مەریوان قەرەنی دزەیی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ گوڵان: دەبوایە دادگای فیدڕاڵی بڕیاری نادەستووریبوونی ئەو یاسایە دەربكات كە دادگاكەی پێ كارا كرایەوە

مەریوان قەرەنی دزەیی  ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ گوڵان:     دەبوایە دادگای فیدڕاڵی بڕیاری نادەستووریبوونی ئەو یاسایە دەربكات كە دادگاكەی پێ كارا كرایەوە

 

 

بارودۆخی سیاسیی عێراق زۆر دوورە لەوەی بە ئاراستەیەكی ئەرێنی و تێپەڕاندنی بە بنبەستگەیشتن و چەقبەستووییدا بڕوات و، بگرە بەرەو ئاراستە و ئاقاری ئاڵۆزتر و نادیارتر دەڕوات، لەم ڕووەوە هەوڵەكانی گەیشتن بە ڕێگەچارەیەك نەگەیشنتە هیچ ئاكامێك، بۆ هەڵسەنگاندن و هەڵوەستەكردن لەسەر كۆی ئەم پرسانە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار، گوڵان ئەم دیمانەیەی لەگەڵ مەریوان قەرەنی دزەیی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراقدا ئەنجام دا.

 

* لە هەرسێ دەسەڵاتە سەرەكییەكەی دەوڵەتی عێراق (پەرلەمان، حكومەت، سەرۆك كۆمار) تەنیا سەرۆكایەتیی پەرلەمان هەڵبژێردراوە و دوو سەرۆكایەتییەكەی دیكە (حكومەت، كۆمار) دوچاری چەقبەستن بوونەتەوە، پەرلەمانیش لە دانیشتنەكانی بەردەوامە و یاسا دەردەكات، ئایا ئەم بارودۆخە تا كەی بەردەوام دەبێت و، چارەنووسی ئەم خولەی پەرلەمان بەرەو كوێ دەچێت؟

- عێراق لە مانگی ئۆكتۆبەری ساڵی ٢٠٢١ هەڵبژاردنی پەرلەمانی ئەنجام داوە، بە پێی كاتبەندییە دەستوورییەكان، دەبوایە چەند مانگێك دوای پەسەندكردنی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن، سەركۆمار لە پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت و دواتریش حكومەت پێك بهێندرێت، بەڵام بە هۆی دابەشبوونی پەرلەمان بە سەر دوو هاوپەیمانیی گەورەدا، نەتوانراوە ئاستەنگە دەستوورییەكان كە بریتییە لە كۆكردنەوەی دوو لەسەر سێی پەرلەمان بۆ یەكلاكردنەوەی هەندێك لە پرسەكان تێپەڕێندرێت.

بە بڕوای ئێمە، هەوڵێك هەیە لە لایەن هەندێك لایەنی دەرەكی و بە هاوكاریی هاوپەیمانیی چوارچێوەی هەماهەنگی، كە دەیانەوێت هەرچۆنێك بێت، ڕێگە بگرن لەوەی هاوپەیمانیی ڕزگاریی نیشتمانی بە ئامانجەكانی بگات كە پێكهێنانی حكومەتە، لەم پێناوەشدا ئامادەن زۆر شت بكەن، لەوانە وەك دەبیستین جاروبار باسی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمانیش دەكەن، هەمووان دەزانن بردنەوە و دۆڕان بەشێكە لە پرۆسەی هەڵبژاردن، كە ئەویش ناواخنی دیموكراسییەتە، ئەگەر لایەنەكانی نێو چوارچێوەی هەماهەنگی و ئەو لایەنە دەرەكییانەشی دەستیان لە پشت دەدەن، ددان بەو دۆڕانەیاندا نەنێن و هەوڵی هەڵوەشاندنەوەی پەرلەمان بدەن، ئەوە نەك چارەنووسی پەرلەمان، بەڵكو چارەنووسی عێراق وەكو دەوڵەتێك هێندەی دیكە ناڕوون دەبێت و كەس نازانێت بە كوێ دەگات.

