یاسای نەوت و غازی كوردستان لە ئابی ساڵی 2007دا، كە زەمینەیەكی بە پیتی رەخساند بۆ كۆمپانیا نەوتی و گازیە نێودەوڵەتیەكان بۆ ئەوەی بە جددی بڕواننە كوردستان. بەڵام، هێشتا، ئەمە پرۆسەیەكی لەسەرخۆ بوو. لە كەرتی تایبەتدا، چەند كۆمپانیایەكی نەوتی بچووك، بەڵام نەك كەم بایەخ، پێكەوە لەگەڵ چەند كۆمپانیایەكی كەمی گشتی قەبارە مام ناوەند، لەگەڵ یەك كۆمپانیای حكومی بوێری ئەوەیان كرد سەركێشی ئەوە بكەن بێنە بواری نەوتی روماڵنەكراوی هەرێمەكەوە. هەڕەشەی بایكۆت و سزادان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە نەیترساندن. چەند سەركردەیەكی سیاسی كورد یان دودڵ بوون یان چالاكانە دژ بە سیاسەتی نوێی نەوتی هەرێمی كوردستان بوون. لە ماوەی چەند ساڵێكی كەمدا، گەورە كۆمپانیاكانی نەوت گەمەكەیان گۆڕی، كاتێك گرێبەستی كاركردنیان لە كوردستاندا بەدەست هێنا، ئەویش سەرەڕای هۆشداری یەك لە دوای یەكی حكومەتەكانیان و هەڕەشەی یەك لەسەر یەكی حكومەتی عێراقی.
دووەم قۆناغی یەكلاكەرەوە ئەوكاتە بوو كە كوردستان یەكەم كاروانی نەوتی خۆی هەناردە كرد لە ناوەڕاستی ساڵی 2009دا. ئەمەش چاوەڕوانی زیاتر كرد دەربارەی توانای كوردستان. كەمتر لە پێنج ساڵ دواتر، بە هاوكاری كۆمپانیایەكی كوردی كەرتی تایبەت، حكومەتی هەرێمی كوردستان توانیویەتی پەلە بكات لە دروستكردنی بۆری هەناردەكردن، بەمەش قۆناغێكی دیكەی یەكلاكەرەوەی بڕی لە پەرەسەندنە هەنگاو بە هەنگاوەكەیدا، وەك هەرێمێكی بەرهەمهێنەری نەوت. فرۆشتنی نەوت لە كێڵگە نوێیەكانی نەوت دوایین قۆناغی گۆڕینی كوردستانە لەوەی كە هیچ نەبوو بووە كەسێك كە دەتوانێت لە ماوەیەكی كورتدا دەتوانێت بەدوای نەوت دابگەڕێت، نەوت بەرهەم بهێنێت و بیگەێنێتە بازاڕی نێودەوڵەتی.
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ساڵی 2005، كاتێك دانوستانكارانی كوردستان لە خەباتدا بوون بۆ دەستەبەركردنی ئایندەی كوردستان لە عێراقی نوێی فیدراڵ و فرەییدا، هیچ داتایەك نەبوو لەبارەی توانای كوردستان لە رووی وزەوە. ئێستا، بڕە زانراوەكە بەرچاوە. لە ماوەی نۆ ساڵی رابردودا، هەرێمی كوردستان سەلماندی هەر كاتێك تێڕوانین و پێداگیریەكی روونی هەبێت بۆ گۆڕینی هەل و مەرجە سیاسیە كۆت و پێوەندكارەكە، ئەوا ئەگەری بەرەوپێشچوون لە ئارادایە، سەرەڕای هەموو سنووربەندیە سەرچاوەگرتووەكان لەلایەن هاوبەش و هاوپەیمانەوە(ئیدی حكومەتی فیدراڵی بێت لە بەغدا، گرووپەكانی ئۆپۆزیسیۆن بێت لە كوردستاندا، یان هاوپەیمانەكانی جەنگ وەك ئەمریكا یان بەریتانیا كە هەموو ئەوانە بەرهەڵستی ئەوەیان دەكرد كە ئێستا ئێمە دەیبینین).
لە ساڵانی داهاتوودا توانای هەناردەكردنی كوردستان لە چەند سەد هەزارێكی كەمەوە هەڵكشێت و بگاتە ملیۆنێك بەرمیل. ئەمە لە رووی سیاسی، و ئابووری و كۆمەڵایەتی چارەنووسی كوردستان دەگۆڕێت. زۆر لە ئێمە لە یادێتی كە چەند دەیەیەكی كەم پێش ئێستا، خەڵكی كوردستان لە سایەی مەترسی بەردەوامدا دەژیان كە هەڕەشەی لە بونیان دەكرد، هەروەها بەدەست كەمی سەرجەم كاڵاكانەوە گرفتار بوون، و لە وڵاتە دراوسێكاندا كەمپی پەنابەرێتی و لە وڵاتانی دوور دەژیان. دوای چەند ساڵێكی كەم لە ئاسایش و سەقامگیری سیاسی، ناوی كوردستان ئێستا لەسەر نەخشەی دابینكەرانی وزە زیاد كرا. وەبەرهێنەرە دەرەكیەكانن هێزی كاریان هێنایە هەرێم. خەڵكی لە وڵاتانی دوورەوە هاتوچۆ بۆ كوردستان دەكەن. چالاكی و جموجوڵی ئابووری لە سەرتاسەری هەرێمدا بەرچاوە. چیدی بینینی كوردستانێكی گەشتر و گەشەكردوتر خەون نییە. كوردستان لەسەروبەندی بەدەستهێنانی كەسایەتی و ناسنامەی خۆیدایە. لە چوارچێوەی سیاسەتی هاوچەرخی كوردستاندا، ئەمە بە گۆڕانێكی دراماتیكی دادەنرێت. راگەیاندنی فرۆشتنی نەوتی كوردستان لەلایەن وەزیری وزەی دەوڵەتێكی دراوسێیەوە بوو. لەم راگەیاندنەدا ئاڵوگۆڕی دراماتیكی و هەنگاو بە هەنگاوی كوردستان پێك دەگەن.