ئۆپشنێك بۆ وڵاتانی ئیسلامی تا پەند لە ئەزموونەكەی میسر وەرگرن.. رێكخراوی تیرۆریستی ئەلقاعیدە چی دەكات لە سوریا؟
دۆغو ئه‌رگیل*
لە كاتێكدا هێشتا وەڵامی ئەم پرسیارانە نەدراونەتەوە، ئەوا هەواڵی هەڵاتنی زیاتر لە 500 سەركردە و ئەندامی ئەلقاعیدە لە زیندانی ئەبو غرێب لە عێراق بڵاوبۆوە كە لە دوای هاتنی ئەمەریكییەكانەوە لەوێدا زیندانیكرابوون. ئەمە پەرەسەندنێكە كە جێی گومانە لەبەر ئەوەی ئەبو غرێب بەوە ناسراوە كە توندوتۆڵترین زیندانی عێراقە لە ڕووی ئەمنییەوە. هەڵاتنی بە كۆمەڵی لەو چەشنە كارێكی مەحاڵ دەبوو ئەگەر بە وردیی پلانی بۆ دانەنرایە و ئەگەر كارایانە جێبەجێ نەكرایە. لە زیاتر لە 500 ئەندامی ئەلقاعیدە كە لەو زیندانەدا بوون، ژمارەیەكی زۆریان حوكمی لەسێدارەدانیان هەبوو. كەواتە ئەو گروپە لەژێر ڕێ و شوێنێكی توندا بوون.
گومانەكە ئەوەیە دیاردەیەكی لەم چەشنە ئۆپەراسیۆنێكی پلان بۆ داڕێژراوە. بەڵام لەلایەن كێیەوە؟ ژمارەی تێوەگلاوان لە هەڵاتنەكە نائاساییە و ڕێكخراوەكەشیان لەسەر ئاستی جیهان ناسراوە بەوەی ڕێكخراوێكی توندوتیژە و بێ پچڕان سەرقاڵی تیرۆریزمە. كەواتە پاڵنەری سیاسی لە پشت ئۆپەراسیۆنەكە بۆ ئەوەیە توندوتیژی هێوربكرێتەوە لە ناوچەكەدا و بەرهەمە سیاسییەكەی بچننەوە.
ئەگەر لە قەبارەی ئۆپەراسیۆنەكە بڕوانین، ئەوا دەبێت بڵێین لە لایەن ڕێكخراوگەلێكی هەواڵگری زۆر كارامەوە ئەنجامدراوە. بەڵام بژاردەی ڕێكخراوەكە و ناردنی سەرجەم زیندانییە» ئازادكراوەكان» بۆ سوریا بۆ ئەوەی بەشداری لە شەڕە ناوخۆییەكەی ئەو وڵاتەدا بكەن، ئەوە لە خۆدەگرێت كە بەرپرسانی حكومەتی عێراقیش تێوەگلابن.
گومانی تێدانییە كە ئاكامە سیاسی و ئەمنییەكانی ئەم ئۆپەراسیۆنە سنوری عێراق و سوریا تێدەپەڕێنێت. دەبێت ئەوانەی هاوكاری و یارمەتی بە سوپای ئازادی سوریا دەبەخشن دووجار بیربكەنەوە پێش ئەوەی پشتیوانی بزووتنەوەیەكی بەرگری بكەن كە ئەل قاعیدە بەشێكە لێی لەگەڵ ئەو ئامانجە گوماناویانەی هەیانە. ئایا خودی ئۆپەراسیۆنێكی لەم چەشنە بۆ ئەوە نییە ئەم كاریگەرییە بخوڵقێنێت؟
جێی گومان نییە ئەوانەی ئۆپەراسیۆنەكەیان ئەنجامداوە دەیانەوێت لە ناوخۆدا ئەوە بسەلمێنن كە بەهێزترن و تموحەكانیان سنووری حكومەتی عێراقی و سوریا دەبڕێت. ڕەنگە ئامانجێكی دیكەیان بریتی بێت لە شڵەژاندنی ئامانجەكانی موعارەزەی سوریا، ئەویش بەوەی ڕێكخراوێكی تیرۆریستی نێودەوڵەتی بەدناو بكەنە بەشێك لە شانۆكە و هەر هەوڵێكی هاوكاری و پشتیوانی بۆ سوپای ئازادی سوریا پووچەڵ بكەنەوە. ڕەنگە ئەمە هەناسەی ژیانەوە بێت بۆ بەشار ئەسەد و حكومەتەكەی. لەبەر ئەوەی هەمیشە حكومەتی سوریا بانگەشەی ئەوەی دەكرد كە شەڕ دژی تیرۆریزم و توندڕەوی دەكات و لەگەڵ هێزە جەماوەریەكاندا ڕووبەڕوو نەبۆتەوەو دوژمنەكەی خەڵكەكە یان گروپە سیاسییە شەرعییەكانی موعارەزە نییە.
