دەستووری كوردستان واتە دابینكردنی ئاییندەی كوردستان. دەنگدان بەدەستووری كوردستان واتە دەنگدان بۆ دابینكردنی ئاییندەی كوردستان. رێكەوتن لەسەر میكانیزمی دەنگدان بڕیاری لەسەر درابوو لە پەرلەمان. بەڵام ئەگەر لایەنێكی سیاسی بیەوێت بەو میكانیزمەدا بچێتەوە دەبێت دەنگدان لەسەر دەستوور نەكرێتە پەردەیەك بۆ داپۆشینی گەمەی دەسەڵات. رێزگرتن لە بڕیاری پەرلەمان واتا رێزگرتن لە بنەمای گەمەی دیموكراسی لە چوارچێوەی سیستەمی پەرلەمانتاریدا.


لە دە پانزە ساڵی رابردوودا رەوشی كوردستان گۆڕانكارییەكی سەرەكی بەسەردا تێپەڕیوە. گەشەی ئابووری، سیاسی و كۆمەڵایەتی لایەنی هەرە ئاشكرای ئەو گۆڕانكارییەن كە لەسەر بنەمای تەبایی سیاسی و ستراتیژی هاوبەش داڕێژراوە.
ئاسایشی كوردستان بەردی بناخەی ئەو سەقامگیرییە سیاسیەیە
لە دەستووری ئێراقدا هەرێمی كوردستان دانی پێدانراوە. هەرێمی كوردستان، بە پەرلەمان و حكوومەت و سەرۆكایەتی و دەسەڵاتی بەڕێوەبەرایەتییەوە، پێكهاتەیەكی سەربەخۆیە لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدراڵی ئێراقدا. ئەو پێكهاتەیە پێویستی بە دەستوورێكی خۆی هەیە لە چوارچێوەی دەستووری ئێراقدا.
وەك بەشێك لە سیاسەتی هێزە سیاسییەكان، پرۆسەی دەستووری كوردستان ئاڵۆزی خۆی هەیە. لە چەند ساڵی رابردوودا بەرزی و نشێوی هیوای گەیشتن بە تەبایی لەسەر دۆزی دەستوور گەلێك كەسی نا ئومێد كردووە.
ئێستا وا پێدەچێت هێزە سیاسییەكانی كوردستان خۆیان بەرەو رووبەڕووبوونەوەیەكی تایبەت بەرن لەسەر میكانیزمی پەسەندكردنی دەستوور لە ڕێی دەنگدانی گشتییەوە.
پرسیاری یەكەم لەم بوارەدا ئەوەیە ئایا ناكۆكی هەیە لەسەر ئەم میكانیزم و پرۆسەیە. ئەگەر وەڵام بەڵێ بێت ئەم ناكۆكییە چ جۆرێكە. پرسیاری دووەم ئەوەیە چارەسەر چییە؟.
سێ جۆر ناكۆكی هەیە
جۆری یەكەم لە ئەنجامی هەڵە، رووداو، لێك تێنەگەیشتن، جۆرێك درك پێكردنی تایبەت و ترسەوە گەشە دەكات.
ئەم جۆرە ناكۆكیانە لە رێی روونكردنەوە، داننان بە هەڵە، پەسەندكردنی ئەو راستییەی كە دركی كەسی بەرامبەر جیاوازە لەوەی من، داوای لێبووردن كردن و پاداشتی تایبەتەوە چارەسەر دەكرێن.
جۆری دووەم لە ئەنجامی ناكۆكی راستەقینەیە لەسەر بەرژەوەندی. دوو لای ناكۆكیدار ناتوانن بەرژەوەندی خۆیان لەهەمانكاتدا بپارێزن.
ئەم جۆرە ناكۆكیانە لە رێی بیركردنەوە لە دیزانی تایبەتەوە دەبێت بۆ دۆزینەوەی رێگەچارە لە دەرەوەی بیركردنەوەی زاڵدا. لەم بوارەدا، هاوكاری، سازش و گۆڕانكاری لە چۆنێتی نرخاندنی پرسە سەرەكیەكانی ژیان و پرۆسەی سیاسی.
جۆری سێیەم لە ئەنجامی بنەمای گەمەی دەسەڵات، دوژمنایەتی، شەڕفرۆشی و دەمارگیریی گەشە دەكات.
ئەم جۆرە ناكۆكییانە كاتێك چارەسەر دەبن كە هۆكاری ناكۆكییەكان ئاشكرا بكرێن؛ شێوازێكی تایبەت بۆ پێكەوەژیان بدۆزرێتەوە؛ رێگرتن لەبەرزبوونەوەی ئاستی ناكۆكی؛ هەروەها لایەنی ناكۆكیدار سنوور و هێڵی خۆكێشانەوە پەسەند دەكەن.
