دكتۆر محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان بۆ گوڵان:   ئەم ساڵ گەورەترین پڕۆژەی گەشتیاری و نیشتەجێبوون و پیشەسازی جێبەجێ دەكرێت  

دكتۆر محەمەد شوكری  سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان بۆ گوڵان:     ئەم ساڵ گەورەترین پڕۆژەی گەشتیاری و نیشتەجێبوون و پیشەسازی جێبەجێ دەكرێت   

 

 

وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستاندا هەنگاوی باشی ناوە، بەتایبەتی لە سێكتەرەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری، ساڵی ڕابردوو وێڕای ئاستەنگ و بەربەستەكانی كۆرۆنا و قەیرانی دارایی، زۆرترین قەبارەی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان بەگەڕ خرا. بۆ قسەكردن لەسەر پلان و بەرنامەكانی وەبەرهێنانی كوردستان لە ساڵی 2022دا، گۆڤاری گوڵان هەڤپەیڤینێكی لەگەڵ دكتۆر محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان سازدا، لێرەدا پوختەی قسەكانی بڵاو دەكەینەوە.

 

* سەرەتا با لە ڕەوشی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان دەست پێ بكەین، ئامانجی ئێوە لە دەستەی وەبەرهێنان فراوانكردنی وەبەرهێنان بوو، بەتایبەتی لە سێكتەرەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵ و گەشتیاری، پرسیار لێرەدا ئەوەیە، ئایا دەتوانین بڵێین لەم سێكتەرانەدا وەبەرهێنان گەیشتووەتە ئاستێكی بەرز؟

- ساڵی ڕابردوو وێڕای هەموو قەیرانی دارایی و گرفتەكانی كۆرۆنا و تەندروستی، لەسەر ڕاسپاردەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان توانرا هەشت ملیار و 500 ملیۆن دۆلاری ئەمریكی وەبەرهێنان بكرێت، ئەمەش بە باشترین ساڵەكان و گەورەترین قەبارەی سەرمایەی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان دادەنرێت، بە ڕاددەیەك لە دوای ساڵی 2006 ـەوە، جگە لەساڵی 2013 كە 10 ملیار دۆلار وەبەرهێنان كراوە، بەو ئاستە وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان نەكراوە. لە ساڵی 2021 توانرا 68 پڕۆژەی نوێ لە سێكتەرەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵ و گەشتیاری مۆڵەتیان پێ بدرێت، كە 35یان لە هەولێر و 13 لە سلێمانی و 16 لە دهۆك و 3 لە گەرمیان و 1 لەهەڵەبجە بووە، ئەمەش قەبارەیەكی گەورەی وەبەرهێنان بوو بەراورد بە ساڵانی پێشوو، لە سەرەتای ئەمساڵ 17 پڕۆژەی دیكەی وەبەرهێنان مۆڵەتیان پێ درا، ئەمەش لە لایەك بۆ پاراستنی سەقامگیریی سیاسی و ئابووری دەگەڕێتەوە، لە لایەكی دیكەوە بۆ كارئاسانی و هاوكارییەكانی حكومەت دەگەڕێتەوە، ئێمە لە دەستەی وەبەرهێنان باشترین كارئاسانیمان پێشكەش بە وەبەرهێنەرانمان كردووە، بە ڕاددەیەك لە ماوەیەكی كەمدا بە كەمترین كات مۆڵەت دەستی پێ كردووە و تا قۆناغی وەبەرهێنان كارئاسانییان بۆ كراوە. دەستەی وەبەرهێنان ئەوەی ڕوون كردووەتەوە كە مۆڵەتەكان لە سێكتەرە جۆراوجۆرەكاندا بووە، بە جۆرێك لە بواری گەشتوگوزاردا بە بەهای 6.9 ملیار دۆلار 18 مۆڵەت دراوە، هەروەها لە سێكتەری پیشەسازیدا 15 مۆڵەت بە بەهای 598 ملیۆن دۆلار دراوە، لە سێكتەری بازرگانیدا بە بڕی 356 ملیۆن دۆلار 19 مۆڵەت دراوە، هاوكات لە بواری نیشتەجێبووندا سێ مۆڵەت دراوە كە بڕەكەی 277 ملیۆن دۆلار بووە، بواری كشتوكاڵیش یەكێكی دیكەیە لەو بوارانەی كە سێ مۆڵەتی پێ دراوە و بەهاكەی 174.9 ملیۆن دۆلار بووە.

