(1)
جوگرافیای كوردستان... ئایا وەك خۆی دەسنێلەدراو، ماوە؟ یا گۆڕاوە؟ بەڵێ! لە زۆر جێگە، لە باشوورەوە بۆ باكوور، لە رۆژهەڵاتەوە بۆ رۆژئاوا، هەوڵیان داوە جوگرافیای مرۆڤانی(بەشەری) بگۆڕن.. وەك ئەوەی هەندێ نژاد و ئایین و رەنگی دیكە لە جیاتی دانیشتووانی رەسەن جێگرین، لە هەندێ ئەوەیان بۆ چووتە سەر، وەلی، سیمای سروشتی رەسەن و دیاری جوگرافیای كوردیی ئێجگار كەم گۆڕاوە.. لێرەدا باسی (سروشت) ئەكەم، كە چیا و شیوو و رووبار و ئەشكەوت و دارستان و، كەشوهەوا(تا رادەیەكی باشی).. و تەنانەت شوێنەواری هەرە كۆنیشن ناونیشانی خۆیان پاراستووە...
- جارێكیان مێوانیكی میسری( كە زیاتر لە 35 رووناكبیری میسری بوون)، بەرامبەر ئەوەی ناوی هەندێ چیا و شیوو رووبارم، بەدەم رێگاوە، دەگوتەوە، پرسی:
- چۆن ئەم هەموو چیاو شیوو بەردانە دەناسن و ناویان لە یاد ناكەن؟!
گوت:
- بەڕێز! ئێمە ئەم چیا و رووبار و دەشتانە ناناسین، بەڵكو ئەوان كە دەمانناسن! وڵاتەكەی بەلاوە هەم سەیر و هەم ژیرانە بوو.
گوتی: بەڵێ! دەبێ هەر وەهاش بێ... ئەم چیاو شیواو دارستانانە، بە باشی، ئێوە بناسن!
(2)
لە هەر سەفەرێكی دوو سێ هەفتەدا، كە دەگەڕێمەوە، ئیتر من ئەوەی پێشوو نیم، چونكە كەشوهەوای هەر سەفەرێك دەمشواتەوە بینین و هەستێكی دیكەم پێرەدات، چەند پەشیمان و شەرمەزارم كە هێشتا بە قوولایی گشت وار و قوژبن و مەڵبەندەكانی كوردستانا، بەسەفەر نەچووم، هەندێ جێگە رێگەم بۆی نەبووە و سنووری داخرا و بووی، بۆ ئەم شوێنانەش كە دەستم پێگەیشتووە كەمتەرخەم و نەزان بوومە!
- گەشت بەناو جوگرافیای سروشتی نیشتمانا، هەمان گەشتە بەنێو مێژوو و كەلتوور! هەر شوێنێك بەناو سومبل و شوێنەواری جیاواز، ناونیشانی خۆی پاراستووە.. دەریاچەی وان، شایماران، تەڵای بەتلیس، چیای نەمروود، چەمی میكس(مۆكسی)، تەڵای دیاربەكر، مزگەوتی گەورە( كە لە حەوشەكەیان شێخ سەعید و یارانی لە سێدارە(وان).. رووبار و چیاو واری مەنزوربابا لە دەرسیم، سومبولی زەردەشتی هەر لەوێ، ژووری دەرویشان كە لە دەرسیم، لە قەدباڵی چیا هەڵكەندراون...
- من هێشتا لە گۆشەیەكی باكوورم، گەرنا دەیان و سەدان ناوی جوان و سومبولی بەمانا لە شار و چیا و دەشتەكانی هەرێمەكانی دیكە هەیە. لە عفرین و جزیرە و بگرە تا شەنگا و شێخان، تا هەولێر و كەركووك.. چەرمووی لای چەمچەمال و، پیرە مەگروون و شارەزوور هەورامان.. تا پادە و كرماشان و سنە و مەهاباد و.. كوێ و كوێ، كە لە دەمە كورتەدا ناهێنە ژماردن.
