نادر هاشمی بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی دەنڤەر بۆ گوڵان:   ئەمریكا سیاسەتی جیاواز لە ئاست ئەوروپای ڕۆژهەڵات و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پیادە دەكات

نادر هاشمی  بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی دەنڤەر بۆ گوڵان:     ئەمریكا سیاسەتی جیاواز لە ئاست ئەوروپای ڕۆژهەڵات و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پیادە دەكات

 

 

نادر هاشمی بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە سكووڵی جۆزێف كەربۆڵ بۆ دیراساتی نێودەوڵەتی لە زانكۆی دەنڤەر، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك تێوۆری سیاسی، پرسەكانی پەیوەست بە سیاسەت و ئایین لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، پەیوەندیی نێوان ئایین و ئیسلام، و سیاسەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پەیوەست بوون بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا و دەرهاویشتە و دەرئەنجامەكانی ئەم شەڕە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

* ئاشكرایە كە لە ئێستادا شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا سەرجەم جیهانی بە خۆیەوە سەرقاڵ كردووە، هەڵگیرسان و بەرپابوونی ئەم شەڕە و درێژەكێشانیشی، پێشهاتێكی گەورەیە و دەرئەنجامەكانیش لە هەموو جیهاندا ڕەنگی داوەتەوە، شرۆڤەكاریی ئێوە بۆ ئەم شەڕە و تێڕوانین و خوێندنەوەتان بۆ دۆخەكە لە ڕووی سیاسی و سەربازییەوە چییە؟

- سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین كە ئەمە شەڕی داگیركاری و دەستدرێژكاری بوو، كە وڵاتی ڕووسیا بە سەرۆكایەتیی ڤلادیمێر پوتین پەنای بۆ برد و پیادەی كرد لە دژی ئۆكرانیا، بە واتایەكی دیكە لایەنی دەستدرێژكار ڕووسیایە و ئۆكرانیاش بووەتە قوربانی، دواتر دەبێت ئاماژە بەوە بكەین كە ڕاستە ئەم شەڕە لە مانگی شوباتی ئەم ساڵدا بەرپا بوو، بەڵام دەكرێت ڕەگ و ڕیشەی ئەم تەنگژە و پرسە بگەڕێنینەوە بۆ ساڵی 2014 كاتێك ڕووسیا پەنای بردەبەر داگیركردنی هەرێمی كرێمیا و كردیە بەشێك لە خاكی وڵاتەكەی، دواتر دەستی دایەی پڕچەككردن و چەكداركردنی یاخیبووە ڕووس زمانەكان لە بەشی ڕۆژهەڵاتی وڵاتی ئۆكرانیا. كەواتە پوختەی قسەكە ئەوەیە ئەم شەڕە، یان ڕیشەی ئەم شەڕە بۆ ماوەیەكی درێژی پێش ئێستا دەگەڕێتەوە. لە ڕاستیدا من پێم وایە خودی ئەم شەڕە پەیوەستە بە خەونە ئیمپراتۆرییەكانی ڤلادیمێر پوتینەوە، كە بە تێڕوانین و دیدگای خۆی دەیەوێت بەم شێوەیە پێگەی ڕووسیا لەسەر شانۆی نێودەوڵەتی تۆكمە و بەهێز بكات.

* هەروەك لە پرسیاری پێشووشدا ئاماژەمان پێ كرد، دەرئەنجام و دەرهاویشتەكانی ئەم شەڕە ڕەهەندێكی جیهانی وەرگرتووە، بە واتای ئەوەی ڕەنگە بتوانین بڵێین زۆربەی جیهان بەدەر نەبووە لە كاریگەرییەكانی ئەم شەڕە، بە تێڕوانینی ئێوە ئاكام و كاریگەرییەكانی ئەم شەڕە زیاتر لە چیدا بەرجەستە بوون؟

- نكۆڵی لەوە ناكرێت كە دەرئەنجامی و دەرهاویشتەی ئەم شەڕە مایەی نەهامەتی و ئێش و ئازار بووە بۆ گەلی ئۆكرانیا، هەروەها مایەی كێشە و تەنگژە و ئازار بوون بۆ تێكڕای جیهان، ئەویش بەهۆی ئەو دەرئەنجامە ئابوورییانەی لە ئاكامی ئەم شەڕەوە هاتووەتە ئاراوە، ئەوەتا لە زۆرێك لە وڵاتاندا ڕێژەی هەڵئاوسان هەڵكشاوە و نرخی نەوت و غاز بەرز بووەتەوە لەسەر ئاستی جیهان، دواتر نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت كە هەموو ئەمانە لە سەروەخت و كاتێكدا ڕوو دەدەن كە زۆر نابێت جیهان تەنگژەی پەتای كۆرۆنای جێهێشتووە، واتە هێشتا كاریگەری و ئاكامەكانی ئەو پەتایە بە تەواوەتی چارەسەر نەبوون و كۆتاییان نەهاتووە، مەبەستم ئەوەیە بڵێم دەرئەنجامە خراپەكانی ئەم شەڕە بوونەتە هۆی قووڵكردنەوەی نەهامەتی و تەنگژەی هەژاران و نەدارانی جیهان، كە هێشتا لە ژێر باری دەرئەنجامە خراپەكانی تەنگژەی پەتای كۆرۆنادان.

