تایبەتمەندێتی دەڤەری ڕاپەڕین لە ڕووی جوگرافی و مێژوویی و سرووشتییەوە وای كردووە حكومەتی هەرێمی كوردستان وەكو ئیدارەیەكی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵ بكات، بەڵام فراوانبوونی خێرای دەڤەرەكە ئەوە دەخوازێت ئاوڕێكی جددیتری لێ بدرێتەوە، گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا لەگەڵ هیوا قەرەنی سەرپەرشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەڕین چەند پرس و بابەتێكی گرنگی پەیوەست بەم دەڤەرە تاوتوێ كرد. دەقی ئەو گفتوگۆیە لێرەدا بڵاو دەكەینەوە.

 

* دەڤەری ڕاپەڕین گرنگییەكی تایبەتی هەیە، بەوەی چەندین قەزا و ناحیە لەخۆ دەگرێت و لە فراوانبوونێكی گەورەدایە، ئایا لە ڕووی ئیدارەوە تاچەند ئەم دەڤەرە جێگای گرنگی و بایەخ بووە؟

- دەڤەری ڕاپەڕین دەكەوێتە باكووری ڕۆژهەڵاتی هەرێمی كوردستان و هاوسنوورە لەگەڵ قەزای سەردەشت لە كۆماری ئیسلامیی ئێران و لەدیوی هەرێمی كوردستانیشەوە هاوسنوورە لەگەڵ هەردوو پارێزگای هەولێر و سلێمانی. ژمارەی دانیشتووانی دەڤەری ڕاپەڕین 450 هەزار كەسە و هەردوو قەزای ڕانیە و پشدەر دەگرێتەوە و چوار ناحیە دەكەوێتە سنووری ڕانیە و 5 ناحیەش لە سنووری قەزای پشدەرە. سنوورەكە جگە لەوەی لە ڕووی مێژووییەوە دانیشتووانەكەی بەشدارییەكی بەرچاویان لە بزووتنەوەی ڕزگاریخوازبی كوردستان هەبووە، لەمەشدا زۆربەی گوند و قەزا و ناحیەكانی وێران كراون. لە دوای ڕاپەڕین دەڤەرەكە ڕۆڵێكی گرنگی بینیوە بۆ ئابووریی هەرێمی كوردستان لە ڕووی خەسڵەتی جوگرافی و بەپیتیی خاك و بوونی سەرچاوەی گرنگی سرووشتی و كشتوكاڵی و كانزایی و هاوسنووری لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێران . هەر لەبەر گرنگیی ئەم دەڤەرە بووە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ساڵی 2012 وە ڕاپەڕینی كرد بە ئیدارەیەكی سەربەخۆ و لە ئێستادا هەنگاو بەرەو بووژانەوە و ئاوەدانكردنەوەی دەڤەرەكە دەنرێت و، هەنگاو بەرەو دووبارە دەستپێكردنەوەی پڕۆژەكان دەنێین.

* قەیرانی دارایی و شەڕی داعش و دواتر كۆرۆنا زیانی بە ڕەوڕەوەی گەشەكردن و بووژانەوەی سێكتەرە جیاجیاكان گەیاندووە، لە ئێستادا گرنگترینی ئەو گرفت و كێشانەی دێتە بەردەمتان لەچ بوارێكدایە؟

- بەردەوام ئێمە وەكو یەكەیەكی ئیدارەی سەربەخۆ لەسەرجەم بوارەكانی وەكو پەروەردە و تەندروستی و ڕێگاوبان و خزمەتگوزارییەكانی كارەبا و ئاوی خواردنەوە پێویستیمان بە پڕۆژە و كاری نوێ هەیە، ئێمە بەردەوام لەمیانەی سەردان و گفتوگۆو كۆبوونەوەكانماندا لەگەڵ ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتە پەیوەندارەكان باس لەم كێشەو گرفتانەو دۆزینەوەی ڕێگا چارەسەرانە دەكەین، بە خۆشحاڵییەوە ئومێدی جێبەجێكردنی ژمارەیەك پڕۆژەی گرنگ هەیە، من پێم وایە پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە پلان و بەرنامەكانیدا زیاتر لە شارە گەورەكان دەربچێت و ڕوو لەم دەڤەرانە بكات، بۆ ئەوەی لۆدیش لەسەر ئەو شارە گەورانە كەم بێتەوە.