ئەگەر حكومەتەكەی سەرۆك وەزیران نوری مالیكی، ڕاستەوخۆ بەرپرسیار بێت لەم هەڵاتنە، بەوەی ئەلقاعیدە بە هەڕەشەیەكی مەزن بۆ سەر عێراق دانابێت ( هاوشانە بە چالاكییە تیرۆریستییە بەردەوامەكانی و ڕقی بۆ شیعەكان)، ئەوا چۆتەژێرباری هێزێكی گەورەتر بۆ ئەوەی ڕەزامەندی بدات یان مل بۆ فشارێكی لەم چەشنە كەچ بكات.
هەروەها كاتی هەڵاتنەكەش جێی سەرنجە، لە كاتێكدا روویدا كە هاوپەیمانێتییەك لە نێوان حكومەتی عێراقی و سەركردایەتیی سوریادا پێكهات. لە ڕاستیدا حكومەتی عێراقی هاوكاریی ماددی بەرچاوی بۆ دیمەشق نارد، لەگەڵ خۆبەخشە عێراقییەكاندا بۆ ئەوەی شان بە شانی سوپای ڕێكخراو ناڕێكخراوی دڵسۆز –بۆ حكومەتی—سوریدا بجەنگن. لە نێو خۆبەخشە عێراقیەكاندا ئەو جیهادیانە هەبوون كە ئاستی ئەو توندوتیژیەی ئەنجامی دەدەن كەمتر نییە لە ئاستی ئەو توندوتیژیەی هێزەكانی حكومەت ئەنجامی دەدات كە هەوڵی سەركوتكاری ڕاپەڕینەكە دەدەن.
ئەم توندڕەوانە ناسراون بەوەی ئەجێندایەكی جیاوازیان هەیە-جیهادی جیهانی و خەلیفەت- لە ئەجێندای سوپای ئازادی سوریا، ئەوانەی دەیانەوێت وڵاتەكەیان لە دیكتاتۆریەت ڕزگار بكەن. هەروەها ئەم توندڕەوانە دەیانەوێت ئیرادە و توندوتیژی خۆیان بسەپێنن بەسەر لایەنەكانی سوپای ئازادی سوریا ئەوانەی ئەجێندای لیبرالیزەكردنیان هەیە بۆ خەڵكانی ئەو شوێنانەی لەژێر كۆنتڕۆڵ و دەسەڵاتی ئەواندان.