*  لە ماوەی ڕابردوودا گرووپێكی چەكداری لە یاسا دەرچوو بە ناوی (هەیئەی تەنسیقی مقاوەمە) هەڕەشەیەكی گەورەیان لە هەرێمی كوردستان كرد، ئەنجومەنی ئاسایشی هەرێمی كوردستانیش بە توندی وەڵامی دانەوە، ئایا ئەم پرسە لە ناو پەرلەمانی عێراقدا هیچ باسی لێ كراوە؟ یان ئایا كاتێك هەڕەشەیەكی لەو جۆرە لە وجوودی كیانی هەرێمی كوردستان دەكرێت، دەبێت پەرلەمانی عێراق هەڵوێستی چۆن بێت؟

- هەرێمی كوردستان هەرێمێكی دەستوورییە، دامەزراوە فیدڕاڵییەكان لە عێراق وەك چۆن ئەركیانە پارێزگاری لە ناوچەكانی ژێر دەسەڵاتی حكومەتی فیدڕاڵی بكەن، بە هەمان شێوە ئەركیشیانە پارێزگاری لە سەروەری و سەقامگیریی هەرێمی كوردستان بكەن، بە داخەوە لە عێراق وەك چۆن لایەنێكی دەرەكی دەستی هەیە لە ئاراستەكردنی بەشێك لە كوتلە سیاسییەكان، بە هەمان شێوە هەر ئەو لایەنە دەرەكییە بە پێی بەرژەوەندیی خۆی ڕۆڵی هەیە لەو هەڕەشە و گوڕەشانەی لە لایەن گرووپگەلی جیاواز و لە ژێر ناوی جۆراوجۆرەوە لە هەرێمی كوردستان دەكرێت، ئەوەندەی من ئاگادار بم، پەرلەمانی عێراق هیچ قسەیەكی لەسەر ئەو هەڕەشانە نەكردووە، بە ڕای من دەبوایە پەرلەمانی عێراق لێژنەی لێكۆڵینەوەی پێكبهێنایە و لێپێچینەوەشی لەگەڵ ئەوانە بكردایە كە كەمتەرخەمن لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو هێزانەی كە لە نێو عێراقەوە هەڕەشە لە قەوارەیەكی دەستووری دەكەن، پەرلەمانی عێراق بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان زۆر دەمێكە، یان بە ئەركی خۆی هەڵناستێت، یانیش دژایەتیی هەرێمی كوردستان دەكات، دەیان جار ناوچەكانمان مووشەكباران و درۆنباران كران، هیچ هەڵوێستێكی كرداریمان لە پەرلەمانی عێراق نەبینی.

* بەپێی دەستووری عێراق، هەرێمی كوردستان بەشێكە لە دەوڵەتی عێراقی فیدڕاڵی، هەڕەشەی هەیئەی تەنسیقی مقاوەمە بۆ سەر هەرێمی كوردستان، هەڕەشەیەكی ڕاستەوخۆیە بۆ سەر سەروەریی عێراق، ئایا كاتێك هەڕەشە لە سەروەریی عێراق بكرێت، پەرلەمانی عێراق پێوستە چ ڕێوشوێنێك بگرێتە بەر؟

- بە دڵنیاییەوە، بە پێی ماددە ١١٠ی دەستووری هەمیشەیی عێراق، پاراستنی ئاسایش و سەقامگیریی عێراق یەكێكە لەو بابەتانەی كە دەچێتە نێو دەسەڵاتە حەسرییەكانی فیدڕاڵییەوە، كەواتە پێش پەرلەمانی كوردستانیش، ئەركی پەرلەمانی عێراقە بەدواداچوون و لێكۆڵینەوە بۆ ئەو هەڕەشانە بكات، بەداخەوە پەرلەمانی عێراق لەم ڕووەوە بە ئەركی خۆی هەڵنەستاوە، ئەوەتا بە بەرچاوی هەمووانەوە دەبینین دۆخی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، بە تایبەتی لە سنووری نەینەوا بە هۆی بوونی پەكەكە، لە سنووری دیالە و سەڵاحەدین و كەركووك بە هۆی بوونی داعش، لەوپەڕی خراپیدایە، چەندان ڕێككەوتن لە نێوان هەر دوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و عێراق كراوە بۆ ئەوەی سەقامگیری بۆ ئەم ناوچانە بگەڕێندرێتەوە، كەچی ڕێككەوتنەكان جێبەجێ نەكراون، تا ئێستاش ئایا كەس بیستوویەتی پەرلەمانی عێراق بەدواداچوونێك لە بارەی هۆكاری ئەم جێبەجێنەكردنە بكات؟ پەرلەمانی عێراق كەمتەرخەمە و هەرێمی كوردستان و سەروەرییەكەی بە بەشێك لە سەروەریی دەوڵەتی عێراق نازانێت.

