ئەوەی مایەی سەرنجە ئەوەیە كە پێدەچێت پەتی ملی بەشار ئەسەدی سەرۆكی میراتگری سوریا خاوبووبێتەوە بەهۆی ئەو مانۆرە زیرەكەی ئەنجامی دا بەوەی سەرجەم چەك و جبەخانەی سەربازی خۆی بخاتە ژێر چاودێری و كۆنترۆڵی نێودەوڵەتییەوە بۆ ئەوەی لە دواتردا تێكبشكێنرێن. پێویست ناكات ئەوە بڵێین كە ئەو لایەنانەی خوازیاری ڕۆیشتنی ئەو بوون هیچ خۆشحاڵ نین، چونكە دەستپێشخەرییەكەی روسیا و ئەمەریكا لەبارەی چەكە كیمیاوییەكان و ڕێگەدان بە مانەوەی رژێمی سوریا دژی هەموو ئەوانەیە كە تا ئێستا ئەوان داكۆكیان لێكردووە. لە توركیدا دەستەواژەیەك هەیە بۆ ئەم حاڵەتە: « ئێسقانەكان توندبگرە و سەگەكان بەڕەلڵا بكە.» ئێستا دەبینین كە تا چ سنوورێك میلیشیا و هێزە چەكدارەكانی ئەسەد ئامادەن وڵاتەكە وێران بكەن و كوشتار لەریز خەڵكەكە بكەن هەر بۆ ئەوەی لە دەسەڵاتدا بمێننەوە.
بۆچی ئەمە وایە؟ یەكەم، ژمارەیەكی كەم لە شرۆڤەكاران ئەو واقیعەیان خوێندۆتەوە كە سوریا بووكەشووشەی ماتریۆشكا بوو و پەیوەندیی ستراتیجیی ئیتنی-كەلتووری لەگەڵ دراوسێ و دەوڵەتە دوورەكانی دیكەدا هەبوو كە بەرژەوەندیی جیاواز و ناكۆك بەیەكیان هەبوو. لە ڕاستیدا سوریا ئەو ڕاستییەی سەلماند كە گۆڕەپانی بەرژەوەندییە جیهانییەكانە كە چەندین گەمەكاری لە خۆدەگرت. هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە بۆچی گەمەكە ئەوەندە پشێویی تێكەوت كاتێك ئاڕاستەی مەسەلەكان بەرەو ئەوە بوو پەلبكێشێت بۆ ناوچەكە و دوورتریش.
دووەم: ناكرێت ئاست و ئەندازەی پشتیوانیی ناوخۆیی بۆ حكومەتەكەی ئەسەد (سەرەڕای خەسڵەتە دیكتاتۆرییەكەی) بە وردی هەڵبسەنگێنرێت. هەندێ لە وڵاتان، لە نێویاندا توركیا، یاخیبوونەكەیان وەك ڕاپەڕینێكی جەماوەری تێكڕای گەل دەبینی و لایەنی «گەل»یان گرت. هەرچۆنێك بێت، هەرگیز گەلان قەوارەیەكی یەكڕەنگ نەبوونە كە بەرژەوەندی و پێشبینی و شێوە ژیانی هاوشێوەیان هەبوو بێت. بەڵكو ئەوان بەهۆی یاسا و تا ڕاددەیەك ڕازیكردنیانەوە پێكەوە دەمێننەوە لەگەڵ دەسەڵاتێكی سیاسیدا كە پشت بە ئەندازەیەك لە هێزی شەرعی ببەستێت. كەواتە، لە ڕاستیدا «لایەنگیریی گەل» لایەنگیری بەشێكی گەلە كە وای دەبینین نزیكن لە ئێمەوە، بەڵام ئەی چی دەڵێن لەبارەی باقی خەڵكەكەوە كە هێشتا پشتیوانی رژێم/حكومەتەكە یان هەر شێوەیەكی دیكەی حكومەت دەكەن؟ ئایا ئەمە هۆكاری ئەوەیە كە توركیا توانای مانۆڕكردنی لە سوریا و میسردا لەدەست داوە؟