ئایا ئەم دۆخە بۆ كوێ سەردەكێشێت؟ یەكەم، ڕەنگە ئەو لایەنانەی ئەلقاعیدە بە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی خۆیان دەزانن ڕابكێشرێنە نێو شەڕەكەی سوریاوە ( وەك ئیسرائیل). دووەم، خەباتی كوردی عێراق و سوریا خەباتێكی پتر شەرعی دەبێت، ئەویش بە ڕەوچاوكردنی ئاستی نزمی ئامانج و ڕیزەكانی سوپای ئازادی سوریا. زیاتر و زیاتر شەڕی كورد دژی بەرەی ئەلنوسرە، كە لقێكی ئەلقاعیدەیە، وەك شەڕی بەرگری لە خۆكردن دەردەكەوێت، كە گونجاو بێت لەگەڵ خیتابی لیبراڵی موعارەزەی سوریدا. توركیاش زیاتر دوچاری دژواری دەبێتەوە لە سەركوتكردنی داواكارییەكانی كوردی سوریا بۆ مافی خۆبەڕێوبەری و دابینكردنی پشتیوانی ئاشكرا یان نهێنی بۆ ئەو لایەنانەی لەم ڕووەوە هاوكاری توركیا دەكەن.
لە عێراقدا، هەرێمی كوردستان «»krg پەند لەم دۆخە وەردەگرن، لە ڕووی ئەوەی تا چەند دەتوانن متمانە بە حكومەتی بەغدا بكەن بۆ پاراستنی ئازادیەكەیان و ئەو دەستكەوتانەی بە زەحمەت بەدەست هاتوون،.
بە هەمان شێوە، حكومەتی توركیاش زیاتر لە هۆكارێك بەدی دەكات تاوەكو دەستی سوكتر بكات لەو هەڵوێستە پەرۆشانەی هەیبوو بۆ پشتیوانیكردنی یەكڕیزیی موعارەزەی سوری و هاوكاریكردنی لایەنە بەدناوەكان بۆ سنورداركردنی ئامانجی كورد كە بریتییە لە خۆبەڕێوەبەری. ئاماژەكانی ئەم حاڵەتە دەركەوتوون، وەك سەردانیكردنی ساڵح موسلیم، سەركردەی پەیەدە، كە پارتێكی سەرەكیی كوردییە لە سوریا، بۆ توركیا و پەیوەندیكردنی لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتەدا.
دوو چەمك لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ناڕۆشنن كە بریتین لە ئازادی و ئایین، یەكەمیان كە چەمكی ئازادییە بە دڵنیاییەوە ئەمە تاكەكەسی نییە ئەگەر وابێت، ئەوا زۆربەی وڵاتانی ناوچەكە نزیكتر دەبن لە دیموكراسییەوە، چونكە ئازادی مانای سەروەریی نەتەوە یان سەربەخۆیی دەوڵەت دەگەیەنێت.
كەواتە ئەمە خەسڵەتێكی بەكۆمەڵە زیاتر لەوەی خەسڵەتی هاووڵاتی بێت. هەر بەهۆی ئەم ڕاستییەشە كە هەموو ماف و ئازادییەكان لە دەستەجەمعی بوونەوە سەرچاوە دەگرن و تاكەكەسەكان بەوەندە ئیكتیفا دەكەن كە لە سەرەوە پێیان دەدرێت. سەرچاوەی شەرعییەت دەوڵەتە یان سەرەوەرییە، هەروەها هەموو ماف و ئیمتیازاتەكانیش دەگرێتەوە.
چەمكی دووەم كە مشتومڕهەڵدەگرێت بریتییە لە ئایین، ڕەنگە كەسێكی بیانی دوچاری سەرسوڕمان بێت لەبارەی ئەوەی ئایین لە كۆمەڵگەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چۆن كاردەكات.چونكە تەنیا پەیوەست نییە بە باوەڕ و پەرستشەوە، بەڵكو ڕێبەرێكە بۆ ڕەفتارەكانی ڕۆژانە و نەخشەی بەڕێوەبردنی ژیان. هەروەها سەرچاوەی ئەخلاقیشە، بە هەمان شێوەی ڕۆژانە هەروەها بە سیاسیش كراوە.
