داهاتووی عێراق سیستەمی كۆنفیدرالیزم یەكلایدەكاتەوە

(1)
لە بەغدا كێشەیەكی زەق هەیە، كە گرفتی پێكهێنانی حكومەتی دوای هەڵبژاردنی مانگی ئاداری 2010یە.
خەریكە ڕۆژی هەڵبژاردنەكەمان لە یاد نەمێنێ. بەڵام گڵوڵەی كێشەی حكومەت هێشتا بەرەو لێژی دەڕوات.
تا ئێستا لێكوڵینەوەو بۆچوونی هەمەچەشنە خراونەتە بەر دەس. با ڕاستییەكیش بڵێم، كە چوار ڕۆژ دوای هەڵبژاردنی ئادار كەناڵی (الحرە ALHURRA- ) بەزمانی عارەبی، لێیان پرسیم سەبارەت بە ئەگەری پێكهێنانی حكومەتی تازەی عێراق و، ململانێی نێوان نووری مالیكی و ئەیاد عەللاوی و.. كەی حكومەت دادەمەزرێت؟!
لە وەرامدا گوتم بە – پەیامنێری (الحرە) لە هەولێر:
- جارێ، پێكهێنانی حكومەتەكە نزیكەی (4-5) مانگ دەكێشێ!
- ئەمجاش، بڕواناكەم نە مالكی ببێ بە سەرەك وەزیران، نە عەللاوی. بەڵكو . ڕەنگە كەسێكی سێیەم (نە لیستی مالیكی نە لیستی عەللاوی) پەیدا ببێ.. وەك جەعفەر باقر سەدر، یا د. عادل عەبدولمەهدی و خەڵكی تر.
(2)
لێرەدا هەوڵم داوە ناوەڕۆكی ئاخاوتنی مانگی ئادارم وەك خۆی بهێنمەوە (كە لە كەناڵەكە تۆماربووە).
مەبەستمە شتێكی زیادەتر بڵێم كە ناوەڕۆكی حەقیقی ململانێی ئەمڕۆی عێراق، لە ئادارەوە تا ئەمڕۆ ... و تا سبەینێ . بەشێوەی چڕ و سەرەكی لە دەوری(3) تەوەردا دەخولێتەوە:
1-كێشەی كۆمەڵایەتی، كە دەیان گرفتی دژواری كۆمەڵایەتی بەبێ چارەسەر ماون: وەك بێكاری، ڕاوەستانی پرۆژەگەلی ئاوەدانی و گەشەپێدان، كێشەی نزیكەی ملیۆنێك پەككەوتوو، دوو ملیۆن هەژار و یەك ملیۆن بێوەژن و چوار ملیۆن منداڵی بێ سەرپەرشت، گرفتی بێئاوی، بێكارەبایی، ڕێگا و بانەكان، هەورەها كێشەی دەركراوەكان خەڵكی سوننی و شیعە، كە لەبەر سیاسەتی تایفەگەری لە زێد و ماوای خۆیان ئاوارەبوونە یا بەزۆر كۆچكراون).. و كێشەی سەختی گەندەڵی، و خراپی كارگێڕی دەوڵەت و، پیسبوونی ژینگەو، بڵاوبوونەوەی نەخۆشی و، گرفتی پەروەردە و تەندروستی و.. دەیان گرفتی تر. دیارە لەهەر ڕاپرسییەك دەربارەی شێوەی پێكهێنانی حكومەتی عێراق، هاووڵاتیان بە ئاشكرا لە كەناڵەكانەوە، فریاد دەكێشن: ئەی سیاسەتوانان! جارێ وەرن كێشەكانمان چارەسەر بكەن...!!
وەختێكیش دەیهێننە سەر زمان هەر هەمان كێشەی هەژاری و ئاو و كارەبا و ئەوانی ترە.
كێشەی كۆمەڵایەتی ئەسڵ و بناغەی كێشە سیاسییەكانە، هەرچەندە حزبەكان نایهێننە سەر زار.
2- تەوەری ململانێی نەپساوەی دەسەڵاتدارێتی نێوان سوننە و شیعەیە، چونكە شیعە نایەوێ جارێكی تر دەسەڵات بۆ سوننی بگەڕێتەوە، یا هیچ نەبێ (شیعە) هەوڵدەدا سوننە جارێكی تر دەسەڵاتێكی یەكلایەنەی نەبێ، ئەگەریش لە دەسەڵاتدا بوو!