ئەگەر بەشێوەی سەرپێی بڕوانینە هەڵوێستی لایەنە سیاسییەكانی كوردستان دەربارەی دەستوور و میكانیزمی چۆنێتی مامەڵەكردن لەگەڵ پرۆسەی دەنگداندا، بۆچوونێك دروست دەبێت كە ئەم ناكۆكییەی پەیدا بووە لە جۆری سێیەمە. بەشی هەرەزۆری دەنگ و باس و راپۆرتی میدیا حزبیەكان خۆیان تووشی ئەو داوە دەكەن و رێی ئەوە بەخۆیان دەدەن ئەم پرسە چارەنووسسازە نیشتمانییە بخەنە خانەی ناكۆكی لەسەر بنەمای گەمەی دەسەڵات و دوژمنایەتی و دەمارگیرییەوە.
بەڵام ئەگەر وردەكارانە بڕوانینە پرسی دەستوور و میكانیزمی دەنگدان ئەو راستییە ئاشكرا دەبێت كە ناكۆكییەكە پتر لە جۆری یەكەمە. لەم روانگەیەوە مامەڵەكردن لەگەڵ هەر جۆرە لێك تێنگەیشتن و دركی تایبەت و ترسی لایەنە سیاسییەكان گەلێك ئاسانتر دەبێت. روونكردنەوەیەكی تێروتەسەل، دوور لە گەمەی دەسەڵات و زمانی دوژمنایەتی بڕیاری هاووڵاتی و لایەنە سیاسییەكان گەلێك ئاسانتر دەكات.
روونكردنەوەی هەڵوێست و پەسەندكردنی ئەو راستییەی كە لایەنە سیاسییەكان درك و ترسی جیاوازیان هەیە گفتوگۆی سیاسی و میكانیزمی خۆئامادەكردن بۆ دەنگدان لەسەر دەستوور دەگۆڕێت.
رەشنووسی دەستوور لە پەرلەمانی كوردستان لە كاتێكدا پەسەندكرا كە بەشی هەرە زۆری هێزە سیاسییەكانی كوردستان دەنگیان لەسەردا. لەو قۆناخەدا بیر و بۆچوونی هەرە زۆری هێزە كوردستانییەكان وابوو كە هەرێمی كوردستان پێویستی بە دەستووری خۆی هەیە. دەبێت ئەو دەستوورە دەنگی لەسەر بدرێت. لە هەڵبژاردنی 2009دا هەوڵێك درا ئەو كارە ئەنجام بدرێت، بەڵام لەبەرچەندین هۆكار بڕیارەكە گۆڕدرا.
ئەگەر لایەنێكی سیاسی بیەوێت رەشنووسی دەستوور هەموار بكرێتەوە، لەبەر هەر هۆكارێك بێت، لەبەرژەوەندی كوردستانە كە جۆری ئاخافتن و روونكردنەوە لە ئاستێكی ناكۆكی دیارەوە نەبەنە ئاستێك كە چارەسەركردنی ئاسان نابێت. لەوانەیە لە ماوەیەكی كورتخایەندا هەست بە سەركەوتن بكرێت لە رێی تێكەڵكردنی جۆری ناكۆكییەكان، بەڵام ئەگەر گەمەی سیاسی رەوت و رێچكەی دوور لە واقیعی بگرێت، ئەو چارەسەرانانەی گفتوگۆ و سازشی لەسەر دەكرێت دوور دەبن لە جۆری ناكۆكییەكە.
چارەسەری نەگونجاو بۆ ناكۆكی بەردەست پرۆسەی سازش گومڕا دەكات. لە میانی ئەو پرۆسە نەگونجاوەدا ناكۆكی دیكە سەر هەڵدەدات. سەرهەڵدانی ناكۆكی نوێ زیانی گەورەی دەبێت بۆ پرۆسەی سەقامگیری لە كوردستاندا، بەتایبەتی لە كاتێكدا كە چ عێراق و چ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە قۆناخێكی نادیاردا تێدەپەڕن.
دەستووری كوردستان واتە دابینكردنی ئاییندەی كوردستان. دەنگدان بەدەستووری كوردستان واتە دەنگدان بۆ دابینكردنی ئاییندەی كوردستان. رێكەوتن لەسەر میكانیزمی دەنگدان بڕیاری لەسەر درابوو لە پەرلەمان. بەڵام ئەگەر لایەنێكی سیاسی بیەوێت بەو میكانیزمەدا بچێتەوە دەبێت دەنگدان لەسەر دەستوور نەكرێتە پەردەیەك بۆ داپۆشینی گەمەی دەسەڵات. رێزگرتن لە بڕیاری پەرلەمان واتا رێزگرتن لە بنەمای گەمەی دیموكراسی لە چوارچێوەی سیستەمی پەرلەمانتاریدا. گەڕاندنەوەی هەر پرسێك یا بڕیارێكی سیاسی بۆ پەرلەمان پێویستە بە رێكەوتنی سیاسی بێت و دووربێت لە هەڕەشەو گەمەی دەسەڵات. رێزگرتن لە لێكدانەوەی گشت لایەنە سیاسییەكان لەو پرۆسەیەدا گەرەنتی پاراستنی ئاییندەی كوردستان دەبێت.