لە ڕاستیدا دوو پەرەسەندنی دیكە هەن كە دەبنەهۆی ئاڵۆزكردنی سیاسەتی ڕەسمی توركیا لە ئاست سوریادا. یەكێكیان سروشتی ئۆپۆزسیۆنی سوریایە كە جێی گومانە، دووەمیان بریتییە لە تێڕوانینی ئەنتی كوردی زیاد لە ئەندازەی بەرپرسانی توركیا لە ئاست هەر پەرەسەندنێك لە پرسی كورددا. لە ڕاستیدا، ئۆپۆزسیۆنی سوریا بەدەست توندڕەوە دەرەكییەكانەوە دەناڵێنێت ئەوانەی هێنراون ( یان خۆیان بەخشیوە) لە جیهانی ئیسلامیەوە و ئامادەی قوربانیدانن بە ژیانی خۆیان لە پێناوی جیهاددا. ئەوان بە دوای دروستكردنی دەوڵەتێكی سوننی میسالیەوەن كە لەلایەن خەلیفەوە بەڕێوەببردرێت. ئەجێندای ئەوان هەر تەنها رووخاندنی ڕژێمی سوریا نییە، بەڵكو پاككردنەوەی وڵاتەكەیە لە كەمینەی نوسەیری- عەلەوی و هەوڵدان بۆ یەكخستنی سەرجەم سوننەكان.
بەم دواییە دەزگاكانی ئاسایشی توركیا دەستپێشخەرییەكی مەترسیداری ئەم گروپەیان دەستنیشان كرد. ڕۆژنامەكانی توركیا و (WorldTribune.com) ئاشكرایانكرد كە داواكارانی گشتیی توركیا ئەوەیان دیاری كرد كە یاخیبووە سوننەكانی سەر بە ئەلقاعیدە داوای ئەو كەرەستانەیان كردووە كە پێویستن بۆ دروستكردنی چەكی كیمیایی. ئەم تۆمەتباركردنە، وەك داوایەكی یاسایی لە بەردەم دادگادا لە پارێزگای هەتای توركی بەرزكرایەوە، ئەو ڕاستییەی سەلماند كە هەندێ لە ناسیۆنالیستانی سوری و تورك هەوڵیاندا كەرەستەی دروستكردنی چەكی كیمیاوی بۆ بەرەی نوسرە هاوڕێبازی ئەلقاعیدە دابین بكەن بۆ پاراستنی بيلاد ئەلشام و بەتالیۆنی ئەحرار ئەلشام و بۆ بەرهەمهێنانی غازی سارین.
ئەمە یەكێكە لەو چیرۆكانەی كە دەبێتەهۆی گرفتاربوون و و دەردەداركردنی ئەو كەسانەی شەڕ لە دژی دیكتاتۆری دڵڕەقی سوریا دەكەن. هێشتا پەرەسەندنێكی دیكەش هەیە كە پەیوەستە بە توركیاوە. زۆرینەی ئەو كوردانەی سوریا كە بەدوای بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمیەوەن لە باكووردا و بە درێژایی سنووری توركیا پەیوەندیی نزیكیان لەگەڵ پەكەكەدا هەیە، ئەو تۆڕە چەكدارییەی لە ساڵانی هەشتاكانەوە شەڕ دەكات لەناو توركیادا بۆ بەدەستهێنانی ئۆتۆنۆمی. ئەگەری ئەوەش هەیە بەدەستی بهێنن ئیتر ئەسەد ( یان هەر بەعسییەكەی هاوشێوە لە دوای ئەو) لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە یان بڕوات. ئەم دەرئەنجامە توركیا هەراسان دەكات بە تایبەتی كە «كێشەی كورد»ی خۆی چارەسەرنەكردوە.
