ساڵانە ڕۆژی هەشتی ئادار كە بە رۆژی جیهانی ئافرەتان ناسراوە، دەكرێتە ڕۆژێكی تایبەت بە ئافرەتان، لەسەرتاسەری دونیادا ئەو رۆژە بە شكۆوە یاد دەكرێتەوە.
ئەم ڕۆژە لە چییەوە هاتووە؟
ساڵی 1857، كە لەڕۆژێكی وەكو ئەمڕۆدا سەرجەم كرێكارە ئافرەتەكانی كارگەیەكی قوماش و دوورینی جلوبەرگ، لە شاری نیویۆركی ئەمریكا لەڕێگەی پلانێكی تۆكمەی بەرنامەدارەوە، بەئامانجی وەرگرتنی بەشێك لەمافەكانیان و زیادكردنی داهات و چاككردنی ژیان و گوزەرانیان و كەمكردنەوەی ماوەی كاركردنیان خۆپیشاندانێكیان ئەنجامدا، بەڵام لەلایەنی بەرامبەرەوە بەبەكارهێنانی هێز و زەبرێكی زۆر كەوتنە لێدانی ئافرەتەكان و سوكایەتی پێكردنیان.

هەمان دۆخ و هەمان ڕووداو لەڕۆژی 8ـی مارسی ساڵی 1908 دووبارەبووەوە.
خۆپیشاندانەكان ئامانجیان كەمكردنەوەی كاتژمێری كار و مافی ڕادەربڕین و بەشداریكردنیان بوو لە هەڵبژاردن.

لەنێوان ساڵانی 1913 و 1914 ئافرەتانی ڕوسیا ڕژانە سەرشەقام دژی جەنگی جیهانی یەكەم، ئافرەتانی ئەوروپاش لە 8ی مارسی ساڵی دواتر بۆ پاڵپشتی ئافرەتانی ڕوسیا هاتنە سەر شەقام.

بۆ ڕێگریكردن لە زەوتكردنی مافەكانی ئافرەتان و دیاریكردنی ڕۆژێك بۆ ئافرەتان تا بتوانن لەو ڕۆەژدا بەیانی داواكاری و مافەكانیان بكەن، بۆ یەكەمجار ئافرەتێكی ئەڵمانی بەناوی (كلارا زیتكین) بیرۆكەی ڕۆژی جیهانیی ئافرەتانی پێشكەشكرد.

نەتەوەیەكگرتووەكان لە ڕێكەوتی 8ـی مارسی 1975 ئەو ڕۆژەی بە فەرمی وەك ڕۆژی جیهانی ژنان و ئافرەتان ناساند.

چۆن ئەم یادە دەكرێتەوە؟

ڕۆژی جیهانیی ئافرەتان لە زۆرێك لە وڵاتان وەك جەژنێكی نیشتمانییە، لە چین لە ڕۆژی هەشتی مارس ئافرەتانی فەرمانبەر و كاركەر، نیوەی ڕۆژەكەیان بۆ دەكرێتە پشوو.

لە ئەمەریكا، بەیاننامەی فەرمیی سەرۆك بۆ ئافرەتان دەخوێندرێتەوە و كارە مەزنەكانی ئافرەتانی ئەو وڵاتە بەرز دەنرخێندرێت. لە هەندێ وڵاتیش بە تەواوی دەبێتە پشووی فەرمیی ئافرەتان و چالاكی گەورە سازدەكرێت، وەك ئازەرباینجان و ئەفغانستان و كەمبۆدیا و چین و جۆرجیا و توركمانستان و ڕوسیا.

لە هەرێمی كوردستان:
كۆمەڵگەی كۆمەڵایەتی لە كوردستان لە ڕووی هەڵسوكەوتكردن لەگەڵ ئافرەت و ڕوانین بۆ بابەتەكانیان، بە بەراورد لەگەڵ وڵات و كۆمەڵگە و نەتەوەكانی دراوسێ ، ئاستێكی مامناوەندیی هەیە؛ ئەوەتا لە هەندێ شوێنی هەرێمی كوردستاندا پیاوی خێزاندار نازناوی ئافرەت واتا (دایكی یان هاوژینی)هەڵدەگرێت و پێی دەناسرێنەوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەیشدا ئەم كۆمەڵگەیە بێبەش نییە لە ناهەقی و پێشێلكارییەكان دەرهەق بە ئافرەتان، چونكە ئەم هەڵسوكەوت و تێڕوانینانە سەبارەت بەئافرەتان، لە هەموو ناوچەیەكی هەرێم وەك یەك نییە.

