ئیحراجیی كۆڕبەندی داڤوس و كۆنفرانسی میونشن لە پاراستنی دیموكراتی و سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتیدا

ئیحراجیی كۆڕبەندی داڤوس و كۆنفرانسی میونشن لە پاراستنی دیموكراتی و سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتیدا

 

كۆڕبەندی ئابووریی جیهانی – داڤۆس، لە ساڵی 1971ـەوە بۆ ڕێگرتن و دۆزینەوەی چارەسەر بۆ ئەو كێشانە دامەزراوە كە ڕووبەڕووی سیستمی لیبڕاڵ دیموكراتی و ئابووریی بازاڕ دەبێتەوە و، تەوەرەی سەرەكیی ڕاپۆرت و پەنێڵە سەرەكییەكانیشی هەر بۆ ئەو مەترسییانە تەرخان دەكران، بەڵام ئەمساڵ 2022 بۆ یەكەمین جار بوو، ڕاپۆرتی كۆڕبەندی ئابووریی جیهانی ڕاستەوخۆ خاڵە سەرەكییەكانی ڕاپۆرتەكەی و پەنێڵە سەرەكییەكانی تایبەت بە “مەترسییەكان لەسەر سیستمی دیموكراتی، مەترسییەكان لەسەر ئابووریی بازاڕ، مەترسییەكان لەسەر سیستمی نوێی جیهان” نەبوون، بە پێچەوانەوە ئەو خاڵە سەرەكییانەی ڕاپۆرتی “مەترسییە جیهانییەكان –داڤۆس 2022 “ لە خۆی گرتبوو، بریتی بوون لە:

1- لێدانی ڤاكسین و سەلامەتیی تاك و دووبارە بووژاندنەوەی ئابووری بەو مەرجەی ئەو جیاوازییەی ئێستا لە پێدانی ڤاكسین لەسەر ئاستی دەوڵەتان بوونی هەیە، نەبێتە هۆكاری بووژانەوەی جیاواز و دروستبوونی نادادپەوەریی زیاتر لەسەر ئاستی جیهان.

2- مەترسیی گۆڕانكارییەكانی كەشوهەوا.

3- مەترسییەكانی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و هەڕەشەكانی فەزای سایبەر.

4- نەبوونی سیستمێكی بەڕێوەبردن بۆ گەشتەكانی فەزا و مەترسیی بەریەككەوتن لە فەزای دەرەوەی هەسارەی زەویدا.

ئەوەی جێگەی هەڵوەستەكردن بوو لەسەر كۆڕبەندی داڤوس ئەوە بوو، جیا لەوەی ساڵی پار 2021 بە هۆی بڵاوبوونەوەی پەتای كۆڤید 19 نەتوانرا ئەم كۆڕبەندە گرێ بدرێت، ئەمساڵیش بە هۆی بڵاوبوونەوەی ڤایرۆسی “ئۆمیكرۆن”، كۆڕبەندەكە تەنیا بە ئۆنڵاین بەڕێوەچوو، ئەمە لە كاتێكدا یەكێك لە تەوەرە سەرەكییەكانی ئەم كۆڕبەندە باسی بووژانەوەی ئابووری بوو دوای قۆناخی پەتای كۆڤید 19، بەڵام خودی كۆڕبەندەكە لە ترسی پەتای كۆڤید 19 و ئۆمیكرۆن بە ئۆنڵاین بەڕێوە چوو.

