كۆڕەوە ملیۆنییە جەماوەرییەكەی كوردستان تەواوكەر و درێژەپێدەری ڕاپەڕین بوو

كۆڕەوە ملیۆنییە جەماوەرییەكەی كوردستان تەواوكەر و درێژەپێدەری ڕاپەڕین بوو

 

 

دوای سەركەوتنی ڕاپەرینی بەهاری 1991 و ئازادكردنی سەرجەم ناوچەكانی باشووری كوردستان، بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی ناوچە ئازادكراوەكان، ڕژێمی بەعس هێزێكی زۆری كۆكردەوە و ڕوویان لە كوردستان كرد و، هەزاران هاووڵاتی بە ناچاری ماڵ و حاڵیان جێهێشت ‌و بەرەو سنوورەكانی ئێران و توركیا كۆچیان كرد. ئەم كۆچە، بە كۆڕەوە ملیۆنییەكەی ساڵی 1991 ناسرا. لە كۆڕەو ئەوە سەلمێندرا كە كورد بە یەكگرتن دەتوانێ دوژمن بشكێنێت، هەروەها كۆڕەو پرسی كوردی لە كێشەیەكی لۆكاڵییەوە گەیاندە پرسێكی نێودەوڵەتی و هەموو دەوڵەتانی ناوچەكە هاتنە سەر خەت و هێڵی 36ی بە دوای خۆیدا هێنا و دواتر دەستكەوتەكانی نەتەوەیی و ئەم ئەزموونەی حوكمڕانیی خۆماڵی لێ كەوتەوە. بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گۆڤاری گوڵان زیاتر باسی ئەو ڕووداوە مێژووییە دەكەن.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

د. چەواس حەسەن خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە یاسای گشتی و سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «كۆڕەو و ڕاپەڕین لە چوارچێوەی یەك هەڵوێستیی گەلی كورددا هاتن، ئەویش ملكەچنەكردن بۆ دیكتاتۆریەت و ڕەتكردنەوەی بە كۆمەڵی زەبروزەنگی چەندین ساڵەی بەعس بوو، كە چەند ساڵێكی كەمی پێش ڕاپەڕین و كۆڕەو خۆی دەبینییەوە لە بەكارهێنانی چەكی كیمیاویی دژ بە گەلی كورد و ئەنفال.» هاوكات دەڵێت: «كۆڕەو دەلالەت بوو لەسەر ئەوەی كە ڕاپەڕین هەڵقوڵاوی ویست و ئیرادەی بەكۆمەڵی گەلی كوردستان بووە، هەر بۆیەشە كۆڕەو جۆرێك بوو لە بەردەوامیی ڕاپەڕین و جۆرێك بوو لە ڕەتكردنەوەی بەكۆمەڵی ڕژێمی بەعس. ئەوەش دەلالەت بوو لەسەر ڕەوایی دۆزی كورد، دەلالەت بوو لەسەر ئەوەی خەبات و تێكۆشانی گەلی كورد بە ویستی سەرجەم تاكەكانی گەلی كوردبووە، نەك نوخبەیەكی سیاسی، لێرەوە دەتوانین ئەوە لێك بدەینەوە كە بۆچی گەلی كورد هەمیشە لە خەباتدا بووە، چونكە ویستوویەتی بە مافە ڕەواكانی بگات، وەك گەلانی ناوچەكە، لەو پێناوەشدا ئامادەیە كە دەست لە هەموو سامان و موڵك و ماڵی هەڵبگرێت. هەر بۆیەشە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پەیامەكەی كۆڕەوی بە دروستی وەرگرت و هاتنە سەر هێڵ، بەوەی كە لە دەرەنجامی كۆڕەودا گرنگترین بڕیاری بێ پێشینە لە نەتەوە یەكگرتووەكان دەرچوو كە بڕیاری 688 بوو، تیایدا دەست لە كاروباری ناوخۆی عێراق وەردەدات بۆ پاراستنی گەلی كوردستان، هەر ئەوەش بووە بنەمایەك بۆ دروستكردنی (ناوچەی ئارام) كە دەرفەتی ڕەخساند بۆ یەكەم هەڵبژاردنی یەكەم پەرلەمانی كوردستان، لەوەشەوە دامەزراندنی هەرێمی كوردستان. بۆیە دەتوانین بڵێین: كۆڕەو هێندەی خەباتێكی دەستەجەمعیی گەلی كوردستان بوو، هێندە شكەستی ڕاپەڕین نەبوو، بگرە كۆڕەو درێژەپێدەری ڕاپەڕین بوو».