لەسەرێكی دیكەوە سوننە، بە پشتیوانی وڵاتانی عەرەبی كە هەموو سونین، هەوڵدەدا دەسەڵاتی عێراق وەربگرێتەوە، یا هیچ نەبێ خاوەنی پاروویەكی گەورەی تێدابێت.
ململانێی شیعە و سوننی تەوەری ئاشكرا و زەقی كێشەكەیە، ئەویش ململانێیەكە نابڕێتەوە، بەڵكو قووڵتر و ئاڵۆزتر دەبێ.
لە ئەنجامیشدا، لەبەر دوو هۆكار بەرەی سوننی بڕێك چوونەتە پێش:
یەكەم: لەبەر هەڵە گەورەكانی ئێران و فەشەلهێنانی لە یەكخستنی شیعەی عێراق، دووەم: لەبەر پشتگیری بەربڵاوی وڵاتە عەرەبییەكان لە لیستی سوننی (عیراقییە).
لەو نێوانەدا كورد نیوە چاودێرێكە، وەهاش باشترە، كورد هەوڵدەدا (دەشبێ هەر هەوڵبدات).
تا پێگە و دەسكەوتەكانی لە دەس نەدات. لەم بارەیەوە دەشبێ وریا بمێنین.. هەر چەندە بارودۆخی ناوخۆ و دەرەوە هێشتا تا ڕادەیەكی باش لە بەرژەوەندی كوردە.
3- تەوەری ململانێی ئێران و ئەمریكا لە 2003 ەوە، ئەم ململانێیە هەیە كە لە هەڵكشان و داكشانە...
تا پارساڵ، هەندێ كەس و وەهایان دەدیت كە ڕۆڵی ئەمریكا لە عێراقدا بەرەو لاوازی و نەمان دەچێت، بەرامبەر بەوەش شانسی ڕۆڵی ئێران زیادە دەبێت.
بەڵام من، هەمیشە، ڕۆڵی ئێرانم لە عێراقدا بە گرفت و كێشەی ناوخۆی ئێرانەوە گرێداوە.
ئێستاش زیاتر دەركەوتووە كە ئەنجامی ناوخۆی ئێران، كە بەرەوە دژوارتر دەڕواو دەسەڵاتی سیاسی ئەو وڵاتەی خستووەتە گێژاوەوە، ڕاستەوخۆ لە عێراق ڕەنگدەداتەوە كە لە بەرژەوەندی بەرەی شیعەدا نییە.
كێشەكە بە ئاستی بەرزی بڕیاردان گەیشتووە. لە ئێران ناچار بوونە بەرپرسانی دۆسیەی عێراق بگۆڕن، كە جێگرتنەوەی سانا نییە.
هەندێ بەرپرسی ئێرانی دۆسیەی عێراق بە چاوی جاران تەماشای سیاسییە عێراقییەكانیان دەكرد، كە لەسەردەمی ئەپۆزۆسیۆندا، ئەمان (واتە عێراقییەكان) پێویستیان بە هەموو كۆمەكێكی ئێران بوو. ئێستا بارودۆخەكە گۆڕاوە. سیاسییەكانی عێراق ئیتر قبووڵناكەن بە چاوی (بچووك) جارانی ئەپۆزۆسیون تەماشا بكرێن! واتە: حكومەتی ئێران فەشەلی هێنا لە پێكهێنانی حكومەتێكی عێراقی دڵخوازیی خۆی، لە كاتێكدا هەندێ كەس وەهایان دەبینی كە ئێران تاكە براوەی گۆڕەپانی عێراقە.
بەڵام لە نزیكترین دۆستانی ئێرانەوە، لە ناو عێراق شتی سەیر دەبیستین، لەلاپەڕە(1)ی ڕۆژنامەی خەبات (23/7/2010) داهاتووە: (سەرچاوەیەكی ئیئتیلافی نیشتمانی: ئێران گەورەترین ڕێگرە لەبەردەم پێكهێنانی حكومەتی نوێی ئێراندا).
