لە پەڕاوێزی هەڵمەتی 16 ڕۆژەی نەهێشتن و كەمكردنەوەی توندوتیژییەكانی  دژ بە ئافرەت

لە پەڕاوێزی هەڵمەتی 16 ڕۆژەی نەهێشتن و كەمكردنەوەی توندوتیژییەكانی   دژ بە ئافرەت

 

 

وێڕای هەوڵەكانی حكومەت و پەرلەمان و ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤ و داكۆكیكارانی مافی ئافرەت، ڕێژەی توندوتیژییەكان دژ بە ئافرەتان لە هەڵكشاندایە و نەتوانراوە سنوورێك بۆ ئاستی توندوتیژییەكان دابنرێت. هاوكات ساڵانە لە ڕۆژی 25ی نۆڤەمبەر هەڵمەتێكی 16 ڕۆژەی بەرفراوان بۆ ئەم مەبەستە دەست پێ دەكات، واتە لە 25ی11 تا 10ی12. ڕێكخراوە پارێزەر و داكۆكیكارەكانی مافی ئافرەت لە ماوەی ئەو 16 ڕۆژەدا بە مەبەستی نەهێشتن، یان كەمكردنەوەی توندوتیژییەكانی دژ بە ئافرەت هەڵمەتێكی چڕوپڕ ئەنجام دەدەن. لەم سۆنگەیەوە دەپرسین: بۆ كەمكردنەوەی ڕێژە و ئاستی توندوتیژییەكان پێویستە چی بكرێت؟ بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان وەڵامی ئەم پرسیارە دەدەنەوە.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

 

ئیلهام سەبری ڕاوێژكاری مەكتەبی سكرتاریەتی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «توندوتیژی بەشێكی دانەبڕاوە لە ژیانی مرۆڤایەتی و بە چەندین جۆر بەرانبەر هەردوو ڕەگەز و تەنانەت بەرانبەر بە سرووشتیش ڕوو دەدات. هاوكات دەڵێت: «لە هەموو وڵاتانی جیهاندا جیاكاری كە بەشێكە لە توندوتیژی لە نێوان هەردوو ڕەگەزدا بە ڕێژەی جیاواز دەكرێت». ئەو خاتوونە چالاكە ڕای وایە: «لە زۆرێك لە وڵاتانی ئەوروپادا جیاوازی هەیە لە مووچەی ئافرەتان و پیاواندا، لە كاتێكدا لە هەمان كاتژمێرەكانی ڕۆژدا كاردەكەن، سەڕەرای بوونی ئازاردان و بێبەشكردن لە خواستی ڕەوا، تا دەگاتە كوشتن، لە كوردستانیشدا توندوتیژی بەدی دەكرێت، بەڵام هەوڵێكی زۆر هەیە بۆ نەهێشتنی، بۆ نموونە كۆمەڵێك یاسا و ڕێسا لەلایەن پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان بڕیاریان لێ دراوە، وەك یاسای ژمارە (8)ی ساڵی 2011 واتە یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان، بەڵام لە گەڵ ئەوەشدا نەتوانراوە كۆتایی بە توندوتیژی بەرانبەر بە ئافرەتان بهێندرێت. بۆیە زۆر پێویستە بە شێوەیەكی ڕێكوپێك پرۆسەی هۆشیاركردنی كۆمەڵگە بە هەموو چین و توێژەكانیەوە ببێتە بەرنامە لەلایەن دامودەزگاكانی حكومەت و كۆمەڵگەی مەدەنی و جێبەجێ بكرێت. زۆر گرنگە لە قۆناغەكانی خوێندندا بابەتی یەكسانی و هەماهەنگی لە نێوان هەر دوو ڕەگەزدا وەكو بابەتێكی خوێندنی سەرەكی گرنگی پێ بدرێت، بۆ ئەوەی نەوەكانی داهاتوومان بتوانن باشتر خۆیان لە توندوتیژی بپارێزن. هەروەها بەتایبەتی زۆر پێویستە ڕێكخراوەكانی ئافرەتان بە هەماهەنگی لەگەڵ هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكان لە بواری دەستەبەری مافی ئافرەتان كاری بەردەوام بكەن، دوور لە ئینتیمای فكری بۆ ئەوەی پرسی ئافرەت بە گشتی و نەهێشتنی توندوتیژی و جیاكاری بكرێتە پرسێكی سەرجەم كۆمەڵگە». گوتیشی: «لە بۆنەی(25)ی نۆڤەمبەردا بەدرێژایی ئەو (16) ڕۆژە پێویستە ڕێكخراوەكان و زانكۆكان و سەنتەرەكانی لێكۆڵینەوە هەماهەنگ بن لە نواندنی چالاكیی جۆراوجۆر و ڕێكخستنی مێزگرد و كۆڕ وسمینار و پەنێڵ» جەختی لەوەش كردەوە كە ئافرەتانی كوردستان لەم چوارچێوەیەدا پلانی تایبەتیان هەیە لەسەر ئاستی سكرتاریەتی یەكێتی ئافرەتانی كوردستان و ڕێپێوانێك ئەنجام دەدەن لەگەڵ پێشكەشكردنی یاداشتێك بۆ وەزارەتی ناوخۆ بۆ كەمكردنەوەی دیاردەی كوشتنی ئافرەتان».

