ئەو لافاوەی لە ماوەی ڕابرودا لە هەولێر ڕووی دا، كە قوربانی مرۆیی و زیانی گەورەی لێكەوتەوە، مایەی هەڵوەستەلەسەركردنە، بەڵام ئەوەی لە هەمان كاتدا جێی سەرنج بوو، ئەوە بوو كە خودی سەرۆكی حكومەت كۆبوونەوەی بەپەلەی كرد و هەموو لایەنە پەیوەندیدارەكانی ڕاسپارد بۆ هەڵگرتنی هەنگاوی پێویست. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ دكتۆر عەلی خۆشناو سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگاری هەولێر ئەنجام دا.

 

* پێشتر مەترسیی دروستبوونی لافاوی هەولێر، تەنیا ناو شار و كێشەی ئاوەڕۆكان بووە، بەڵام ئەمساڵ ئەوە دووجارە مەترسییەكی دیكە سەریهەڵداوە، ئەویش تێكدان و پڕكردنەوەی ڕێڕەوە سرووشتییەكانی ئاوەڕۆی بارانە، ئایا وەك ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر چۆن ئەمەتان بەسەردا تێپەریوە و پێشتر حیسابتان بۆ نەكردووە؟

- مەسەلەی لافاو لە هەولێر نوێ نییە، هەر لە كۆنەوە لە هەولێر لافاو هەبووە و زۆرجار سەنتەری شاری گرتووەتەوە. لەبیرمان نەچێت لە ساڵی 2013 ئەو بەستەی دارەتوو لافاو گرتییەوە، بەڵام لافاوەكە زۆر زەرەر و زیانی نەبوو و، وەك ئەوەی ئەمساڵ نەچووە ناوماڵی هاووڵاتیان بە بەرزیی مەتر و مەترونیوێك كە بە هۆیەوە خەڵك تووشی ئێش و ئازار بێت. هەر بۆیە دەتوانم بڵێم: هەرچەندە زانست و تەكنەلۆژیا پێش بكەوێت، ناتوانرێت ڕێگا لە لافاو بگیرێت، نموونەش وڵاتانی پێشكەوتووی دونیا وەك: (چین، ئەڵمانیا و فەرەنسا) كە تووشی لافاو دەبن، بەڵام دەكرێت بەركەوتە و زەرەر و زیانەكانی لافاو كەم بكرێتەوە. ئەو دوو لافاوەی ئەم جارەش لە هەولێر ڕوویان دا، لە هەقیقەتدا پێویست بوو لێژنەی لافاوی پارێزگاكان هەر لە سەرەتای وەرزی زستاندا بەرنامە و پلانی ساڵانەی خۆیان ئامادە بكەن، ئەویش بە خاوێنكردنەوەی ڕێڕەوەكانی ئەو كەندانەی ڕوو لە شار و قەزاو ناحیەكان دەكەن، ئەمە نەك تەنیا لە ناو شاری هەولێر، بەڵكو لە قەزا و ناحیەكانی دەوروبەری شارەكانیش پێویستە ئەو پلانە جێبەجێ بكرێت. ئەوەی ئێمە دەیبینین هەم لە لافاوی یەكەم هەم لە لافاوی دووەم بەتایبەتی لەسەر لافاوی دووەم كە زەرەر و زیانێكی گەورەی هەبوو كە 12قوربانی لێ كەوتەوە و جێگای نێگەرانییەكی گەورەیە. من وەك ئەوەی كە دكتۆرایەكەم لەسەر سەرچاوەكانی ئاوە، سەردانی سەرچاوەی ئەو بارانەم كرد لە گوندی چەمرگە و گردیشە كە دەكەونە سەرووی دارەتوو، لە سەردانەكەم دیتم بەنداوێكی بچووك هەیە، (بەنداوی چەمرگە) هێشتا تەواو نەبووە، واتە ئاو گل ناداتەوە، چونكە دەرگای ژێر بەنداوەكە كراوەتەوە و ئەو ئاوەی بۆی دێت، دەڕوات و لە سەرووی بەنداوەكە ڕێگایەكی قیرتاو هەیە كە