* وەك ئاگاداریت هەر چوار دەسەڵاتەكەی هەرێمی كوردستان (سەرۆكایەتی هەرێم، حكومەت، پەرلەمان، ئەنجومەنی دادوەری) بڕیارەكەی بەناو دادگای فیدڕاڵیی عێراقیان ڕەت كردەوە و، بە بڕیارێكی سیاسییان لە قەڵەم دا، لەبەرامبەریشدا وەزارەتی نەوتی عێراق چەندین هەنگاوی دوژمنكارانەی هەڵگرتووە بۆ سەپاندنی ئەو بڕیارە سیاسییەی بەناو دادگای فیدڕاڵی بەسەر هەرێمی كوردستاندا، ئایا ئەم هەڵكشانە ناجۆرە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، لەلایەن پەرلەمانی عێراق و هاوپەیمانی ئینقازی وەتەن، چۆن مامەڵەی لەگەڵ دەكرێت؟

-  گومان لەوەدا نییە كە بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵیی عێراق سیاسی و نادەستوورییە، خودی دادگای فیدڕاڵییش خۆی بەپێی دەستووری هەمیشەیی عێراق پێك نەهاتووە، بەپێی ماددە ٩٢ی دەستوور، پێكهاتەی دادگای فیدڕاڵی جگە لە دادوەر، لە شارەزایانی یاسا و فیقهی ئیسلامییش پێك دێت، دادگاكە دەبێت یاسایەكی سەربەخۆی هەبێت، بەڵام ئەو یاسایانەی كە ئێستا دادگای فیدڕاڵییان پێ پێك هێناوە، بۆ سەردەمی بەعس دەگەڕێتەوە، ئەمەش مانای وایە دادگاكە خۆی بەپێی دەستوور پێك نەهاتووە تا بڕیار لە دەستووریبوون و نادەستووریبوونی یاسایەك بدات. ئەوەی وەزارەتی نەوتی عێراق دەیكات و بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵییش، هەمووی پەیوەندییان بەو هاوكێشە سیاسییانەوە هەیە كە لە عێراق هەن، ئەوان دەیانەوێ لە ڕێی ئەم بڕیار و ڕەفتارانەوە فشار بخەنە سەر هاوپەیمانیی ڕزگاریی نیشتمانی، تا لە هەڵوێستەكانیان بكشێنەوە، بەداخەوە ئەمە یەكەمین جار نییە بیر لە ڕێگەی برسیكردنی خەڵكی كوردستان دەكرێتەوە لە پێناو ئامانجی سیاسی، پێشتریش لە ساڵی ٢٠١٤ تا ئەمڕۆشی لەگەڵدا بێت، بودجەی كوردستان و مووچەی خەڵكەكەیان بڕی، بەبێ ئەوەی ئەوكاتە هیچ سەرچاوەیەكی ئابووری هەبووبێت، دواتریش كە بودجەكە بڕدرا، ئینجا بڕیاری هەناردەكردنی ڕاستەوخۆی نەوتی كوردستان درا، بۆیە ئێستا ئەم كێشانەی ساڵەهای ساڵە كەڵەكە بوونە، بە بیركردنەوەی شۆڤێنییانەی وەزیرێك، یان بڕیارێكی سیاسیی دادگایەكی نادەستووری چارەسەر نابن و خەڵكی كوردستانیش ئەمە قەبووڵ ناكەن، بە بڕوای من حكومەتی هەرێمی كوردستان ڕێگە ڕاستەكەی گرتووەتەبەر و ئامادەیە بۆ هەموو دانوستانێك، لە بەرامبەریشدا سازش لەسەر هیچ مافێكی دەستووریی خەڵكی كوردستان ناكات، كە یەكێك لەو مافانە بەپێی ماددە ١١٢ی دەستوور، بابەتی كێڵگە نەوتییەكانی كوردستان و ئیدارەدانیانە.

* وەك ئاشكرایە كە هەمواركردنی یاسای دادگای فیدڕاڵی لە ساڵی 2020 بە زۆرینەی ڕەها بووە و فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان دەنگی پێ نەداوە، لەبەر ئەوەی بڕیارێكی هەمان دادگا لە 2012 هەیە كە داوا دەكات هەمواركردنەكە بە دوو لەسەر سێ بێت، ئایا پەرلەمان لەم خولە ناتوانێت جارێكی دیكە بە ڕێگەی زۆرینەی ڕەها یاسای دادگای فیدڕاڵی ڕەت بكاتەوە؟

- ئێمە لە عێراق دەستوورێكمان هەیە، كە گەل دەنگی لەسەر داوە و ئەسڵ ئەوەیە هەمووان پێیەوە پابەند بن، پەرلەمانی عێراق یاساكە ڕەت بكاتەوە یان نا، ئەو یاسایە خۆی لەسەر بنەمایەكی پووچە، هەروەك بنەمایەكی یاساییشمان هەیە كە دەڵیت (كل مابني علی باطل فهو باطل). دەبوایە ئەو دادگای فیدڕاڵییە یەكەمین شت كە بڕیاری نادەستووریبوونی بۆ دەربكات، ئەو یاسایە بێت كە دادگاكەی پێ كارا كرایەوە

Top