ئەو پڕۆژانەی وەبەرهێنانیان تێدا كراوە بڕەكەی 7.7 ملیار دۆلار بووە، هەروەها لە دهۆك بڕەكەی 138 ملیۆن دینار بووە، لە سلێمانی 615 ملیۆن دۆلار تێچووی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان بووە، لە هەڵەبجەش ئەو پڕۆژانەی وەبەرهێنانیان تێدا كراوە، بایی 6.8 ملیۆن دۆلار بووە، لە كۆتاییدا ئەو پڕۆژانەی لە ئیدارەی گەرمیان ئەنجام دراون، بڕەكەیان 47.6 ملیۆن دۆلار بووە.

* پڕۆژە گەورەكانی وەبەرهێنان لە هەموو وڵاتێكدا بە پڕۆژەی ستراتیژی و گرنگ دادەنرێن، ئەو پڕۆژەو وەبەرهێنانەی لە هەرێمی كوردستان ئەنجام دەدرێت، ئایا دەكرێت پێی بگوترێت پڕۆژەی ستراتیژی و گەورە؟

- یەكێك لە خەسڵەت و گرنگییەكانی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستان دەركەوتنی پڕۆژەی گەورەی وەبەرهێنان بوو، بۆ نموونە پڕۆژەی هەپی سیتی بە سەرمایەی پێنج ملیار دۆلاری ئەمریكییە و بە یەكێك لە گەورەترین پڕۆژەكانی گەشتیاری دادەنرێت، لە ڕووی نیشتەجێبوون و بازرگانییشەوە پڕۆژەی دیكە بە سەرمایەی دوو ملیار دۆلار كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، ئەمە وێڕای ئەوەی پڕۆژەی ڤان ستیل سەرمایەی 380 ملیۆن دۆلارە، ئەمە ئەوە دەردەخات لە ساڵی 2022 بەرەو قۆناغێكی دیكەی وەبەرهێنان هەنگاو دەنێین.

* بەرزبوونەوەی قەبارەی وەبەرهێنان هەواڵێكی دڵخۆشكەرە، دەكرێت بۆ ئەم ساڵ گرنگترینی ئەو هەل و دەرفەتانە بزانین كە دەستەكەتان خستوویەتە ڕوو، بۆ بووژاندنەوەی وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستاندا؟

- دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان بە هەر چوار بەڕێوەبەرایەتییە گشتییەكەی لە پارێزگاكان و چوار فەرمانگەكەی لە هەر چوار ئیدارە سەربەخۆكەی كوردستان، نەخشەی وەبەرهێنانی دەست پێ كردووە و، دەیان پڕۆژەی گەورە و مامناوەند و بچووك لەخۆ دەگرێت، كار بۆ ئەوە دەكەین كە قەبارەی وەبەرهێنان لە هەرچوار پارێزگاكەی كوردستان و ئیدارە سەربەخۆكان بەرز بكەینەوە، لە ناو ڕێبەری وەبەرهێناندا كە زیاتر لە 1500 دەرفەتی وەبەرهێنانمان خستبووە ڕوو، گەورەترین وەبەرهێنانی تێدا كراوە، ئەوەی ماوە ئومێدەوارین ئەم ساڵ  سەرمایەداران و كۆمپانیا نێوخۆیی و دەرەكییەكان سوود لەو هەلە وەربگرن و گەورەترین وەبەرهێنان و پڕۆژە ئەنجام بدەین، بەتایبەتی لەو پڕۆژە نیشتەجێبوونانەی بە هەر هۆكارێك بێت، لە چەند ساڵی ڕابردوودا ڕاوەستابوون و بە هەزارەها خەڵك شوقە و خانووی كڕیبوو، تێیدا زیانمەند بوون.