لیا سەیفەدین بەرپرسی ئەنجومەنی یەكێتی ئافرەتانی كودستان لە سلێمانی، ئاماژە بەوە دەكات كە «یەكەم جار لە ساڵی 1981 لەلایەن فێمینستەكانی ئەمریكا ڕۆژی 25ی نۆڤەمبەر وەكو ڕۆژی نەهێشتنی توندوتیژی دژی ئافرەتان دەستنیشان كرا. دەستنیشانكردن و ناساندنی ڕۆژێك وەك ڕەمزی نەهێشتنی توندوتیژی دژی ئافرەتان، دوای گردبوونەوە و ناڕەزایەتیی بەردەوامی ئافرەتان بوو دەر بارەی (نایەكسانی، جیاكاری، توندوتیژیی ناو خێزان، توندوتیژیی جەستەیی، سێكسی و توندوتیژیی دەروونی بەرانبەر بە ئافرەتان، هەروەها دەستدرێژیی سێكسی، بازرگانیكردن بە ئافرەتان، خەتەنەكردنی مێینە و...هتد)، ئەو دەربڕینی ناڕەزاییەتییە بەردەوامە، نەتەوە یەكگرتووەكانی ناچار كرد بە دەستنیشانكردنی ڕۆژێك وەك ڕەمز و هێما بۆ بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژی ئافرەتان، هەر بۆیە دوای چەند كۆبوونەوەیەكی بەرفراوان نەتەوە یەكگرتووەكان لە ساڵی 1991 ڕۆژی (25)ی نۆڤەمبەری وەك ڕۆژی جیهانیی توندوتیژی دژی ئافرەتان ناساند». هاوكات دەڵێت: «هەڵمەتی نیشتیمانیی توندوتیژی دژی ئافرەتان، هەڵمەتێكی گشتگیرە و لە سەرتاسەری جیهان ساڵانە ئەم هەڵمەتە بۆ ماوەی (16) ڕۆژ بەردەوام دەبێت، لە هەرێمی كوردستانیش ئەم هەڵمەتە زۆر بە گرنگییەوە كاری لەسەر دەكرێت». گوتیشی: «ئاشكرایە توندوتیژی دژ بە ئافرەتان دیاردەیەكی جیهانییە، بەڵام شێوازەكەی لە كۆمەڵگەیەكەوە بۆ كۆمەڵگەیەكی دی، هەروەها لە كەلتوورێكەوە بۆ كەلتوورێكی دی دەگۆڕێت. لە هەرێمی كوردستاندا بە هۆی كەلتووری پیاوسالاری كە ڕیشەی درێژ بووەتە بۆ ناو كۆمەڵگە، بە زەقی توندوتیژی و نایەكسانی دژ بە ئافرەتان دەكرێت، هەر لەبەر ئەم هۆیە نەهێشتنی توندوتیژی پێویستی بە هۆشیاریی گشتی و بەرزكردنەوەی ئاستی پەروەردەیی تاكەكان هەیە، پێویستی بە گیانی لێبووردەیی لە نێو كۆمەڵگە و تاكی كوردستانیدا هەیە، چونكە هەنگاوی سەرەتای نەهێشتنی توندوتیژی، بەوە دەبێ چۆن پەرە بە گیانی لێبووردەیی و پێكەوەهەڵكردن و یەكتر قەبووڵكردن بدەین».