ڕۆژانە ئێمە گوێمان لە سووكایەتی و بەكەمزانینی ئافرەتانە بێجگە لەنالەباریی دۆخی ئافرەتان لە ڕووی هاوسەرگیری و ژیانی كۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە، پەراوێزخستنی ئافرەتان لە لایەنی سیاسییەوە دەبیندرێت، ئەمە پێویستیی بە كاركردنێكی زۆری دەستەجەمعیە لە لایەن چالاكوانەكانی ئافرەتان و كۆمەڵگەی مەدەنی و مافی مرۆڤ بۆ هێنانەكایەی كەشێكی یەكسان و ئاشتییانە بۆ هەر دوو ڕەگەز لە بوارە جیاوازەكاندا بەگشتی دۆخی ئافرەت و پرسەكانی پەیوەستە بە خێزان، زانكۆ و پەیمانگا ، ئابوری و پیشەسازی، دام و دەزگای حیزبی، میدیا بە گشتی و رەهەندی كۆمەڵگه هەتا دەگاتە پەرلەمان و سەرەوەی دەسەڵات.

بەشێكی زۆری پیاوان و كۆمەڵگە و هەندێجار خودی ئافرەتان خۆشیان
وادەبینین كە ئافرەت سەرچاوەی لاوازییە، و سروشتی بە نەریتیكردنی ئافرەت ئەوەیه كە وەكو مێنیەك دەبێت هەمیشە لە ناو نەریتی خێڵ و بیری كۆمەڵایەتی و پیاوی سیاسی و كۆمەڵگەیە‌وه ‌پارێزراوبێت هەر ئەمەیە وادەكات پەروەردەیەك بەرجەستە ببێت كە زورترین نیشانەی ترس و وەهم و بیركردنەوەی نائەقڵانی تییادابێت.

لەگەڵ ئەوەشدا سەرباری ئەوەی ئافرەتان لەتێگەشتنی بەشێكی زۆر لە كۆمەڵگا جیاوازەكاندا، بەلاوازتر له پیاوان ئەژماركراون، بەپێچەوانەوە نەك كەمتر و لاوازتر نەبوون و نین، به ڵكو له زۆربەی چینەكانی كۆمەڵگا بەهێزتر وورد و بەسەبرترن.

بۆ نمونه له سەرەتای شۆڕشی كوردستانەوە هەتا ئیستاشی لەگەڵ بێت ئافرەتانی كورد شان بەشانی پیاوان له سه نگەرەكانی دژی داگیركەردا خەبات و شەڕیان كردوه. لە هەمان كاتدا زۆربەی ئەركەكانی ناوماڵیشان به ئه ستۆگرتووه وزۆرترین قوربانیان لە پێناو ژیانێكی مرۆڤانە پێشكەش كردووە.

چۆن دەتوانرێت ژنان بپارێزرێن؟میكانیزمەكانی چین؟

لێرەدا چەند هەنگاوی كرداری دەخەینەڕوو، كە دەكرێت ئەم ڕێگایانە دە ڕێگایە هاوكار و یارمەتیدەربن لە كۆتایی هێنان بە توندوتیژی دژی ژنان.

یەكەم:
گوێ لە ڕزگاربووان بگیرێت و باوەڕیان پێبكرێت.
باوەڕ بە ڕزگاربووان بكەن، كاتێك ئافرەتێك چیرۆكی توندوتیژی خۆی باس دەكات، لەو كاتەدا یەكەم هەنگاو دەنێت بۆ شكاندنی سنوور و سووڕی ئازاردان. ئەوە لەسەر هەموومانە كە ئەو شوێنە سەلامەتە بدەینە ئەو ئافرەتە كە پێویستی پێیەتی بۆ ئەوەی قسە بكات و گوێی لێبگیرێت.

دووەم:
فێركردنی نەوەی داهاتوو، هەروەها فێربوون لێیانەوە.
نەوەی داهاتووی كۆمەڵگای كوردی فێربكرێت كە ڕێز لە مافەكانی تاك و ئافرەت بگرن، هەروەها فێری ئەوە بكرێت جیاوازی ڕەگەزی و چینایەتی بوونی نییە و سەردەمی نوێ پێویستی بە كاركردن و ژیانكردنی پێكەوە و یەكترقبوڵكردنە، هەروەها دەبێت ئاسۆی بیركردنەوەی فراوان بكرێت و گوێیان لێ بگیرێت تا بتوانن دەستپێشخەری خۆیان بۆ پاراستنی مافەكانی تاك و ئافرەت لەپێناو بەدەستهێنانی كۆمەڵگایەكی تەندروست بخەنەڕوو.

سێیەم:
بانگەواز بۆ وەڵامدانەوە و خزمەتگوزارییەكان

بە مەبەستی پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری بۆ ڕزگاربووانی دەستی توندوتیژییەكان پێویستە دەستبەجێ لەكاتی داواكردنی هەر خزمەتگوزارییەك هاوكاری بكرێن.
ئەمەش بەو مانایەیە كە پەناگە، هێڵی گەرم، ڕاوێژكاری و هەموو پاڵپشتییەك بۆ ڕزگاربووانی توندوتیژی ڕەگەزیی پێویسیەكی بنەڕەتییە بۆ ئەو كەسانەی كە پێویستیان پێیەتی.