* باسی پڕۆژەكانی نیشتەجێبوونت كرد، كە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە ژیانی خەڵكەوە هەیە و لە ڕیزبەندی پێشەوەی وەبەرهێنان دێت لە هەرێمی كوردستان، بە هۆی قەیرانی دارایی و كەمتەرخەمیی وەبەرهێنەكانەوە زۆر كەس زیانمەند بوون، ئایا بۆ ئەمساڵ دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان چ پلان و بەرنامەیەكی لە بەردەستدایە؟

- پڕۆژەی دروستكردنی یەكەی نیشتەجێبوون پرۆسەیەكی گرنگی وەبەرهێنانە لە هەرێمی كوردستان، هاوكات وەسیلەیەكی ڕاكێشانی پارەیە بۆ ناو هەرێم و بەگەڕخستنی سەدان هەلی كاریشە، ڕێنماییەكانی دەستەی وەبەرهێنان لەم بوارەوە ڕوون و ئاشكرایە، كە بۆ خزمەتكردنی هەموو خەڵكی كوردستانە، بۆیە ئەو پڕۆژانەی لەبەر هەر هۆیەك بێت ڕاگیرابوون، لەم كابینەیەدا دەست بە جێبەجێكردنیان كرایەوە و لە هەوڵی ئەوەشداین قیستەكان زیاتر بكرێن، بۆ ئەوەی بارگرانی لەسەر كڕیار دروست نەكات، بۆ نموونە قیستی درێژخایەنی 180 بۆ 200 مانگی، بۆ ئەوەی بەشێكی زۆری خەڵك بەو پێشەكییە كەمە بتوانێت ببێتە خاوەنی شوقە و خانوو. ئێمە لە ساڵی ڕابردوو توانیمان پڕۆژەكانی وەكو فلۆریا سیتی و ئارام سیتی و شار سیتی دەست بەجێبەجێكردنەوەی بكەین و، لە 2002 دا كار بۆ بەگەڕخستنەوەی ئەو ژمارە كەمەش دەكەین كە ماون لە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون و چارەسەری كێشەكانیان دەكەین، تاوەكو مافی هەزاران كەس بگەڕێنینەوە، تەنانەت لە هەندێك پڕۆژەدا وەبەرهێنەری نوێ دەهێنین و هەموو ئەو گرفتە كەڵەكەبووانە ڕوو لە چارەسەركردن دەكات، بۆ ئەوەی ئەو خەڵكانەی پارەیان لە ناو ئەم پرۆژانەدا هەیە، ببنە خاوەنی یەكەی نیشتەجێبوون و مافەكانیان لەلای وەبەرهێنەكان بۆ بگەڕێنینەوە، لە لایەكی دیكەوە پڕۆژە هەبووە لەبەر كەمتەرخەمی داومانە بە وەبەرهێنەرێكی دیكە و داشكانمان بۆ كردووە، هەمیشە جەختمان لەسەر وەبەرهێنەری ڕاستەقینە كردووتەوە و پڕۆژە نادەینە وەبەرهێنەرێك كە سەرمایەی نەبێت. پڕۆژەی نیشتەجێبوون هەیە 10 ساڵە تەواو نەكراوە، لە سەرەتای كارەكانماندا هەشت پڕۆژەی لەكاركەوتووی نیشتەجێبوون هەبوو، ئێستا تەنیا چوار پڕۆژەیان ماوەو ئەوانیش لە ماوەیەكی كەمدا دەست بە كارەكانیان دەكەنەوە، هاوكات نرخی خزمەتگوزارییەكانمان لە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون زۆر كەم كردەوە.

* یەكێك لەو سێكتەرانەی زامنی هەمەڕەنگ و فرەچەشنكردنی ئابووریی هەرێمی كوردستانە، كەرتی كشتوكاڵە، ئایا تاچەند گرنگی بەم سێكتەرە گرنگە دراوە؟

- ئامانجی ئێمە ئەوەیە كە گەشە بە سێكتەری كشتوكاڵی بدرێت، دیدگای سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ بووژانەوەی كشتوكاڵ و بەرەوپێشبردنی ئەم كەرتە زۆر ڕوونە، ئاسانكاری و ڕێنماییەكانی دەستەی وەبەرهێنان وای كردووە كە لە ماوەی ساڵێكدا مۆڵەت بە زیاتر لە 100 پڕۆژەی كەرتی كشتوكاڵ بدرێت، ئەمەش گۆڕانكارییەكی زۆر نەوعییە لەم كابینەیەدا، كە ئەو ژمارە زۆرەی پڕۆژەی كەرتی كشتوكاڵ مۆڵەتی پێ بدرێت و هەندێكی كەوتوونەتە كار، بۆ داهاتووش لەگەڵ وەزارەتی كشتوكاڵ سەرقاڵی داڕشتنەوەی نەخشەی وەبەرهێنانی كشتوكاڵین كە لە قۆناغی یەكەمدا 25 پڕۆژەی گەورەی كشتوكاڵی ئامادە دەبێت.