(3)
ئەمجارەش لە ناوەراستی مانگی خزێران بوورێ رێگەم كەوتەوە، دیاربەكر(ئامەد)، كە بەهیمەتی شارەوانی گەورەكەی، مودێرنتر و جوانتر وەرگەراوە.. لەوێشەوە بەرەو داری فەقێ تەیران لە شیوی میكس(مۆكسی)، كە ناو گۆركێدا، دەیان ساڵ پێش، ناوی (باخچەسەرا) یان لێناوە، لە نیوەی رێگادا بە شاری(وان) و دەریاچەی (وان) شاد بوومەوە، جوانیی دەریاچەكە، كە ئاوكەی شیرینە(ئاوی ورمێ شۆرە)، بە قەڵەم و وشە وەسف ناكرێ، مەگەر بە چاوی كامیرایەكی تازە و هونەرمەندێكی جوانیدۆست، بخرێتە بەرچاو.
بۆ نموونە پشیلەی سپی دووچاو رەنگاورەنگ، یەك شین یەك قاوەیی، سومبولی وانە(ڤانە).. كە (دیمەنی ئەم پشیلانە بەخۆی ئەلبومێكی دەوێ، لەمیانەی رێگای پێچاوپێچی هەوراز و نشێوی، سەوزەلانی، كە مەگەر زمانی شیعریی گۆرانی بۆ وەربگرین تا وەك گەشتی هەورامان و قەردەاغ، وێنەی بكێشین،. هزر و خەیاڵم بۆ ئەو كەسانە دەچوو كە سەدان هەزار ساڵە لەم دەشت و نیهال و چۆمانە ژیاون.. كە ئەوەتا نموونە و (بەنیان ماوە: مێگەل، ئەسپ و رەشەوڵاخ لەو دەشە ئازادن، خێوەت و رەشماڵ، كاروان، سەدان شانەی مێشەنگ، كانیاو، دارستانی چڕ، مێرگ، مناڵی چوستوالاك.. لە دەشت و كێوی دەسلێنەدراو كە وەك خۆی ماوەتەوە، خۆڕسك و پاك و بێخەوش. ئەوەیە جوگرافیای سروشتی كە ماوەتەوە، مەگەر هەندێ گۆڕانكاری بچوكی كەشوهەوا و باران بوولەمەزە و جوولەی سروشتی دیكە نەبێ.. هەر بۆیەش ریشەی كەیانی كەلتووری خەڵكی ئەم دەڤەران، تا رادەیەك، وەك خۆی ماوەتەوە.
واتە : جوگرافیا، مێژووی پاراستووین.
خۆراگری و زەحمەت و پشوو و درێژیی خەڵكیش جەوهەری كەلتووری پاراستووین، تۆ بڵێی ئیتر بتوانم بڵێم: ترسم نەماوە؟! هەندێ ترس و دڵەڕاوكێان لە جێگەی خۆی نەبووە و نییە؟!
بە واتایەكی دیكە بناغە و رەگ و ریشەی كەیانی كەلتووری – مێژووییمان ماوە، ئەم كەیانەش نیشتمانی زیندووی ئێستا و داهاتوومانە.
(4-) ئەوەی، لە یەك دوو هەفتەدا، بینیومن، وەكو دەشتێكی بەیاری خورمسكی دەسلێنەدراوە، ئەوەندەی بەسە بارانی بەسەرا ببارێتەوە تا شین و جوان وەدەركەوێتەوە.
لە ئاستی كەیانی كەلتووری و هەست و نەستیشدا هەروەهایە.. شنەبایەكی ئازادیی دەوێ تا بگەشێتەوە و، بەڵكو شەنگتر رەنگبداتەوە.
زۆر شتمان لە دەست چوون.. زۆر سامان و تواناو، وەخت و دەرفەتمان، لە كیس چووە، لێ، بەلێ، زۆر شتی جوانی دیكەمان لە بەر دەست ماوە، زۆر سامان و دەرفەت و وەختمان لە پیشە...
دەبا، لە جیاتی خەم و ئاخ و خۆزگە، ئەوەی هەیە و ماوە، وردە وردە، ببوێنینەوە.