توركیا یان دەبێت ئاشتەوایی لەگەڵ هەردوو لایەنی كوردی ( ناوخۆیی و سوری)یدا بكات، بە چەشنی ئەوەی لەگەڵ كوردی عێراقدا كردوویەتی، یان دەبێت هەردوولایان سەركوت بكات، چونكە ناكرێت ئاشتەوایی لەگەڵ لایەكیان بكەیت و لایەكەی دیكە سەركوت بكەیت. ئەم تەنگژەیە واقیعێكە شكست و سەركەوتن دیاری دەكات.
ئەوەی پتر پرسەكان ئاڵۆز دەكات ئەو مەزەندانەیە كە وای لێكدەدەنەوە پشتیوانییەكی ڕەسمی توركیا هەیە بۆ گروپە توندڕەوەكانی وەك ئەلنوسرە بۆ سەركوتكردنی خەونەكانی كورد لە باكووری سوریادا. بە پێی «Intelligence Online» كە گۆڤارێكی فەڕەنسی پرۆفیشناڵە و لە نزیكەوە موتابەعەی چالاكییەكانی دامەزراوە هەواڵگرییەكان دەكات لە سوریادا، ئەنقەرە بەتالیۆنێكی كوردی جیهادی دامەزراندووە بۆ شەڕكردن لە دژی پارتە سەرەكییەكەی كورد پەیەدە( پارتی یەكێتی دیموكراتی) كە پێی دەڵێن كەتیبەی تاڵیبان (كات). ئەم گۆڤارە كە بارەگاكەی لە پاریسە باس لەوە دەكات كە هەندێ لە جەنگاوەرانی «كات» پێشتر ئەندامی بزووتنەوەی جوداخوازی كوردی- پەكەكە- بوونە و لە زیندانەكانی كوردا بوونەتە دەروێشی پرسی جیهاد. ئەوانەی دیكەش لە قوتابخانە ئاینییەكانی توركیاوە هاتوون كە بە شێوەیەكی سەرەكی لە پارێزگا كوردییەكاندا بڵاون، كە بە شێوەیەكی سەرنج نەدراو بەردەوام بوون لە چالاكییەكانی خۆیان لە دوای سەركوتكاریەكەی ساڵانی بیستەكانی سەدەی ڕابردو. ئەم كەسانە ڕەوانەكران بۆ ئەوەی شەڕی پەیەدە بكەن لەسەر سنوری توركیا وسوریا شان بە شانی سوپای ئازادی سوریا و بەرەی ئەلنوسرەی جیهادی. هەروەها گۆڤارەكە ئاماژە بەوە دەكات كە توركیا بە ئاشكرا پشتیوانیی گروپە جیهادییەكان و زۆرێك لە بەتالیۆنەكانی ئازادی سوریا دەكات، ئەوانەی لە كوردستانی سوریادا شەڕی كورد دەكەن، بە تایبەتی لە ناوەڕاستی تەممووزەوە. هەروەها ئەوە دەخاتەڕوو كە سنوورەكانی توركیا بە كراوەیی ماونەتەوە بۆ جیهادیەكانی ئەلقاعیدە، ئەوانەی پشتیوانیی سەربازی و دیبلۆماسی و دارایی لە ڕێی ئەم سنوورانەوە وەردەگرن. من شەخسی خۆم باوەڕم بەم ڕاپۆرتانە نییە، لەبەر هۆیەكی سادە، چونكە ئەوەی لە ناوەڕۆكی ئەم ڕاپۆرتانەدا هاتووە تەواو دژی بەرژەوەندییە ڕاستەوخۆكانی توركیایە: كە بریتین لە ئاشتەوایی كردن لەگەڵ كورد و جێنەگرتنەوەی دیكتاتۆرێكی دڵڕەقی دیكە لە جێی ڕژێمی دیكتاتۆری دڕندەی ئێستا، یاخود تەنانەت پشێوییەكی تەواو باڵبكێشێت بەسەر دراوسێیەكدا كە دەوڵەت تێیدا هەرەسی هێنابێت.

* ئوستادی زانستی سیاسەتە لە زانكۆی فاتح لە توركیا و پسپۆر و تایبەتمەندە لەسەر دۆزی كورد و یەكێكە لەنووسەرە دیارەكانی توركیا