لە ژێری چەند كونە پردی تێدایە و ئەو بارانە زۆر و بەڵێزمەیە هاتووە كونە پردەكان كە نەگیراویشن، بەڵام ئاو هاتووەتەوە سەر ڕێگاكە و، بەنداوەكەش سەرەڕای ئەوەی تەواویش نەبووە، ئەوا چونكە ئاوەكە زۆر بووە، كۆی كردووتەوە و پڕ ئاو و ئاوڕێژ بووە. واتە ئاوێك هاتووە لە چاوەڕوانی كەسدا نەبووە و لەپاڵ ئەوەشدا لە هەقیقەتدا هەندێ هۆكاری دیكەش هەیە، ئەویش ئەوەیە كە ساڵانە پێویستە ئەو ڕێڕەوانە خاوێن بكرێتەوە و ئەو تەنیشتانەی لاوازن، پێویستە بەهێز و بەرز بكرێنەوە. بێگومان ئەو پلانەی كە پێویستە ساڵانە جێبەجێ بكرێت، بەڵام بەداخەوە ئەو پلانە ئەمساڵ ئەنجام نەدرابوو. لەو شوێنە دوو بەست هەیە، كە یەكێكیان پێی دەگوترێت «پیرە بەست» كە سەرچاوەكەی زۆر دوور نییە و ئاوی زۆری پێدا نایەت، بەستی دووەم «بەستی گردیشە»، دێتەخوارەوە بە دیوی خوارووی بنەسڵاوەدا دەڕوات كە دەگاتە دارەتوو، دەبێتە دوو بەش، بەشێكی دەڕژێتە پیرەبەست و بەشەكەی دیكە شۆڕ دەبێتەوە و دەچێتە ئەو كونەپردەی كە لەژێر ڕێگای كەركووك هەیە و لەوێوە دەپەڕێتەوە بۆ گەڕەكی ژیان، بەڵام كە ئاوەكە زۆر زیاتر بووە لە قەبارەی كونەپردەكە و لە سەرەتای كونەپردەكەش ڕێڕەوەكە گیرابوو، كە خەلك زبڵوخاشاكی لێ ڕێشتووە، هەر بۆیە ئاوەكە زۆرتر ڕووی لە پیرەبەست كردووە، ئەو بەستەش توانای ئەو قەبارە ئاوی نەبووە، لەوێوە بووەتە لافاو و ئەو بەربەستەی كە بە خۆڵ لە سەر كەندی گردیش كراوە، ئەویشی تەقاندووە و بەرەو ڕێگای كەركووك ڕۆیشتووە، كە لە لایەكی چووەتە ناو بەشی ناوخۆی شەهید شەوكەت شێخ یەزدین، كە زەرەر و زیانی گیاندووە. ئەمانەی ئاماژەم پێ كردن، هۆكاری سەرەكیی لافاوەكەیە، ئەگەرچی لێرەو لەوێ خەڵك دەڵێت: هۆكار ئەوەیە كە پڕۆژەی وەبەرهێنان لەسەر بەست و ڕێڕەوەكانی ئاوی سرووشتی دروست كراون، بەڵام لە كاتێكدا بچینە سەر (گووگڵ ئێرپ ماب) نیشانی دەدات كە ئەو بەست و ڕێڕەوانە هیچیان لەسەر دروست نەكراوە و، لە كاتێكیشدا هەر پڕۆژەیەك بچێتە سەر ئەو بەست و شوێنانە زۆرترین زەرەر دەكات. ماوەی چەند ساڵە باران كەم باریوە، بۆیە خەڵك زیاتر لە كەند و ڕێڕەوەكانی ئاو نزیك بوونەتەوە و لە كاتی بارانبارینی وا زۆریش ئەو خەڵكانەی لەو شوێنانە نزیكن تووشی زیان دەبن، ئەگەرچی دەزانین باوك و باپیرانی ئێمە قەت نەچوونەتە سەر ڕێچكەی ئاو، بەڵكو هەر چوونەتە شوێنە بەرزەكان، هەر بۆیە لێرەوە داوا دەكەین لە خەڵكی قەزا و ناحیە و گوندەكان نزیك نەبنەوە لە ڕێرەوی بەست و كەندەكان، چونكە لە كاتی بارانی زۆر مەترسیی لافاو دەكرێت، دەبێت ئاماژە بەوەش بكەین زەرەر و زیانەكان لەو لافاوەدا زیاتر بە خەڵكی هەژار و كەمدەرامەت كەوتووە.   