* ئەگەر باس لە ڕەوت و ئاقاری شەڕەكە بكەین، ئەوا ئاشكرایە لە ئێستادا نەك هەر پێناچێت ڕووسیا سەركەوتنێكی گەورە و یەكلاكەرەوە تۆمار بكات، بەڵكو ئەوەی ڕووی داوە ئەوەیە كە ڕووسیا تووشی دژوارییەكی ئەوتۆ بووەتەوە، كە ناچار بوو پاشەكشە لە بەشێكی گەورەی خاكی ئۆكرانیا بكات، بە دیدی ئێوە ئاقار و ئاراستەی شەڕەكە بە چ لایەكدا دەشكێتەوە و، چۆن شرۆڤەكاری بۆ ئەم پێشهات و بەرەوپێشچوونانەی شەڕەكە دەكەن؟

- پێش ئەوەی هیچ شتێك بڵێین لەبارەی دوایین پەرەسەندنەكانی گۆڕەپانی شەڕەكە و پێشڕەوی و بەرەوپێشچوونی سوپای ئۆكرانیا و ناچاربوونی ڕووسیا بە كشانەوە و پاشەكشەكردن، ئەوا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە سەركەوتنی ڕووسیا لەم شەڕەدات مایەی نیگەرانییە، چونكە ئەگەر ڕووسیا بتوانێت سەركەوتن لەم شەڕەدا تۆمار بكات و باڵادەست بێت و ئامانجەكانی خۆی بەدی بهێنێت لە ڕێی پەنابردنەبەر بەكارهێنانی هێز و ڕێگاچارەی دەستدرێژی و داگیركاری، ئەوا ئەمە پەیامێك دەبێت بۆ سەركردە سەركوتكارەكانی دیكە لە جیهاندا كە دەسەڵاتێكی تاكڕەوییان لە وڵاتەكەیاندا چەسپاندووە و، خەونی هاوشێوەی ڤلادیمێر پوتینیان هەیە (خەونی بەرفراوانخوازیی ئیمپراتۆرییانە)، بۆ نموونە خەون و تمووحی وڵاتی چین لە ئاست تایوان و دەسەڵاتە تاكڕەو و دیكتاتۆرەكانی دیكە. بە دڵنیاییەوە بە چەشنی هەر شەڕ و ناكۆكییەكی دیكە كە سەر هەڵدەدات و دێتە ئاراوە، ئەوا دووڕوویی و پێوانەكردن بە دوو ستانداردی جیاواز لە ئاست ئەم شەڕەی ڕووسیا و ئۆكرانیاشدا لە ئارادا هەیە، بۆ نموونە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بەردەوام و ئەوە دووپات دەكاتەوە كە ئەم شەڕە ناكۆكییە لە نێوان دیموكراسییەكان و دەسەڵاتە تاكڕەو و دیكتاتۆرییەكاندا و، بانگەشەی ئەوە دەكات كە پرسەكانی پەیوەست بە دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ زۆر بە جددی وەردەگرێت و كاریان لەسەر دەكات، لە پێناو پارێزگاری لێكردنیان و برەوپێدان و بەرەوپێشبردنیان، هەروەها بانگەشەی ئەوە دەكات كە هەڵوێستی جددی وەردەگرێت لە ئاست تاوانەكانی جەنگدا، بەڵام نابێت ئەو ڕاستییە نادیدە بگرین كە سیاسەتی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە وڵاتانی ئەوروپای ڕۆژهەڵاتدا جیاوازە لەو سیاسەتەی دەیگرێتەبەر و پیادەی دەكات لە ئاست ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و، سیاسەتێكی تەواو دژ و پێچەوانەیە، واتە ئەمریكا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پشتیوانی لە حكومەتە دیكتاتۆرییەكان دەكات و پرسی پەیوەست بە تاوانەكانی جەنگ فەرامۆش دەكات. لێرەدا من دەمەوێت بڵێم نابێت ئەو دووڕووییەی دیموكراسییەتی ڕۆژئاوا كاریگەریی لەسەر تێڕوانین و كاردانەوەمان هەبێت لە ئاست ئۆكرانیا و ئەو شەڕەی دەگوزەرێت، مەبەستم ئەوەیە سەرەڕای ئەم هەڵوێستەی ڕۆژئاوا و بە دیاریكراوی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ئەوا پێم وایە دەكرێت ئێمە كار لە پرەنسیپەكان بكەین و پێیانەوە پابەند بین و كۆشش بۆ بەدیهێنانی دادپەروەری بكەین و، ئیدانەی دەستدرێژكاری و داگیركاری بكەین، دواتر ئەگەر بێمە سەر وەڵامی ناوەڕۆكی پرسیارەكەتان لە بارەی پەرەسەندن و بەرەوپێشچوونەكانی ئەم دواییە كە ڕووسیا كەوتە بارودۆخێكی نالەبارەوە، ئەوا ئێمە ڕەنگدانەوە و كاردانەوە و بگرە پەرچەكرداری ئەم بەرەپێشچوونانەمان بینی، ئەوە بوو سەرۆك ڤلادیمێر پوتین هات و هەڕەشەی بەكارهێنان و گرتنەبەری ڕێگاچارەی چەكی ناوكیی كرد و بە ئاشكرا باسی لە بەكارهێنانی ئەم چەكە كرد و، داوای ئەوەی كرد هێزی زیاتر پەیوەندی بە سوپای وڵاتەكەوە بكات و، بانگەشەی ئەوەی كرد كە ڕووسیا لەلایەن وڵاتانی ڕۆژئاواوە بە ئامانج گیراوە. لە ڕاستیدا من پێم وایە ئەمە كاردانەوە و پەرچەكردارێكی پێشبینیكراوی سەرۆك ڤلادیمێرە دوای ئەوەی كە لە گۆڕەپانی شەڕدا تووشی پاشەكشە و كشانەوە كرا، مەبەستم ئەوەیە ڤلادیمێر پوتین كەسێك نییە كە دوای ئەم پەرەسەندنانە دەست هەڵگرێت و بچێت و لە گۆشەی ماڵەكەیدا دابنیشێت، بەڵكو هەوڵ دەدات ئەم تەنگژە و شەڕە بەرەو هەڵكشان ببات و كار دەكات بۆ دەستبەسەرداگرتن و داگیركردنەوەی ئەو خاكەی لە دەستی داوە، ئەوەتا داوا دەكات هاووڵاتیانی زیاتر پەیوەندی بە سوپاوە بكەن و ڕوو بكەنە بەرەكانی شەڕ، كەواتە لەم ڕوانگەیەوە دەكرێت بڵێین هێشتا ڕێگەیەكی دوور و درێژمان لە پێشە بۆ كۆتاییهێنان بەم شەڕە.

