زۆربوونی كێشە كۆمەڵایەتییەكان لە ڕۆژگاری ئەمڕۆماندا و لەم سەردەمەدا كۆمەڵە هۆكارگەلێكی لە پشتە و باوترینی ئەو شتانەن كە لە هەموو كۆمەڵگەكاندا بوونیان هەیە، دەكرێت بڵێین: هەموو كۆمەڵگەكان بە دەست هەموو ئەو كێشە كۆمەڵایەتییانەوە دەناڵێنن كە كاریگەرییان لەسەر تاك كردووە، وەك(هەژاری، نەخوێندەواری، بێكاری، كاركردن بە منداڵان، بازرگانیكردن بە ماددە هۆشبەرەكان، وازهێنان لە خوێندن، جێبەجێنەكردنی یاسا وەك پێویست، نەبوونی ڕۆشنبیریی گشتی و بەكارهینانی بەهەڵەی تەكنەلۆژیا، توندوتیژیی خێزانی، نەبوونی بەرنامەڕێژی بۆ پەروەردەی تەندروست) و چەندانی دی.

كۆمەڵگە بە پەیكەری كۆمەڵایەتیی دروستكراوی مرۆڤ ناسراوە و، پێكدێت لە كۆمەڵێك سیستەم و یاسا كە ئەو پێوەرە كۆمەڵایەتییانە دیاری دەكەن كە بە سەر ئەندامانی كۆمەڵگەدا دەسەپێندرێن، جگە لەوەش كۆمەڵگە پشت بە ئەندامەكانی دەبەستێت بۆ ئەوەی بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە، بەبێ تاك، كۆمەڵگەكان دەڕووخێن و نامێنن، تاك كاریگەریی كۆمەڵگەی لەسەرە و لە هەمان كات كۆمەڵگەش كاریگەری لەسەر تاك دەبێت، بۆ نموونە ئەگەر كۆمەڵگەیەك بە دەست بێكاریی بەربڵاو و ئاستێكی بەرزی تاوان، بێكاریی گەنجان و كاتێكی زۆریان كە بێ سوود بەهەدەر دەڕوات، ئەندامانی ئەمە كۆمەڵگەیانە لە ئەنجامی ئەم هۆكارانەی سەرەوە بەردەوام لەژێر كاریگەریی نەرێنیدان.

هەموو كۆمەڵگەیەك هەڵگری كۆمەڵێك توخمی بنەڕەتییە كە كۆمەڵگە پێكدەهێنێت، كە ئەوانیش (خوو و بەهاكان، ڕۆڵی تاكەكان، سیستەمی سیاسی و یاساكانی، ئامانجە كۆمەڵایەتییەكان)ـە. كۆمەڵگە ڕۆڵێكی زۆر گرنگی هەیە لە پەیوەندیی نێوان تاكەكان لە پەیكەری كۆمەڵایەتیدا و بە یەكێك لە گرنگترین هۆكارەكان دادەنرێت» كە كاریگەری لەسەر تەندروستیی دەروونی هەیە. بە بێ كۆمەڵگە و پەیوەندیی كۆمەڵایەتی مرۆڤ لە ڕووی جەستەیی و ئەخلاقییەوە دەڕووخێت، وەك چۆن مرۆڤ بەزۆری لە تەمەنێكی بچووكەوە دەست پێ دەكات بۆ پێكهێنانی پەیوەندیی كۆمەڵایەتی، سەرەتا لەگەڵ دایكی، پاشان خێزان و كۆمەڵگەكەی و مانەوەی مرۆڤ پەیوەستە بە توانای پێكەوەژیانی كۆمەڵایەتییەوە وەك لێكۆڵینەوەكان دەیسەلمێنن.

فەیلەسوف و زاناكان هەمیشە جەخت لە گرنگیی كۆمەڵگە دەكەن، هەر وەك(جۆرج هیگڵ) كە یەكەم كەس بوو كە چەمكی گەشەكردنی عەقڵی كۆمەڵایەتیی مرۆڤ و پەیوەندییەكەی بە كۆمەڵگەوە پێناسە كرد، ئەمەش بووە هۆی پەرەسەندنی چەمكی عەقڵی بە كۆمەڵەوە. هەروەها (ئەرستۆ و ئەفلاتون) هەر یەكەیان پیناسەیەكی جیاوازیان هەیە. (ئەرستۆ) پێی وایە مرۆڤ بە سروشت كۆمەڵایەتییە و هەمیشە پێویستی بە ژیانە لەگەڵ ئەوانی دیكەدا، تیۆری كۆمەڵگەی ئەو زیاتر لەسەر تاك بووە، نەك گرووپ. سەبارەت بە (ئەفلاتونیش) پێی وایە كۆمەڵگە، یان دەوڵەت كۆنتڕۆڵی تاك دەكات، واتە تیۆرییەكەی زیاتر لەسەر گرووپە وەك لە تاك.

كاتێك باس لە كۆمەڵگە دەكرێت، نابێت لە بیرمان بچێت باس لە گرنگیی ڕۆڵی سیستەمی سیاسیی ناو ئەو كۆمەڵگەیە بكەین، چونكە دوو چەمكی پێكەوە گرێدراوی كارتێكەری یەكترن و بێ یەكتر نابن. تاكو كۆمەڵگەی مرۆڤایەتی نەبێت، ناكرێت سیستەمی سیاسی هەبێت، بۆیە لەو ڕوانگەیەوە سیستەمی سیاسی گرنگە پڕ بایەخ بێت لە ئاراستەكردنی تاكی كۆمەڵگەدا لە ڕیگەی كەناڵەكانی(حزب) و پارتە سیاسییەكانییەوە كە بەردەوام كار لەگەڵ ئاراستەكردن و پەروەردەی سیاسی دەكەن، كە كاریگەرییەكی زۆریان هەیە. گرنگە پارتە سیاسییەكان هەستن بە جێبەجێكردنی ئەو ئەركە قورسە و هەوڵ بدەن، بەردەوام ئاراستەی پلانسازییان بۆ دروستكردنی تاكی بەسوود بێت، وەك تەواوكەری پەروەردەی خێزان و قوتابخانەكان رۆڵیكی سەرەكی و گرنگ لە ئەستۆیانە.

