خوای گەورە لەقورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت :
(ولكل أمة جعلنا منسكا ليذكروا اسم الله) (الحج:34).
لەتەفسیری ئەم ئایەتەدا (ئیبن عەباس) و(ئیبن قوتەیبە )دەڵێن : (منسكا) واتە (عیدا).
لێرەوە وشەی (العید) وەك لە فەرهەنگی (لسان العرب)(بەرگی سێیەم)لاپەڕە(319)دا هاتووە:
واتە: هەر رۆژێك كە كۆبوونەوەیەكی تێدا بێت، بۆیەش پێی دەڵێن (عید)، چونكە هەموو ساڵێك بەخۆشییەكی نوێوە دەگەڕێتەوە.
جەژنی دوای رەمەزانیش لەلایەن پێغەمبەرەوە (دروودی خوای لەسەر) ناونراوە بە (عيد الفطر) واتە جەژنی رۆژوو شكاندن، وەك لەم فەرموودەیەدا هاتووە:
عن حدیث أنس (رضي الله عنه) قال: (قدم رسول الله صلى الله عليه وسلم المدينة ولهم يومان يلعبون فيهما في الجاهلية) فقال: (إن الله تعالى قد أبدلكم بهما خيرا منهما يوم الفطر ويوم النحر).
واتە: كاتێك كە پێغەمبەر (دروودی خوای لەسەر) هاتە مەدینە، خەڵكی دوو بۆنەیان هەبوو یاری و ئاهەنگیان تێدا دەگێڕا، پێغەمبەر (دروودی خوای لەسەر) پێیگووتن: (خوای گەورە باشتر لەو دوو بۆنەیەی بۆ داناون، رۆژی رۆژوو شكاندن و رۆژی قوربانیكردن)
جا لەبەر ئەوەی جەژن بۆنەی خۆشی دەربڕینە، بۆیە حەرامكراوە كە رۆژوو لەو رۆژەدا بگیرێت، هەروەك ئیمامی عومەر، دوای نوێژی جەژن لەوتارەكەیدا گوتی:
(يا أيها الناس إن رسول الله صلى الله عليه وسلم قد نهاكم عن صيام هذين العيدين) رواه البخاری ومسلم.
واتە: ( ئەی خەڵكینە پێغەمبەر (دروودی خوای لەسەر)، نەهی لێكردوون لە رۆژی یەكەمی هەردوو جەژنەكەدا بەڕۆژوو بن )
هەر لەبەر ئەمەش پێغەمبەر (دروودی خوای لەسەر) ئەو سوننەتەی داهێنا كە لەپێش دەرچوون لە ماڵ بۆ مزگەوت بۆ نوێژی جەژن چەند تاكێك دەنكە خورمای دەخوارد:
عن أنس(رضي الله عنه) قال:
(كان النبي لا يغدو يوم الفطر حتى يأكل تمرات ويأكلهن وترا) رواه البخاری وأحمد
بۆیە ئەم رۆژە كەجەژنی رۆژوو شكاندنە، سوننەت وایە موسڵمانان لەگەڵ جەژنە پیرۆزەدا بەیەكدی بڵێن: (خوا رۆژووی هەموومانی قبوڵ كردبێت)، وەك (ئیبن حەجەر) لەبەرگی(دووەم) لاپەڕە(446)ی (فتح الباری)دا ئاماژە بۆ ئەمە دەكات و دەڵێت: ( ئەمە دەقی ئەو فەرموودەیەیە كە ئیمام(ئەحمەد)لە (ئەبو ئومامەی باهیلی)ییەوە دەیگڕێتەوە)
جا بۆ ئەم سەردەمەو، سەبارەت بەم بۆنەی جەژنە دەكرێت وەڵامی ئەم چەند پرسیارە پەیوەندیدارانە بدەینەوە.
یەكەم: بۆچی دڵخۆشین بەهاتنی جەژنی رۆژوو شكاندن؟
1. چونكە خوای گەورە بواری پێداین و، گەیاندینییە رەمەزان و، داخیلی تاقیكردنەوەی كردین.
2. تەواوكردنی رۆژووی رەمەزان، سەركەوتن بوو لە تاقیكردنەوەی ئیرادەداو، زاڵبوون بوو بەسەر رۆتینی ژیانماندا.