چوارەم : دەبێت هەموومان فێری ناسینی دەربڕین و نیشانەكانی سووكایەتیكردن بكرێین و چۆنێتی یارمەتیدان جۆرەكانی ئازاردان بخوێنینەوە

ئەگەر نیگەرانی هاوڕێیەكت كە لەوانەیە تووشی توندوتیژی بێت یان هەست بە نائارامی بكات لە دەوروبەری كەسێك، پێداچوونەوە بەم نیشانانە بكە و فێربە دەربارەی ڕێگاكانی یارمەتیدانیان بۆ دۆزینەوەی سەلامەتی وپشتگیری.

ئەگەر پێت وایە كەسێك ئازارت دەدات، یارمەتی بەردەستە. تۆ بەتەنیا نیت.

شەشەم: دەستپێكردنی گفتوگۆ

دەبێت گفتوگۆ بكرێت لەوەی كە ئەنجامدانی هەرجۆرە توندوتیژییەك جا جەستەیی یان دەروونی یان هەرجۆرێكی تر دژی ئافرەتان، پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤە و ئەم پێشێلكردنە دەیان ساڵە بەردەوامە.
هاوسۆزی خۆت لەگەڵ ڕزگاربووانی دەستی توندوتیژییەكان نیشانبدە، دەری بخە كە لە كوێ وەستاویت و هەڵوێستت هەبووە لە شەڕی فەراهەمكردنی و دابینكردنی مافەكانی ئافرەتان .

شەشەم: دژی كولتوری دەستدرێژی بوەستینەوە.

كولتوری دەستدرێژی سێكسی ئەو ژینگە كۆمەڵایەتییەیە كە ڕێگە دەدات توندوتیژی سێكسی ئاسایی بكرێتەوە و ڕەوا بكرێت،

حەوتەم: هاوكاریكردنی ماددی و مەعنەوی و پارەدان بە ڕێكخراوەكانی ئافرەتان

بەخشین بكە بە ڕێكخراوە ناوخۆییەكان كە ئافرەتان بەهێز دەكەن، دەنگیان گەورە دەكەن، پشتگیری لە ڕزگاربووان دەكەن، و قبوڵكردنی هەموو ناسنامە ڕەگەزی بەرەوپێش دەبەن.
ئافرەتان نەتەوە یەكگرتووەكان لەگەڵ ڕێكخراوەكانی ئافرەتان لە هەموو شوێنێك كاردەكەن بۆ كۆتاییهێنان بە توندوتیژی دژی ئافرەتان ویارمەتیدانی ڕزگاربووان و دەستەبەركردنی مافی یەكسان بۆ ئافرەتان لە هەموو شوێنێك.

هەشتەم:
توندوتیژی دەتوانێت چەندین شێوەی هەبێت، لەوانە ئازاردانی سێكسی لە شوێنی كار وفەزای گشتیدا.
ژینگەیەكی سەلامەتتر بۆ هەمووان دروست بكە بە تەحەدای هاوتەمەنەكانت كە بیر لە ڕەفتاری خۆیان بكەنەوە و قسە بكەن و هەڵوێست دەرببڕن كاتێك دەبینن بەهەرجۆرێك سوكایەتیكردن و ڕێزنەگرتنی ئافرەتان دەبینرێت.
وەك هەمیشە گوێ لە ڕزگاربووان بگرن ودڵنیابن لەوەی ئەو پشتگیرییەیان هەیە كە پێویستیانە.

نۆیەم:
بۆ بەرەنگاربوونەوەی كاریگەرانەی توندوتیژی لەسەر بنەمای جێندەر ، پێویستە لەو پرسە تێبگەین.

كۆكردنەوەی زانیارییە پەیوەندیدارەكان كلیلی جێبەجێكردنی ڕێوشوێنە سەركەوتووەكانی خۆپاراستن و دابینكردنی پشتگیرییەكی دروستە بۆ ڕزگاربووان.

ئەمانە چەند میكانیزمێك بوون كە بۆ كەمكردنەوەی توندو تیژی دژی ئافرەتان، سودیان هەیە و بێگومان ڕێگەی تری زۆر هەیە بۆ تەشەنەنەكردنی توندوتیژی دژی ئافرەتان لەڕووی كۆمەڵایەتی و ئاینی سیاسی و كولتوورییەوە لە چوارجێوەی پاراستنی مافەكانی ئافرەتان، كە قسەی زۆر زیاتر هەلدەگرێت. هەموو ڕۆژێك دەرفەتمان هەیە بۆ ڕەفتار و بیروباوەڕەكانمان بپشكنین بۆ ئەو لایەنگریانەی كە ڕێگە بە بەردەوامبوونی كولتوری دەستدرێژیكردن دەدەن.

 

لیا سەیفەدین