* دوای لافاوەكەی یەكەم، پاریزگای هەولێر دەستی كرد بە هەڵمەتێك بۆ پاككردنەوەی كۆرنیش، بەتایبەتی ئەو بەشەی كە نزیكە لە گەڕەكی ڕۆشنبیری، بەڵام هەڵمەتەكە زۆر فراوان نەبوو، ئەگەر فراوان بووایە ئەو كەندانەشی دەگرتەوە كە پڕكرابوونەوە، پرسیار لێرەدا ئەوەیە وەك پارێزگا پێشتر هەستتان بە مەترسیی لافاو كردبوو لە كۆرنیش، بۆچی ئەم مەترسییە بە جددی وەرنەگیرا؟

- بە شێوەیەكی لاوەكی هەستمان بەو مەترسییە كردبوو و لێرە و لەوێ لەو شوێنە هەندێك كار كرابوو، بەڵام كارەكانیش پێویستە تەواوكاری بێت، نەك پچڕپچڕ بێت، بۆیە حكومەتی هەرێم و پارێزگاری هەولێر پێڕانەگەیشتن هەموو كارەكانی كە پێویست بوون، جێبەجێی بكەن، بەڵام لە لافاوەكەدا جگە لە بەڕێز پارێزگاری هەولێر بەڕێز مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر لە یەكەم ساتەوە لەسەر هێڵ بووە لە سەر ئەو زەرەر و زیانانەی لە ئەنجامی لافاوەكە هەبوو، شەوی هەینی كە لافاوەكە بوو، جەنابیان بەیانییەكەی گەیشتنە پارێزگای هەولێر و كۆبوونەوەیەكی ئەنجام دا لەگەڵ سەرجەم بەرپرسان، كە منیش تێیدا بەشدار بووم. نیگەرانییەكانی جەنابی سەرۆكی حكومەت زۆر بە ئاشكرا دیار بوو، و زۆریش خەفەتبار بوون. بۆیە من دەڵێم ئەو لێژنەی ئێستاكەش پێكهاتووە دەرئەنجامێكی زۆر باشی دەبێت و لەژێر ڕۆشنایی ڕێنمایی جەنابیان دەبێت، ئەو جۆرە ڕووداوانە دووبارە نەبێتەوە و بە هەموو توانایەك شەو و ڕۆژ لێژنەی ئێشكگری لە كاركردندا بن لە شارەوانی، هەم لە ئاوەڕۆ و بەرگریی شارستانی و هێزەكانی ناوخۆ و ئاسایش، هەروەها هەڵمەتی پاككردنەوە نەك تەنیا لە كۆڕنیش، بەڵكو لە هەموو ئەو بەستانەی ڕوو لە هەولێر دەكەن، دەستی پێ كردووە، تاوەكو بە شێوەیەكی باش پاك بكرێتەوە و، ئامادە بكرێت ئەو ئاوەی باران كە دەڕژێتە ناویان، بتوانێت وەری بگرێت و نەبێتە گرفت و لە ڕێچكەی خۆی لانەدات و بەرەو ماڵان بڕوات. پێویستە ئەوەتان لێ نەشارینەوە كە هاووڵاتی پاشماوەی ماڵەكانیان فڕێداوەتە ناو ئەو بەستانە و كاری حكومەتە چاودێری ئەوە بكات و لەپاڵ ئەمەشدا پێویستە حكومەتی لۆكاڵ واتە شارەوانی و شارەوانییەكان و ئاوەڕو و ئاودێری ڕێگا نەدەن خەڵك زبڵ و خاشاك و پاشماوەی ماڵەكانیان فڕێ بدەنە ئەو بەست و ڕێڕەوانەی ئاو كە دەبێتە هۆی گیرانی كونە پردەكان و لە پاشان ئاوەكەی لە ڕێچكەی خۆی لادەدات.  