3. سوپاسی خودا دەكەین كە ئاستەنگی گەورەی نەهێنایە پێشمان و، تاقیكردنەوەكەشمان مانگێگ بوو نەك زیاتر.
4. سەرفترەمان داو، ماڵێكی هەژارمان بەشداری خۆشییەكانی جەژن كرد.
5. ئەم جەژنە بیرهێنانەوەو گێڕانەوەی رابووردوویەك نییە، بەڵكو هەنگاوێكە بۆ ئایندەی ژیانمان و، ئاهەنگی سەركەوتنی هەر ساڵێكی نوێمانە كە بەسەركەوتوویی رۆژووی تێدا دەگرین.
6. هەموومان پێكەوە خۆمان لەخواردن و خواردنەوە گرت و، پێكەوەش لەرۆژی جەژندا رۆژوو دەشكێنین .
دووەم: رەمەزان چی فێركردین بۆ دوای جەژن؟
1. گشت ئەو گوفتارو رەفتارانەی كە لەرەمەزاندا بەخراپمان زانیی و لێیان دووردەكەوتینەوە، ئەوانە لەدوای رەمەزانیش هەر خراپن و دەبێت لێیان دووربكەوینەوە.
2. ئەو خودایەی كە بە رەقیبمان ناسیی و، پێمان وابوو ئاگای لێمانەو چاودێریمان دەكات لەرەمەزاندا، هەر ئەو خودایە بۆ دوای رەمەزانیش (الرقیب)ەو، ئاگای لەكارو كردەوە خراپەكانمانەو لەسەرمانی تۆمار دەكات.
3. وەك لەرەمەزاندا خۆمان لە خواردن خواردنەوەو داواكارییە زیادەكانی نەفس گرتەوە، پێویستە دوای رەمەزانیش كەم خۆرو كەم خەو بین.
4. رێزی زیاتر لەنان وخواردن بگرین و، زیادەڕەویی و ئیسراف نەكەین لە بەهەدەردانی خواردن و فڕێدانی.
5. وەك هەموو فتاركردنەوەیەكی ئێواران ئاماژە بوو بۆ خۆشیی سەركەوتنێكی بچووك بەسەر نەفسی خۆماندا، با رۆژی جەژنی(فتاركردنەوە)ش خۆشیی گەڕانەوە بێت بۆ (فیترەت)ی پاكی سەرەتامان.
6. كە لەگەڵ ئاوابوونی هەتاودا بانگ دەدراو فتارمان دەكردەوە، با لەو راستییە بگەین كە لەگەڵ ئاوابوونی هەتاوی ژیاندا، فتاری راستەقینەو نەبڕاوەی بەهەشت دەستپێدەكات.
سێیەم: بۆچی زۆرجار نازانین دڵخۆش بین بەجەژنە ئاینییەكانمان؟
1. چونكە لەڕۆژی یەكەمی هەردوو جەژنە ئاینییەكانماندا نەریتێكی نەخوازراو پەیڕەو دەكەین، كەسەردانی گۆڕستانە، بەمەش یادەوەرییە تاڵ و ناخۆشەكانمان زیندوو دەكەینەوە و، لەجیاتی ئایندەبینیی دەگەڕێینەوە رابووردوو.
2. بیرخۆ هێنانەوەی كێشەكانی جیهانی ئیسلامیی و، لەبیركردنی ئیسلامیی نیشتمانیی، كەئەم كێشانەش لەهەموو سەردەمێكدا هەبوونەو، رێگریش نەبوونە لەدەربڕینی خۆشی لەلایەن موسڵمانی دیكەوە.
3. بیرلەخۆكردنەوەی بەتەمەنەكان و، ژیان لەنێو كێشەكانی خۆیانداو، لەبیركردنی مافی مناڵانیان لەخۆشیی جەژن و جل وبەرگی نوێ و خواردنی خۆش و جەژنانە.
4. بەعیبادەت نەزانینی خۆشی دەربڕین و، ناسینی ئایین و سرووتەكانی وەك بۆنەیەكی هەمیشەیی بۆ گریان و خەم و ژیانی دەستەوئەژنۆ بەسەربردن.