جگە لە كەناڵەكانی ڕاگەیاندن بە هەموو بەشەكانی (بیستراو، بینراو و نووسراو) كە كاریگەرییەكی ڕاستەوخۆیان لەسەر كۆمەڵگە و تاك هەیە، دەبێت بە یاسایەكی تایبەت بە شێوازی ئەو كۆمەڵگەیە هەبێت و لە هەمان كات بەرنامەكانی سانسۆری لەسەر بێت، چونكە لەو ڕۆژگارەی ئەمڕۆماندا ڕاگەیاندن بە هۆكاریكی سەرەكیی گواستنەوەو ئاراستكردن ئەژمار دەكریت و، هۆكاریكە بۆ دروستبوونی ڕای گشتی و دروستبوونی هزری تایبەت لای تاك، بۆیە پێویستە بە ئاگاداری كاری خۆی بكات، چونكە بە دەسەڵاتی چوارەم ناو دەبرێت لە دوای هەرسێ دەسەڵاتەكانی(یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری).

شۆڕشی تەكنەلۆژیا و خێرایی گواستنەوە و گەیاندن لە ڕێگای ئامیرە زیرەكەكانەوە، تۆڕە كۆمەڵایەتییەكانی ئینتەرنێت و كەناڵە جۆراوجۆر و جیاوازەكان، بەردەوام كاریگەریەكی ڕاستەوخۆیان لەسەر تاكی كۆمەڵگە هەیە، ئەوانە هۆكارێكن بۆ كرانەوەی هزری جیاواز و ئاگاداربوون لە هەموو ڕووداوە ناوخۆیی و جیهانییەكان، كە ڕەنگە هەندێك لاساییكردنەوە لە كۆمەڵگەیەك بۆ كۆمەڵگەیەكی دی گونجاو و شیاو نەبێت، كە ئەوەش هۆكاریكە بۆ دروستبوونی كێشە و بڵاوبوونەوەی كێشەی كۆمەڵایەتی جۆراوجۆری جیاواز و نەخوازراو..

دۆزینەوەی چارەسەر، یان هیچ نەبێت، ڕێكارەكە ئەوەیە كە دەبێت هەوڵ بدرێت ئەو كێشە و ئاریشانەی ئەم سەردەمە كە هەڕەشەیەكی ترسناكن لەسەر تاك و كۆمەڵگە، كەم بكرێنەوە، بەتایبەتی لە كۆمەڵگەی كوردی كە بەردەوام و رۆژانە گوێبیستی هەواڵی جۆراوجۆری ناخۆش و دڵتەزێن دەبین لە هەموو رووەكانی ژیانەوە، بۆیە پێویستە هەڵوێستێكی جددی و كارامە لەمەڕ چارەسەری ئەو كێشانە بدرێت كە خۆیان لە كۆمەڵە كێشەیەكی (كۆمەڵایەتی و ڕۆشنبیری و ئەخلاقی و سیاسی) دەبیننەوە و كاریگەرییان لەسەر تاك و بەتایبەتی گەنج هەیە. لەو ڕوانگەیەوە چارەسەرەكان لە ڕێگەی كۆمەڵێك پێشنیارەوە دەخەینە ڕوو، كە بریتیتن لە:

• یاسا سەروەر بێت، جیاوازیی هیچ كەس و گرووپێك نەكات، وەك خۆی جێبەجێ بكرێت.

• پلانسازی و كاركردن بۆ پەروەردەی تاك لە داینگەكانەوە دەستی پێ بكریت و خوێندن و پەروەردە لەگەڵ پەروەردەی خێزان تەواوكەری یەك بن.

• هەوڵدان بۆ دروستبوونی ڕۆشنبیریی گشتی.

• كاری لە پێشینەی حكومەت ئاراستەكردنی تاك و خێزان و بەتایبەتی گەنج بێت بەرەو ژیانی تەندروست و شایستە لە ڕێگەی هەموو كەناڵە جیاوازەكان و بە میكانیزمی جیاواز و شیاو.

ئاشكرایە گەنج لە هەموو كۆمەڵگەیەكدا سەروەتێكی بەنرخ و پڕ بایەخە و یەكێكە لە سەرچاوە بە نرخەكان و سەرچاوە مرۆیی و دەستی كار و هێزی كاری دەوڵەتە. پێویستە بەرەنگاری بێكاری ببینەوە، واتا هەوڵ بدرێت گەنج و تاكی كۆمەڵگە كاتەكانی بە شتی بێ سوود بە هەدەر نەڕوات.

• بەرنامەكانی ڕاگەیاندن سانسۆری لەسەر بێت و بەرنامەكان بە جۆرێك بن لە ئاراستەكردن و خزمەتی خێزان و تاك و گەنجدا بن.

• حكومەت بەرنامەی بۆ ڕۆشنبیركردنی ئافرەتان هەبێت، چونكە دایكان هەڵدەستن بە ئەركی بەخێوكردن و پەروەردەكردنی منداڵ و دروستكردنی تاكی تەندروست بۆ ناو كۆمەڵگە.

 

 

ئاشنا بابان

مامۆستای زانكۆ