* نكۆڵی لەوە ناكرێت كە شەڕەی ڕووسیا و ئۆكرانیا، كاریگەرییەكی بەرچاوی لەسەر خودی وڵاتانی ئەوروپا كردووە و، ئەم وڵاتانەی ناچار كردووە كە پێداچوونەوە بە سیاسەتی ئەمنی و وزەیی خۆیاندا بكەن و، جارێكی دیكە ڕێگە نەدەن كە كارتی گوشاری تایبەت بە وزە لە دژیان بەكار بهێنرێت و، لە ڕووی ئەمنییەوە تووشی مەترسی و هەڕەشە نەبنەوە، خوێندنەوەی ئێوە بۆ هەنگاوەكانی وڵاتانی ئەوروپا لەم ڕووەوە چییە؟

- روونە كە وڵاتانی ئەوروپا زستانێكی سەختییان لەپێشە، لەبەر ئەوەی لە ئێستادا ڕووسیا هەناردەكردنی غازی ڕاگرتووە بۆ ئەوروپا، بۆیە پێشبینی هەڵكشانی تەنگژەی وزە و بەرزبوونەوەی نرخی غاز دەكرێت، لە ڕاستیدا ئەمە بەشێكە لە حیساباتی سەرۆك ڤلادیمێر پوتین، واتە پێی وایە ئەگەر تێچوونە داراییەكەی لەسەر وڵاتانی ئەوروپا زیاتر بكات، ئەوا ئەم وڵاتانەش بە خۆیاندا دەچنەوە و دەست هەڵدەگرن لە پشتیوانیكردنی ئۆكرانیا. ئەوەی پەیوەست بێت بەوەی تا چەند ڕووسیا سەركەوتووە بووە لەم حیساباتەیدا و لەم هەوڵەیدا، ئەوا ئاشكرایە كە تاوەكو ئێستا وڵاتانی ئەوروپا یەكڕیز و یەكهەڵوێست بوون، لەگەڵ ئەوەشدا نابێت ئەوە لە بیر بكەین كە ئەوروپا لە چەندین وڵات پێك هاتووە و سەرۆك پوتینیش ئومێدی ئەوە دەكات كە لەگەڵ بەردەوامبوونی شەڕەكەدا دابەشبوون و لێكترازانێك لە نێو وڵاتانی ئەوروپادا ڕوو بدات و بگرە ناكۆكی لە نێوانیاندا دروست ببێت، كە ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی ڕووسیا ئاسانتر درێژە بە شەڕەكە بدات.

 

 

Top