چوارەم : بیری نوێ چین بۆ دەربڕینی دڵخۆشیمان بەجەژنە ئاینییەكانمان؟
1. دیاركردنی هێڵە گشتییەكانی گوتاری رۆژی جەژن لەلایەن یەكێتی زانایانی ئایینی ئیسلامیی كوردستانەوە بەئاراستەی ژیاندۆستیی و بەرپرسیارێتی كۆمەڵایەتیی و دووركەوتنەوە لە مەرگدۆستیی وكەلتووری خەم.
2. بایەخدان بەئاشتبوونەوە لەگەڵ خزمان و، ئاشتەوایی خێزانیی وەك بازنەی یەكەمی ئاشتیی و تەبایی.
3. دەرچوون بۆ سەردانی دەرو دراوسێ وەك ناسین و دووبارە ناسینەوەو بەسەركردنەوەیان.
4. ئامادەكردن و ناردنی پیرۆزبایی تایبەت بەخۆت و بەزمانی كوردی بۆ هاوڕێ ودۆست و ئازیزانت، نەك كۆپی پەیست كردنی پیرۆزبایی نەخوازراوی نێو سایتەكان كە دڵی كەس خۆش ناكەن، چونكە بەرامبەر دەزانێت قسەی تۆ نییە.
5. چوون بۆ مزگەوت بۆ نوێژی جەژن، با بۆ مزگەوتی گەڕەكی خۆت بێت بۆ بینینی زۆرترین كەس و هاوڕێت.
6. با بە(پێ) بجین بۆ مزگەوت نەك بە(ئۆتۆمۆبێل)، بۆ ئەوەی لەگەڵ خەڵكی گەڕەكدا تێكەڵ بین لەچوون و هاتنەوەدا، ئەمەش سوننەتێكی پێغەمبەرە (دروودی خوای لەسەر)، وەك ئیمامی (تیرمزی) لەئیمامی (عەلی)یەوە دەگێڕێتەوە، دەشكرێت ئەم سوننەتە لەهەردوو جەژنەكەماندا بكەینە نەریتێكی ژینگەپارێزیی و، ئەو دوو رۆژەی یەكەمی هەردوو جەژنەكەمانی تێدا بكەینە (رۆژێك بێ ئۆتۆمۆبێل).
7. بەعیبادەت زانینی خۆشی دەربڕین لەجەژندا، چونكە ئەم جەژنە پەیوەندیی بەروكنێكی ئایینەوە هەیە كە(ڕۆژوو)ەو، جەژنی قوربانیش پەیوەندیی بەروكنێكی دیكەی ئایینەوە هەیە كە (حەج)ە.
8. سوود وەرگرتن لەتەكنەلۆژیای نوێ بۆ بەسەركردنەوەو جەژنە پیرۆزەكردن لەدۆستانی دووری ناوخۆو دەرەوە، كە بۆت ناكرێت سەردانیان بكەیت.
9. خۆ دوور گرتن لە باسكردنی وردەكارییەكانی رابووردوو لەگەڵ ئەو كەسانەی كەنیازی ئاشتبوونەوەو گەردن ئازادیت لەگەڵیاندا هەیە، چونكە بەباسكردنەوەی رابووردوو كێشەكان دووبارە سەرهەڵدەدەنەوە.
10. گرنگە بەشداربوون و چوونە نوێژی جەژن بۆ ئافرەتان زیندوو بكرێتەوە وەك سوننەتێكی پێغەمبەر (دروودی خوای لەسەر)، چونكە لەوڵاتی ئێمەدا ئافرەتان بۆ تەراویح دەچن، بەڵام بەهۆی ئامادەكردنی چێشتی جەژنەوە لەنوێژی جەژن بێبەش دەبن، كەدەتوانن زووتر خواردن ئامادەی بكەن، چونكە لەو فەرموودەیەی كە (بوخاری) و(موسلیم) ریوایەتیان كردووە،(ئوم عەتییە) دەڵێت: پێغەمبەر (دروودی خوای لەسەر)، داوای لەكچان و ژنان دەكرد كە ئامادەی نوێژی جەژنەكان بن، بۆ ئەوەی بەشداربن لەخێرو دوعای موسڵمانان.