بەرپرسی ئەنجومەنی یەكێتی ئافرەتانی كودستان لە سلێمانی، بە پێویستی دەزانێت، «لە هەڵمەتی نیشتمانیی 16 ڕۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی بۆ ئەمساڵ سەرەتا چەند هەنگاوێكی زۆر گرنگ بنرێت، لەوانە: ڕۆڵ و گرنگیی زیاتر بە ڕێكخراوەكانی كۆمەلگەی مەدەنی، بە تایبەتی ڕێكخراوەكانی ئافرەتان بدرێت، هەروەها دروشم بگۆڕین بۆ كاری واقیعی، واتە هەموو تاكێك خۆی بە بەرپرسیار بزانێت و بە هاوكاریی ڕێكخراوەكان و میدیا و حكومەت پێكەوە دەست لە ناو دەست بە ئەجێندایەكی یەكگرتوو بۆ هۆشیار كردنەوەی كۆمەڵگە كار بكەن. هەروەها لەگەڵ ئەوەش پێویستە لەلایەن دادگاكان و حكومەتەوە سزادانی قورس بۆ ئە كەسانە دابنرێت كە نزیكترین كەسی خۆیان ژن، خوشك و كچیان لەژێر ناوی شەرەف دەكوژن».

ئەندازیار نەوزاد بابا، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «ئەوەی كە ئەمڕۆ دەیبینین لەسەر جادە و بەردەم كامێرا و هاتوهاواركردن كە گوایە ئەم مەراسیم و كۆبوونەوانە ژن لە توندوتیژیی پیاوەكان ڕزگار دەكات و ماڵ و ناخی ژن دەبێتە شامی شەریف، هەرگیز و هەرگیز بەم شێوەیە و بەو جۆرە دەنگە دەنگە ژنێك لە لێدان و ناڕەحەتی و بێتاقەتی و ئیهانەكردن نەجاتی نابێت، ئەوە خەونە و خەیاڵ. ژن ناخی دەسووتێ و ڕۆحی بریندار دەبێت، كاتێك توندویژی بەڕانبەر بە گیان و دەروونی دەكرێت، بە ئازاردان و دەركردن و لێدان بێهێز نابێت و باكی نییە. ژن لە كاتی وادا حیساب بۆ تفلێكردن و تەڵاقدان و داروبەرد ناكات. ژن مادەیەكی مەعنەوییە نەك ماددی. ژنێكی توند، پیاوێكی تیژی دەوێ كە عاشقی بكات، توندو تیژی ئەوەیە كە پیاوێك ژنێ عاشق بكات و لێی هەڵبێت. هەموو شتێكی ژنێك تەنیا پیاوێكە، ژنەكان ناتوانن هەرگیز توندوتیژی دژی خۆیان كەم بكەنەوە، بۆ هەر ژنێك تەنیا یەك پیاو هەیە، ئەگەر دەستی نەكەوت، هەموو پیاوانی دونیا بۆ ئەو ژنە توندوتیژین». گوتیشی: «ژنێك توند دەبێتەوە بە تیژبوونی عەشقی پیاوێك، هەرچی هەیە بۆ مەسەلەی ژن لەم سەر زەوییە زیادەیە، جگە لەو پیاوەی كە دەچێتە ناخی ژنەكەوە».