شاخەوان خالید كارگێڕی مەكتەبی سیاسیی یەكێتی نەتەوەیی دیموكراتی كوردستان،بە پێویستی دەزانێت، «هەموو لایەك بۆ یەكڕیزی و یەكگوتاری لە پێناو ئاواكردنی كوردستان پەند لە كۆڕە و وەربگرن». ئاماژە بەوەش دەكات كە «جەماوەری باشووری كوردستان لە ساڵی 1991 ڕاپەڕی و هەموو دەزگا سەركوتكەرەكانی ڕژێمی بەعسی ڕووخاوی لە ڕەگەوە هەڵتەكاند و وڵاتیان لێ پاك كرایەوە، ڕژێمی بەعس لە تۆڵەی ئەوە هێرشێكی ئاسمانی زەمینیی بەرفراوانی كردە سەر باشووری كوردستان و جەماوەریش ژێردەستەیی پێ قبووڵ نەكرا، لە ئاكامدا كۆڕەوی ملیۆنی لە 31/3/1991 لێ كەوتەوە، ئەمەش باشترین وەڵام بوو بۆ هەموو دونیا كە كورد جگە لە ئازادی و ڕزگاری ڕێگەی دی هەڵنابژێرێت بە هیچ جۆرێك ژێردەستەیی ناوێت. كورد لەم ڕۆژەدا جارێكیتر چیاكانی هەڵبژاردەوە و بەرەو ناوچە سنوورییە شاخاوییەكان ڕێگەیان گرتەبەر بۆ ناوچە سنوورییەكان و دووچاری ژیانی كولەمەرگی بوون، بەڵام ئیرادەی بەهێزی كورد و خۆڕاگرییەكەی وای كرد، لە خەبات و تێكۆشان بەردەوام بوون».

شاخەوان خالید لە درێژەی ئاخافتنەكەیدا گوتی: «كۆڕەوی كوردان هەموو دونیای لە خەوێكی قووڵ بەئاگا هێنایەوە و بووە ناسنامەی ناساندنی ئەو زوڵم و ستەمەی ڕژێمی بەعس دەرهەق بە گەلی كوردستانی دەكرد، ئەوەش بووە هۆی ئەوەی ڕاگەیاندنە جیهانییەكان ڕووماڵی ئەو ڕووداوە بكەن و ویژدانی هەموو جیهانی هەژاند، هەر ئەوەش وای كرد ڕای گشتیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جووڵە پێ بكات و ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان لەسەر ئەو مەسەلەیە دانیشت و بووە هۆی دەركردنی بڕیاری 688 و دانانی هێڵی 36 ـی دژە فڕین، تا بە هۆیەوە فڕۆكەكانی ڕژێمی ئەوسای عێراق لە نێو ئەو هێڵە نەتوانن بفڕن و چالاكییەكانیان لە دژی خەڵكی كوردستان ئەنجام نەدەن، ئەمەش دەرفەتی بۆ كورد ڕەخساند ئیدارەی خۆی بكات و دەزگا دەستوورییەكان لە ڕێگەی هەڵبژاردنەوە پێك بهێنێت». گوتیشی: «ئەوەی هاتووەتە ئاراوە بەری ڕەنجی خەباتی جەماوەریی كوردستانە بە ڕاپەرین و كۆڕەوەكە، هەر بۆیە دەسەڵات و هەموو حزبەكان دەبێت ئەوە بزانن هەرچەندەی بۆ ئەو خەڵكە بكرێت و داواكارییەكانیان بەجێ بگەیەندرێت، كەمترین وەفا دەبێت بەرامبەر جەماوەر و خوێنی شەهیدان، بۆیە زۆر پێویستە هەموو لایەك بۆ یەكڕیزی و یەكگوتاری لە پێناو ئاواكردنی كوردستان پەند لە كۆڕەو وەربگرین.»