* سەبارەت بە گرنگیدان بە كرێكارانی نێوخۆیی و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە كرێكارانی بیانی، ئێوە لە دەستەی وەبەرهێنانی كوردستان تاچەند كارتان لەسەر ئەم بوارە گرنگە كردووە؟

- ئەم ساڵ مەرجی بەكارخستنی كرێكارانی نێوخۆیی لەسەر وەبەرهێنەران كە لە ئێستادا لە 75%ی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان دەبێت، ئەوە بووە كە دەستی كاری نێوخۆیی بێت، ئەم مەرجە لە ئەم ساڵ قورستر دەكەین، هاوكات كار بۆ بەرزكردنەوەی توانای كرێكاران و كارمەندانی ناوخۆش دەكەین، لەم ڕووەوە لە دەستەی وەبەرهێنەرانی كوردستان مۆڵەتمان بە 11 پڕۆژە داوە، بۆ دروستكردنی پەیمانگەی فێركردنی پیشەیی لە پارێزگاكان، بۆ ڕاهێنانی پیشەیی و دروستكردنی هێزی ئامادەكراو بۆ سەرجەم ئەو پڕۆژانەی كە لە ئێستادا ژمارەیەكی زۆری دەستی كارمەندی شارەزای بیانی تێدایە، بەو هیوایەی ساڵی 2022 دەستپێك بێت بۆ گرنگیدان بە بەرزكردنەوەی توانا و شارەزایی دەستی كاری نێوخۆ و كەمكردنەوەی پشتبەستن بە دەستی كاری بیانی.

* ئایا هیچ دیراسە و ئامادەكارییەكتان كردووە بۆ تەواوبوونی ئەو ژمارە زۆرەی پڕۆژەی وەبەرهێنان لە سەرجەم بوارەكاندا كە پێویستی بە گەیاندنی خزمەتگوزاریی كارەبا دەبێت، بەتایبەتی پڕۆژە گەورەكانی پیشەسازی و شارەكانی نیشتەجێبوون؟

هەماهەنگیمان لەگەڵ وەزارەتی كارەبا كردووە لە پێناو زیاتر بەرەو باشبردنی سێكتەرەكان و دابینكردن و گەیاندنی كارەبای پێویست بۆ سەرجەم پڕۆژەكان، لەم پێناوەشدا لە دواكۆبوونەوەماندا لەگەڵ وەزیری كارەبا، چەند لێژنەیەكی پەیوەندیدارمان بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتانە و هەماهەنگیی باشتری نێوانمان دامەزراندووە. ئێمە دەبێت بە ڕاشكاوانە باسی ئەو كەموكورتییەی هەیكەلی ئابووریی كوردستان و خراپیی ژێرخانی كوردستان بكەین، هەڵبەتە فرەچەشنكردنی ئابووری و دروستكردنی ئەو ژمارە زۆرەی پڕۆژەی وەبەرهێنان خزمەتگوزاریی زۆری پێویستە، بۆ ئەم مەبەستە بەردەوام هەماهەنگی و گفتوگۆ و كۆبوونەوە لەگەڵ وەزارەتە پەیوەندیدارەكان دەكەین و كار بۆ چارەسەركردنی ئەم گرفتەش دەكەین، بە هەمووان نابێت ئەو جووڵە و بووژانەوەی وەبەرهێنانە كە لە ئێستا لە كوردستان هەیە ڕای بگرین، چونكە دواجار لە بەرژەوەندیی كۆی خەڵكی كوردستان و ئابووریی هەرێم و باشكردنی دۆخەكەدایە. هەر  ئەم ساڵ لەگەڵ وەزارەت و لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان چەند كۆنفڕانس و كۆنگرەیەكی بەرنامەبۆدانراومان هەیە، بەو هیوایەی وەبەرهێنەرانی كوردستان بەشداریی كاراتر بكەن لە بووژانەوەی ئابووریی كوردستان و جێبەجێكردنی ئەو دیدگا و پەیامەی ڕێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كە لەم كابینەیەدا بۆ دروستكردنی ئابوورییەكی هەمەڕەنگ و فرەچەشن لە هەرێمی كوردستان دایڕشتووە.

 

Top