هەر سەبارەت بەم پرسە و بۆ پاراستنی “سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی” لە دوای تەنگژەی “كەنداوی بەرزان -كوبا” خەریك بوو لە ساڵی 1962 شەڕێكی ئەتۆمی لە نێوان ئەمریكا و یەكێتیی سۆڤیەت بێتە ئاراوە، لە ساڵی 1963 یەكەمین كۆنفرانسی میونشن – ئەڵمانیا گرێ درا، لەو كاتەوە هەتا ئێستا هەموو ساڵێك ئەم كۆنفرانسە گرێ دەدرێت، كۆنفراسی ئەمساڵ كە پەنجاو هەشتەمین كۆنفرانسە بڕیارە ڕۆژی 19ی شوبات بە هۆی مەترسیی “كۆڤید 19 و ئۆمیكرۆن” بە ئامادەبوونی ژمارەیەكی دیاریكراوی ئامادەبووان بەڕێوە بچێت، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی تا نووسینی ئەم دێڕانە ڕاپۆرتی كۆنفرانسەكە بڵاو نەكراوەتەوە، بەڵام وەك واڵفانگ شنایدەر سەرۆكی كۆنفرانسی میونشن بۆ ئاسایشی جیهان لە پەیامێكدا بۆ كۆنفرانسی ئەمساڵ ئاماژەی پێ كردووە و دەڵێت: “جیهانەكەمان لە ژێر مەترسیدایە، دڵنیایی نەریتی لەبەریەك هەڵوەشاوە، هەڕەشە و خاڵە لاوازەكان تا دێت زیاتر دەبن، ئەو سیستمەی لەسەر بنەمایەكی پتەو دامەزرابوو، زیاتر كەوتووەتە ژێر هێرشەوە، هەر بۆیە ئەوەندەی لەم سەردەمە پێویستییەكی گەورەمان بە دیالۆگ هەیە، لە هیچ سەردەمێك هێندە پێویستمان نەبووە”. ئەوجا ئەگەر بە وردی سەرنج لەم پەیامەی شنایدەر بدەین، كە پێشان لە هەر كۆنفراسێكدا دەیگوت: سیستەمەكەمان “سیستمی لیبڕاڵیی نێودەوڵەتی” لە ژێر مەترسیدایە، ئەوا ئەمجارە دەڵێت: “جیهانەكەمان لە مەترسیدایە”، ئەمە مانای ئەوەیە ڕاپۆرت و پەنێڵە سەرەكییەكانی كۆنفرانسی میونشن-یش جیاوازییەكی ئەوتۆی لەگەڵ ئەو مەترسییانە نابێت كە ڕاپۆرتی ئەمساڵی كۆڕبەندی ئابووریی جیهان ئاماژەی پێ كردوون. شنایدەر بە هاوشێوەی قسەكانی ئۆلاف شۆلتز ڕاوێژكاری تازەی ئەڵمانیا لە كۆڕبەندی ئۆنلاینی داڤوس، هەموو كێشەكانی بەستووەتەوە بە هاوكاری و هەماهەنگی و دیالۆگ لە نێوان كۆی دەوڵەتانی جیهاندا. بەڵام پرسیار ئەوەیە ئایا ئەم خۆزگە و ئاواتەی مرۆڤی ئاقڵ “sapiens” دێتەدی كە لە بەرامبەریدا ئەقڵێكی بەهێزتر هەیە، كە ئەویش ئەقڵی “زیرەكی دەستكرد”ـە؟ ئەگەر بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارە پەنا بەرینە بەر خانمی زانا “پڕۆفیسۆر فی فی لی” بە ڕەچەڵەك چینی و بەڕێوەبەری ئامۆژگای ستانفۆرد بۆ “زیرەكی دەستكرد”، ئەوا وەك لە پەنێڵێكدا ئاماژەی پێ كرد، ئەم كێشەیە “پێویستی بە دیالۆگ و هاریكاری و هەماهەنگیی نێوان “زانایانی زانستی كۆمپیوتەر، بایۆلۆژی و فیزیا و ئەندازیارانی ئای تی و كۆمپانیاكان و سیاسەتمەداران” هەیە بۆ ئەوەی ڕێگەچارەی زانستییانە بۆ بەرژەوەندیی مرۆڤایەتی لە مەترسیی زیانەكانی پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا وگۆڕانكاریەكانی كەشوهەوا، ڕێگرتن لە بێكاری و دروستبوونی “چینێكی بێ كەڵك، و تەواوی كێشەكانی دیكە” بدۆزرێتەوە. بەڵام لەسەر ئەم وەڵامەی “فی فی لی”، بیرمەندانی بواری مێژوو و سیاسەت ڕەشبینن بەوەی لە ئێستادا “زانا و ئەندازیاران” بتوانن وەڵامی پرسیارە فیكرییەكانی فەیلەسووفانەی سەدەكانی پێشوو بدەنەوە، بۆیە زۆر زەحمەتە هاوكاری و هەمانگیی پێویست لە نێوان هەموو لایەنەكاندا بێتە ئاراوە.. هەر ئەم ڕەشبینییەش كۆی فیكری سیاسەتمەدار و دیپلۆماتكارانی بە شێوەیەك ئاڵۆز كردووە، كە نەتوانن چارەسەری گونجاو بۆ كێشەكان بدۆزنەوە، یان وەك پێویست مەزندەیان بۆ مەترسییەكانی ئایندە هەبێت.

 

Top