ژیانی سنورداری سیاسی و ڕەفتارە دیكتاتۆرییەكانی ڕژێمەكانی ئێستا بوونەتە هۆی دروستبوونی ئیسلامی سیاسی. ئەوان بوار بە ئۆپۆزسیۆنێكی كەم دەدەن و دەرفەتێكی زۆر كەم بە ڕێكخستنی مەیل و داخوازی سیاسی بەدیل دەدەن. لەبەر ئەوەی تەنها دامەزراوەیەكی شەرعی هەیە كە خەڵكی پەنای بۆ ببەن كە تەنانەت دڵڕەقترین رژێم حكومەتیش ناتوانێت سەركوتی بكات ئەویش ئایینە. گروپ و تەوژمە جیاوازەكان هۆكاری بوونی خۆیان لە ئاییندا دەبیننەوە و بە دەستەواژەی ئایینی گوزارشت لە كێشەكانیان دەكەن. لە كۆتاییدا، بۆیە ئایین بە سیاسی كرا و سیاسەتیش بە ئایین كرا.
هەموو شتێك بە دەستەواژە ئایینییەكان شیدەكرێتەوە و شەرعییەتی پێدەدرێت، لە نێویاندا شەڕەكانی براكوژی. مایەی سەرسوڕمانە كاتێك لایەنە بەشەڕهاتووەكان لە وڵاتە ئیسلامییەكاندا (بۆ نمونە سوریا) لە كاتی تەقەكردن لە یەكتری هاوار دەكەن « الله اكبر» جا ئەوانە سوپای ڕێكخراو بن یان نیمچە سەربازی بن.
كاتێك ئایین تێكەڵ بە ژیانی ڕۆژانە و ئەخلاق دەكرێت، ئەوا بەرپرسیارێتیی تاكەكەسی كاڵدەبێتەوە و سنوورەكانی ڕەفتاری ئیتیكیش ناڕۆشن دەبێت. لایەنی خراپیی ئەم تەوژمە ئەوەیە ئایین دەبێتە دیاردەیەكی دنیایی و خەسڵەتە یەزدانییەكە و ئۆتۆنۆمییە كەلتووریەكەی لەدەست دەدات،ئەو كاتە دەبێتە هاوشانی سیاسەت و بەو پێیە هەموو ناكۆكییەكانیش. ئەوەی ناتوانرێت لە دروشمی شەڕكەرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ببینرێت، لە رۆژهەڵاتەوە بۆ رۆژئاوا بریتییە لە بەها و بنەمای هاوبەشی مرۆیی كە لە دوای شەڕەوە پێیەوە پابەندبن. تەنها بەوە خۆیان لە ڕكابەرەكانیان جیادەكەنەوە كە بانگەشەی ئەوە دەكەن ئەوان داكۆكیكاری ڕاستەقینەی ئیسلامن. بەڵام لەو كاتەدا دوژمنەكانیشیان هەمان كار دەكەن و هەر هەمان ئایینە كە بە ناوی ئەوەوە ژیانی یەكتر لە ناو دەبەن نموونەش بۆ ئەمە، بەم دواییە تاڵیبان لە ئەفغانستان كچێكی كوشت تەنها لەبەر ئەوەی بۆ قوتابخانە دەچوو.
لە كاتێكدا ڕێكخراوە ئایینییەكان بەڵێنی دادپەروەری و بەرپاكردنی ئارامی دەدەن، ئەوا بە دەگمەن دروشمەكانیان وەڵامدەرەوەی پرسە بە پەلەكانی ژیانی ڕۆژانەی خەڵكە كە زۆر پێویستیان پێیەتی. ئیدارەدانی ئابووری، زیادكردنی هەلی كار، نوێكردنەوەی پەروەردە و لەسەر ئاستی جیهان وڵاتەكە ركابەرێكی ئابووری بێت و هتد. هەموو ئەمانە لە ئەجێندای بزووتنەوە ئاینیەكان بوونیان نییە. زیاتر و زیاتر خەڵكی لەوە تێدەگەن كە ئایین كورتكراوەتەوە بۆ كۆمەڵە دەستەواژەیەكی نەزۆكی سیاسی بۆ پتەوكردنی پێگەی ڕێكخراوە سیاسییەكان بۆ ئەوەی لەبەر چاوی خەڵكدا راستگۆیی پیشان بدەن، واتە هەر ئەوەندە و زیاتر نا!