وەیسی سەعید وەیسی بڕیاردەری لێژنەی ئەوقاف و كاروباری ئایینی لە پەرلەمانی كوردستان، سەبارەت بە هەمان پرس دەڵێت: «31ساڵ بەر لە ئێستا خەڵكی كوردستان بە پاڵپشتیی بەرەی كوردستانی دژ بە ڕژێمی خۆسەپێن ودیكتاتۆری بەعس ڕاپەڕین و كوردستان ئازاد كرا. ڕاپەرین بە وەرچەرخانێكی گەورەی مێژوویی دادەندرێت لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی گەلی كوردستان و هێمایەكە بۆ خۆبەدەستەوەنەدان و قبووڵنەكردنی داگیركاری و سەلماندی چیتر ژێردەستەیی و چەوساندنەوە قبووڵ ناكرێت،

بەڵام بەداخەوە جارێكی دی ڕژێمی بەعس هێرشی كردەوە سەر كوردستان و لەسەرەنجامدا خەڵكی كوردستان بڕیاری كۆڕەوی دا». گوتیشی: كۆڕەوكەی ساڵی بەهاری 1991 بە گەورەترین یاخییبون دادەندرێت لە مێژووی گەلەكەمان و سەڵماندنی گەلی كوردستان زوڵم و ستەم و زۆرداری ڕەت دەكاتەوە، بۆیەش كۆڕەو هێمایەكی سەروەرییەكانی گەلی كودردستانە، چونكە هەمووان بە ئیرادەیەكی هاوبەشەوە سەلماندیان ژیانی ژێردەستەیی قبووڵ ناكەن.»

وەیسی سەعید ڕای وایە «كۆڕەو سەرەڕای ڕووداوە ناخۆشەكان، دەستكەوتی گەورەشی بۆ گەلی كورد هەبووە، كە لەم چەند خاڵەدا پوختی دەكاتەوە:»

1- كۆڕەوە ئیرادە و كۆدەنگیی گەلی كوردستانی دروست كرد، بە جۆرێك كە هەموو خەڵكی كوردستان بە ئایین و نەتەوەی جیاوازەوە لە ترسی داگیركار كوردستان بەجێ دەهێڵن و ئامادەن ژیانی ئاوارەیی و مردن هەڵبژێرن.

2- كۆڕەو دەرگای دیپلۆماتیی دونیای بە ڕووی گەلی كوردستاندا كردەوە، ئەمەش كاریگەریی زۆری هەبوو لەسەر ناساندنی كێشەی ڕەوای گەلەكەمان و هەر ئەمەش بووە هۆی ئەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بەپەلە بڕیاری 688 پەسەند بكات و ناوچەی ئارام لە سەرووی هێڵی 36 دەستنیشان بكات.

3- كۆڕەوە وێستگەیەكی گرنگ بوو بۆ ڕێكخستنەوەی نێوماڵی كورد و هۆكارێكی سەرەكی بوو، بۆ ئەوەی هەموو خەڵكی كوردستان یەكدەنگ و یەكهەڵوێست بن و، بە یەكەوە مقاوەمەت بكەن و داستانی كۆڕێ تۆمار بكەن، بەمەش هاوكێشەكان گۆڕانكاری بەسەردا هات، تا لە دواییدا بۆ یەكەم جار پرۆسەی هەڵبژاردن ئەنجام درا، هەر بە هۆی كۆڕەو بوو كە دەستكەوت و گۆڕانكاریی گەورە لە هەرێمی كوردستان بەدەست هاتن و ئومێدی زۆری بە هەر چوار پارچەی كوردستان بەخشی».

 

كۆڕەوە ملیۆنییە جەماوەرییەكەی كوردستان تەواوكەر و درێژەپێدەری ڕاپەڕین بوو
كۆڕەوە ملیۆنییە جەماوەرییەكەی كوردستان تەواوكەر و درێژەپێدەری ڕاپەڕین بوو
كۆڕەوە ملیۆنییە جەماوەرییەكەی كوردستان تەواوكەر و درێژەپێدەری ڕاپەڕین بوو
Top