* دوای ئەم لافاوە كە بەداخەوە 12 قوربانی لێ كەوتەوە و زیاتر لە هەزار ماڵ ئاوی تێ چوو و نزیكەی 700-800 ئۆتۆمبێل زیانیان پێ گەیشت، لە سەر فەرمانی سەرۆكی حكومەت لێژنەیەك بۆ «بەدواداچوونی ڕاستییەكان» دانراوە و وا بڕیارە كە ئەم لێژنەیە شەفافانە ئەو كەس و لایەنانە ئاشكرا بكات كە بوونە هۆكاری ئەوەی زیانەكانی ئەم كارە سرووشتییە بەو ئاستە گەورە بێت، كاری ئەم لێژنەیە بە كوێ گەیشتووە؟ ئایا وەك ئەنجومەنی پارێزگا بڕیار دەدەن ئەو سەرپێچییانەی كراونەتە سەر ڕێڕەوی ئاوەڕۆی باران، لای بدەن، ڕاشكاوانەتر هەتا ئەگەر پڕۆژەشی لەسەر دروست كرابیت؟

- ئەوە لێژنەكە چەند ڕۆژێكە كارەكانی تەواو كردووە و كارەكانی وردەكارییە و وردەكارییەكانیش دەدرێت بە ڕێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و لەوێوە بڕیارەكان دەردەچێت، ئێمەش بە ڕۆڵی خۆمانەوە وەك ئەنجومەنی پارێزگا و لێژنەی شارەوانیی ئەنجومەنی پارێزگا چوونەتە شوێنی ئەو لافاوە و هەم لە داهاتوودا لە سەر وردەكاریی ئەو بارودۆخە و قەرەبووكردنەوە ڕادەوەستین و، هەر لە ڕۆژی 23/12/2021 لە پارێزگای هەولێر كۆبوونەوەیەكی نائاسایی ئەنجام درا، كە تێیدا دوازدە ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگا یاداشتیان داوە كە پشتگیرییان لە جەنابی پارێزگار كردووە بۆ ڕەتكردنەوەی ئەو دوو ملیار دینارەی كە حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ بۆ كۆمەكی خەڵكی هەولێری ناردووە كە لەو لافاوەدا زەرەر و زیانێكی زۆریان بەركەوتووە. لەلایەكی دیكەوە هەر لە سەرەتای ئەو لافاوەوە جەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لە ڕێگای دەزگای ڕوانگە بڕی یەك ملیار دیناری وەك كۆمەك پێشكەش بە خەڵكی زیانلێكەوتووانی لافاوەكەی هەولێر كرد، ئەمە شایانی دەستخۆشییە و لە هەمانكاتدا دەزگای خێرخوازیی بارزانی ڕۆلێكی باڵای هەبووە لە هەموو پرسەكان و خۆیان و ستافیان لە ئامادەباشیدا بوون و هەموو كات سەرتۆپی كارە لەناكاوەكان و هاوكارییەكانی حكومەت بوون.

* ئەوەی لە هەڵمەتی كۆمەك كۆكردنەوە بووە جێگەی سەرنج، كۆمەكی پارێزگای هەڵەبجە بوو بۆ لافاوەكەی هەولێر، ئەم كۆمەكەی هەڵەبجە ئەوەی پیشان داین كە هەڵەبجە هاوسۆزییەكی گەورەی بۆ هەولێر هەیە،ئایا ئەم هاوسۆزییەی هەڵەبجە بۆ هەولێر بۆچی دەگەڕێتەوە؟

- هەڵەبجە شوێنێكی گەورەی لە ناو دڵی هەموو كوردێكدا هەیە. هەڵەبجە ئەو شارەیە بووە قوربانیی دۆسیەی كوردو كوردستان. هەروەها دەتوانم بڵێم هەولێر لە كاتی لێقەومان هەمیشە سینگ و باوەشی بۆ هەموو خەڵكێك كردووتەوە، چ لە دهۆك، چ لە هەڵەبجە، چ لە سلێمانی و چ لە شارەكانی دیكەی عێراق، یان برا كوردەكانمان لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا ڕوو لە هەولێر دەكەن و خەڵكی هەولێر ئەو كەسانەن باوەشیان بۆ دەكەنەوە و ئێستاش خەڵكی هەڵەبجە بەشێك لەو هەڵمەت و هەڵوێستە جوامێرانەی خۆیان نواندوە و ئێمەش زۆر سوپاسیان دەكەین، نەك تەنیا هەڵەبجەش بەڵكو سلێمانی و دهۆك و شارو شارۆچكەكانی كوردستان بەگشتی و شارەكانی عێراق و وڵاتانی جیهان كە هەوڵدەدەن كۆمەك بگەیەننە لێقەوماوان و زیانلێكەوتووانی لافاوەكەی هەولێر، سوپاسی وەبەرهێنەرەكانی هەرێمی كوردستانیش دەكەین.