ئاواز شێرزاد چالاكی كۆمەڵی مەدەنییە و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «مێژووی دیاریكردنی هەڵمەتی 25ی نۆڤەمبەر دەگەڕێتەوە بۆ 17ی كانوونی یەكەمی ساڵی 1999 كە كۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەكگرتوەكان بە بڕیاری ژمارە 132/54 لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی 25ی 11 وەك ڕۆژی بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان دەستنیشان كرد. لەدوای ئەم بڕیارە هەموو ساڵێك لەم بەروارە هەڵمەتێكی گشتیی بەرەنگاربوونەوەی تووندوتیژی دژ بە ئافرەتان لە جیهان ڕادەگەیەندرێت، لەهەرێمی كوردستانیش ساڵانە لەگەڵ دەستپێكی ئەم هەڵمەتەدا، چەندین چالاكی لەسەر ئاستە جیاوازەكان ئەنجام دەدرێت». سەبارەت بە  دەستنیشانكردنی ئەو ماوەیەش گوتی: ئەوە ڕێكارێكی دروستە و ڕۆڵی ئەرێنی هەیە لەسەر تێڕوانینی كۆمەڵگە، بەڵام كافی نییە و پێویستە گرنگی زیاتر بدرێت بەو ڕێكارانە لە تەواوی ساڵدا، بۆ ئەوەی بە شێوەیەك بێت كە لەم هەڵمەتەی شازدە ڕۆژە ئەنجامی شەونخوونی تەواوی ساڵەكە بخرێتەڕوو، چونكە لەگەڵ بوونی ئەم هەموو ڕێكارە یاسایی و كۆمەڵایەتییانە، هێشتا ئامارەكان پێمان دەڵێن: كۆمەڵگە نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی توندوتیژی دژ بە ئافرەتان بنبڕ بكرێت. واتە ئافرەت قوربانیی زۆرێك لە بارودۆخە كۆمەڵایەتییەكانە و هێشتا لە ناو خێزان و كۆمەڵگە و زۆرجاریش لە ناو دامودەزگاكان بە هەموو جۆرەكانیەوە توندوتیژی بەرانبەر دەكرێت، ئەمەش وادەكات ئافرەت دەستبەرداری مافەكانی ببێت و لەهەمان كاتدا زۆر جار لە ئەنجامی كێشە و ململانێی نێوان خێزانەكان ببێتە قوربانیی یەكەم».

ئاواز شێرزاد پێشنیار دەكات: «حكومەتی هەرێمی كوردستان گرنگییەكی زیاتر بە بواری هۆشیاركردنەوەی خێزانەكان بدات، چونكە دواجار خێزان كۆڵەكەی كۆمەڵگەیە و لە ناو خێزاندا پەروەردەی ناتەندروست، وادەكات توندوتیژی لەر هەڵكشاندا بێت و زۆر جار توندوتیژییەكان لە چوارچێوەی خێزان دەردەچن و كارەساتی مەزنی بە دوادا دێت». گوتیشی: «حكومەتی هەرێمی كوردستان دەتوانێت لە ڕێگەی دامودەزگاكانی تایبەت بە نەهێشتنی توندوتیژی، ڕێگریی زیاتر لەو دیاردەیە بكات. هەروەها لێژنەیەكی باڵا بۆ سەرجەم ڕێكخراوەكانی تایبەت بەو بوارە دروست بكرێت و سەرلەنوێ بەرنامەی كارەكانیان ڕێك بخرێت، كە بە شێوەیەك بێت لە خزمەت ئافرەتان بێت، نەك هۆكارێك بێت بۆ زیاتركردنی توندوتیژییەكان، لەلایەكی دیكەوە پێویستە سەنتەرەكانی ڕاوێژكاریی خێزانی گرنگییەكی زیاتریان پێ بدرێت، تا بتوانن هۆشیاریی زیاتر بڵاو بكەنەوە و ببنە چەترێك بۆ پاراستنی بەها گرنگەكانی خێزان، كە بە ڕای من ناوەندەكانی خوێندن باشترین شوێنن بۆ ئەوەی ئامانجی یەكسانیی ڕەگەزی و نەهێشتنی توندوتیژی تێدا پراكتیك بكرێت».

 

Top