دیارە.. دەبێ چاوەڕوانی داكشانی زیاتری ڕۆڵی حكومەتی ئیسلامی ئێران لە ئێراقدا ببین.
بە تایبەتیش كە كێشمەكێشی ناوخۆی ئێران بەرەو پێشكەوتنی سیاسەتی ئەپۆزۆسیۆن دەچێت (مەبەست ئەپۆزۆسیۆنی ناوخودی دەزگا باڵاكانی كۆماری ئیسلامیشە)...
بەرامبەر بە داكشانی ڕۆڵی ئێران دەبێ ڕەچاوی هەڵكشانی ڕۆڵی ئەمریكا بكەین، لە ئەنجامیشدا ڕەنگە حكومەتێكی (بە سیاسەت ناوەندی) و تا ڕادەیەك سەر بە ئەمریكا دابمەزرێت.
وەلێ هەرچی بێت.. پێكهێنانی حكومەتی عێراق بە مانای چارەسەر بوونی كێشەی سیاسی نییە. پێكهێنانی حكومەتەكە هێوركردنەوەی كاتیی بارودۆخەكەیە، نەك چارەسەر.
بەڵكو كێشەی سیاسی هەر دەمێنێ، بەتایبەتی كە كێشە كۆمەڵایەتییەكان. چارەسەرنەبوونەو، بە ئاسانیش چارەسەر نابن.
رەنگە دوای پێكهاتنی حكومەت كێشە و كۆمەڵایەتییەكان وەك بوومەلەرزە بەرووی دەسەڵاتا بتەقێنەوە.
ئەمجا.. ململانێی ناوخۆی ئێران، كە هەر بەردەوامە، ڕەنگە بەرەو هەڵچوون بچێ و، بەشێوەیەك لە عێراق ڕەنگبداتەوە.
هەر بۆیەش ئاییندەی هەر حكومەتێكی عێراق بە ئاییندەیەكی لەرزۆك و كاتی دەبینم، كە ڕەنگە بارودۆخی كۆمەڵایەتی و سیاسی پێویستی بە هەڵبژاردنێكی نوێی پەرلەمانی هەبێ، ئەویش لە كاتێكی نزیكدا.
كەواتە: چارەسەر چییە؟! بەلای بەندەوە ئەگەری دوو چارەسەر هەیە:
1- بەرنامەیەكی پوختی كۆمەڵایەتی. تا ئێستا هیچ فراكسیۆنێكی گەورەی عێراقی بەرنامەی خۆی بۆ چارەسەری كێشەی كۆمەڵایەتی دانەناوە، حكومەتی ئاییندە دەبێ، بەرنامە و پرۆگرامی كۆمەڵایەتی خۆی لەسەر بنەمای دیموكراسی و مافی مرۆڤ و دادپەروەری و مرۆڤ دۆستی و بەرژەوەندی هەژار و بێكاران و، ژینگە پارێزی و تەندروستی و پەروەردەی نوێ، دابڕێژێت.
2- دامەزراندنی سیستەمی فیدراڵی دروست و، ڕێگەدان بە دامەزراندنی چەندین هەرێمی دیكە، بەتایبەتی لە باشوور و ناوەڕاست و، دیاریكردنی دەسەڵاتی هەرێمەكان و دەزگاكانیان لەسەر بنەمای دیموكراسی و نا سەنترالیزم واتە: كەمكردنەوەی سەنترالیزم لە عێراقدا، و دابەشكردنی دادپەروەرانەی سامان و دەسەڵات و خزمەتگوزاری بەسەر هەرێمەكان و پارێزگاكاندا.
هەموو ئەوانەش بەمانای فراوانكردنەوەی بنكەی دیموكراسی و ئازادییە، ئەوە سەرەتای چارەسەری لایەنێكی كێشەی سیاسی عێراقە.
ئەز كێشەی كۆمەڵایەتی و سیستەمی فیدرالیزم ( یا باشترە بڵێین: كۆنفیدرالیزم) پێكەوە گرێدەدەم، گەرنا تەنیا پێكهێنانی حكومەت چارەسەری هیچ كێشەیەكی سیاسی ناكات.
داهاتووی عێراق سیستەمی كۆنفیدرالیزم یەكلایدەكاتەوە.