بیری سیاسیی كورد لە سەدەی بیستەم بە دوو پێشكەوتنی گرنگی گەیشت، یەكەم دوای جەنگی یەكەمی جیهانی(1914 -1918)، دووەم لەگەڵ كۆتایی جەنگی دووەمی جیهانی(1940 -1945) وەختێ تەوژمی بزووتنەوەی سۆسیالیستی و، سیستەم و بیروبۆچوونی دیموكراتی بە دنیا بڵاو بووەوە، ئەوە ئیتر بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستان كەوتە بایەخدان بەهەردوو لایەنی رزگاری كۆمەڵایەتی و رزگاری سیاسی.
لەو میانەدا ناوە بەناوە باس لە رزگاری و سەربەخۆیی دەهاتە پێش، چ لە رێگەی هەندێ كەسایەتییەوە یا لە رێگەی هەندێ رێكخراوی سیاسییەوە. بیری سیاسی كورد، بە درێژایی سەدەی بیستەم و سەرەتای ئەم سەدەیە(بیست و یەكەم)، هێشتا مەلۆتكە مایەوە، نەهاتەبەر، تائێستا یەكسەرو، كوتوپڕ، ئەم كۆرپە جوانە خەریكە دەردەكەوێ، مەبەستم هەوڵدانە بۆ كۆنگرەی نەتەوەیی.
ئەوەش، لە راستیدا كوتوپڕ نەهاتووە، بەڵكو بەرهەمی دەیان ساڵی بیركردنەوەی سەدان زاناو ژیری كوردو وانەو دەرئەنجامی دەیان ساڵی خەبات و قوربانیدانی خەڵكی كوردستانە، كە چەند نوشستی و كارەساتیان دووچار بووەو، هەر جارەكی، كە لێیان كۆڵیبێ بۆیان دەركەوتووە كە هۆكاری ئەساسی مەینەت و كارەساتەكانیان بۆ دابەشبوونی كوردستان و، دوو بەرەكی و چەند بەرەكیی ناوخۆ بووە. هەر بۆیەش لە ساڵی 1980 چەند پارتی سەرەكیی باكوور و باشوور، بەتایبەتی پارتی كارگەرانی كوردستان(پەكەكە) و پارتی دیموكراتی كوردستان، هاتنە سەر ئەوەی ئیتر ئەو قۆناغە نا دروستانە ببەزێنن و بیر لە قۆناغی یەكڕیزی نەتەوەیی و خەباتی رزگاری و سەربەخۆیی، بكەنەوە.
دوای چەند تەقەللای چەند قۆڵی بۆ بەستنی گردبوونەوەی نەتەوەیی گشتی و گەیشتن بە كۆنگرەیەكی گشتگیری نەتەوەیی، هەردوولا هاتنە سەر ئەو باوەڕە كە، هیچ نەبێ هەردوولا پەیمانی خەباتی هاوبەش و هاوئامانجی نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی كوردستان، ببەستن.
لە 1983، لەچەند كۆبوونەوەی دوو قۆڵیدا لە شاری دیمەشق، هەردوو سەركردە:عەبدوڵڵا ئۆجەلان لەلایەن پەكەكەوەو، ئیدریس بارزانی لەلایەنی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە،پرۆتۆكۆلی پرۆژەی كۆنگرەیەكی نەتەوەیی ئیمزا بكەن، ئەویش لەسەر بناغەی خەباتی هاوبەشی هەمە لایەنە بۆ رزگاری و سەربەخۆیی كوردستان و، لە چوارچێوەی ئامانجە سەرەكیەكانی دیموكراتی و دادپەروەری و رزگاربوونی ملیۆنامە كوردی چەوساوە و، گرتنەدەستی ئیرادەی میللی. بەو بۆنەوە بانگی گشتیان هەڵداو، گشتی پارت و رێكخراوەكانی چوار لایەنی كوردستانیان بۆ ئەو گردبوونەوە نەتەوەییە بانگ كرد.
هەرچەندە ئەم رێككەوتنە، لەسەرەتاوە تووشی كۆسپ و تەگەرە بوو، دڵ و ویژدانی نەتەوەی كوردی هەژاندو، لەهەموو لایەكەوە كەوتنە دیالۆگی چەند لایەنەو، هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی رێگاچارەی باشتر و خێراتر لەپێناو سەرخستنی ئەم پرۆژەیە.
لە 1983وە چەند هەوڵ و كۆششی دیكە هاتنە ئەنجامدان، تا ئەمساڵ (2013) لە پڕدا نوێنەرانی گشت پارت و رێكخراوە سیاسییەكان پێكەوە لە سەلاحەددین دانیشتن، بۆ بەدیهێنانی خەون و ئامانجی هەزاران خەباتگێڕی كوردایەتی.
كەواتە رووداوی مێژوویی گردبوونەوەی ئەو هەموو لایەنانە، هەم كوتوپڕ هاتەپێش، هەم ئەنجامی تەبیعی تێكۆشانی سەدەی بیستەم و سەرەتای سەدەی بیست و یەكەمە.
یەكەمین جارە هەموو لایەنێك لە دەوری مێزێك جەم دەبن، كە مێزی بڕیاردانی چارەنووسازی رزگاری سیاسی و پێشكەوتنی كۆمەڵایەتیە.
هەر بۆیەش ناوی لێدەنێین گرنگترین پێشكەوتنی بیرسیاسی كورد لەم دوو سەدەیەدا.
روویەكی پێشكەوتنەكە لەوەدا دەردەكەوێ كە دەیان حزب و رێكخراو و كەسایەتی بیرمەندی سیاسی كوردستان، تا دوێنێ ئامادە نەبوون، دووراو دووریش سڵاو بۆ یەكدی بنێرن، كەچی ئێستا لە پێناو لێكۆڵینەوە لە بڕیارە نەتەوەییە سەرەكییەكاندا دادەنیشن لە كێشە و ئامانجە هاوبەشەكانی نەتەوە بكۆڵنەوە، تا كۆسپ و تەگەرە زاتیەكانی ناوخۆی كوردستان بەلاوە دەنێن.
خێرو بێر لە هزری تازەی بیری سیاسی كوردو، لە وزەو توانای نەوەی گەنجان و نەوەی هۆشیاری و بیری زانستی و داهێنەراندایە،
بارودۆخەكە هۆشیاری وریایی و راستگۆیی و راستكراوەیی گەرەكە تا لەم قۆناغەشدا، سەركەوتووانە دەربازببین.
سثؤت/
لە 1983، لەچەند كۆبوونەوەی دوو قۆڵیدا لە شاری دیمەشق، هەردوو سەركردە:عەبدوڵڵا ئۆجەلان لەلایەن پەكەكەوەو، ئیدریس بارزانی لەلایەنی پارتی دیموكراتی كوردستانەوە، پرۆتۆكۆلی پرۆژەی كۆنگرەیەكی نەتەوەییان ئیمزا كرد، ئەویش لەسەر بناغەی خەباتی هاوبەشی هەمەلایەنە بۆ رزگاری و سەربەخۆیی كوردستان

دەیان حزب و رێكخراو و كەسایەتی بیرمەندی سیاسی كوردستان، تا دوێنێ ئامادە نەبوون، دووراو دووریش سڵاو بۆ یەكدی بنێرن، كەچی ئێستا لە پێناو لێكۆڵینەوە لە بڕیارە نەتەوەییە سەرەكییەكاندا دادەنیشن لە كێشە و ئامانجە هاوبەشەكانی نەتەوە بكۆڵنەوە، تا كۆسپ و تەگەرە زاتیەكانی ناوخۆی كوردستان بەلاوە دەنێن.