كاردانەوەكانی میسر وای لە زۆر كەس كرد دووبارە بیر لە سروشت و چارەنووسی بزووتنەوە ئایینییەكان بكەنەوە. ژمارەیەكی زیاتری خەڵك دەیانەوێت ئایین لە سەروو و لە دەرەوەی سیاسەت بێت. بە تایبەتی توێژەرە ناودار و فەقیهە ئیسلامییەكان مەترسیی خراپ بەكارهێنانی (یان ڕاستترئەوەیە كە بڵێین) بەكاربردنی ئایین لە ململانێیە سیاسیەكاندا دەبینن. ئەوان هەست دەكەن بەكارهێنانی ئاین بۆ شەرعیەتدان بە بزووتنەوە ڕادیكاڵەكان لە كۆتاییدا وەك شكستی ئیسلام سەیر دەكرێت، ئەویش كاتێك ئەم بزووتنەوانە بە تێپەڕبوونی كات دادەكشێن.
لەوەش زیاتر، ئەم لێكدانەوەجیاوازانەی پرەنسیپ و دەق و ئایەتەكانی ئیسلام سەرلێشواندن دێننە ئاراوە و لە كۆتاییدا خەسڵەتە ئایینییەكەی باوەڕ لەدەست دەچێت، بەڵام هێشتا كێشەیەكی مەترسیدارتر هەیە ئەویش ئەوەیە كە: ئایین جێی رەوشتی گرتۆتەوە. لە ڕاستیدا رەوشت لەلایەن گرووپە ئایینییە جیاوازەكانەوە تەفسیری جیاوازی بۆ دەكرێت، ئەمەش سەردەكێشێت بۆ لەدەستدانی زەمینەیەكی هاوبەشی رەوشت و لێڵكردنی پرەنسیپە بنەڕەتیە هاوبەشەكان.
ڕەنگە هۆكاری سەرەكی گردبوونەوەی ملیۆنەها كەس لە مەیدانەكانی شاردا لە دژی حكومەتەكەی ئیخوان موسلمین لە میسر ئەو نائومێدبوونە بێت كە خۆی دروستی كردووە. جگە لەوانە، ئەو باوەڕە لە ئارادابوو كە ئەركێكی ئیلاهی هەیە بۆ سارێژكردنی هەموو دەردەكان و دابینكردنی هەموو پێداویستییەكان، كە ئەم ئەركە باشتر لە حكومەتە عەلمانیە گەندەڵ و ناكاراكان ئەدا دەكات.
نابێت شكستی ئیخوان موسلمین وەك شكستی ئایین لێكبدرێتەوە. ئەمە خەم و نیگەرانی زانا و فەقیهە دیارەكانی وەك شێخ «ناصرالدین الالبانی»، سەلەفیست لە سوریا، موفتی سعودیە «عبد العزیز بن باز» و «محمد ابن الاثیمین». زۆرێك لە زانایانی ئەزهەر هەمان بۆچوونیان هەیە: گرووپە ڕادیكاڵەكان ئەوانەی بانگەشەی ئەوە دەكەن كە لەبری ئیسلام كاردەكەن زیانێكی گەورە بە ئیسلام دەگەیەنن. واتە لە كاتێكدا كە باوەڕ دەقۆزنەوە ئەوا كار بۆ بەرژەوەندییە شەخسی دەستەگەری دەكەن، بەو پێیە زیان بە ناوبانگی ئیسلام دەگەیەنن.
لەبەر ئەوە دەبێت ئەو ڕاستییە ڕوون بێت كە بۆچی لە زۆرێك لە وڵاتە ئیسلامییەكاندا پشتیوانی لە فشاری دژ بەحكومەتەكەی ئیخوان موسلمین لە میسر كرا یان لانی كەم چاوپۆشی لێكرا.