* ڕاپەڕین ناوچەیەكی كشتوكاڵییە و دەكرێت كشتوكاڵ لەم ناوچەیەدا بكرێتە سەرچاوەیەكی گرنگی داهات و، هەلی كارێكی باش بۆ گەنجەكان دابین بكرێت، ئایا لەم ڕووەوە چ بەرنامەو هەنگاوێكتان لەبەردەمدایە؟

- لە كارنامەی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا هاتووە، گرنگییەكی زۆر بە كەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازیی كشتوكاڵی بدرێت، ئەمەش لە چوارچێوەی سیاسەتێكی ئابوورییانەوە دێت كە سەرچاوەكانی داهات هەمەجۆركردنێتی و گرنگی بە كەرتەكانی (كشتوكاڵ و پیشەسازیی و گەشتیاری) بدرێت، هەڵبەتە لە ماوەی ڕابردوودا بەردی بناغەی پڕۆژەیەكی گرنگی كارگەی شەكر دانرا و بڕیارە لەگەڵ تەواوبوونی كارگەكە گرنگی بە چاندنی چەوەندەری شەكر بدرێت، پڕۆژەكە لە سەرەتای كاركردنیدایە و لەگەڵ تەواوبوونی بۆ دۆزینەوەی بازاڕ بۆ بەروبوومەكانی چەوەندەری شەكر و دۆزینەوەی هەلی كار گرنگیی خۆی دەبێت.

* باسی كەرتی گەشتوگوزارت كرد؛ دەڤەری ڕاپەڕین ناوچەیەكی دڵڕفێن و خۆشە، بەتایبەتی ناوچە كوێستانەكانی ئایا لەم ڕووەوە چ پڕۆژە و كارێك لەم دەڤەرەدا بەڕێوەیە؟

- سرووشتی ڕاپەڕین ناوچەیەكی دڵڕفێن و جوان و گەشتیارییە و لە ناوچە كوێستانییەكان زۆر نزیكە، لە هاویناندا بە كاتێكی زۆر كەم لە ناوچەیەكی گەرمەوە دەچیتە ناوچەیەكی زۆر سارد و دڵڕفێن، شەڕەكانی ڕابردوو زیانێكی زۆریان بە ژێرخانی كەرتی گەشتیاری لە ناوچەكەمان گەیاندووە، لە 2013 كۆمەڵێك پڕۆژەی خزمەتگوزاریی گەشتیاریمان لەبەردەستدا بوو، لەبەر شەڕی داعش و قەیرانی دارایی نەتوانرا ئەو پڕۆژانە تەواو بكرێن و خزمەتگوزاریی بگەیەنینە ناوچە گەشتیارییەكانمان، ئێمە لەئێستادا ئامادەین هەموو هاوكاری و پشتگیرییەكی كەرتی تایبەت بكەین، بۆ ئەوەی بێتە دەڤەرەكە و پڕۆژەی گەشتیاری لە ڕاپەڕین ئەنجام بدەن، داواش لە دەستەی وەبەرهێنان و لایەنە پەیوەندیدارەكانی گەشتیاری دەكەین، ئاوڕێك لە پڕۆژە گەشتیارییەكان لەم ناوچەیەدا بدەنەوە و ئێمەش هاوكار و پاڵپشتیان دەبین.

* لە بواری پڕۆژەكانی خزمەتگوزاریدا كە لە ڕیزبەندی پێشەوەی كارەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دێت، سێكتەری كارەبا پێداویستییەكی سەرەكیتانە، ئایا لەم ڕووەوە لەگەڵ وەزارەتی كارەبا قسە و باستان كردووە؟

- وەكو ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەڕین و دابینكردنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەكانی ئاو و كارەبا و شارەوانی لە ڕیزبەندی پێشەوەی بەرنامە و ئەركەمانمان دێت، لەم ماوەیەدا كۆبوونەوەیەكی فراوانمان لەگەڵ بەڕێز وەزیری كارەبا و ستافەكەی ئەنجام دا و بە تێروتەسەلی باسی پڕۆژە و كارەكانی وەزارەتی كارەبامان كرد لەم دەڤەرەدا، بە سوپاسەوە وەزیری كارەبا زۆربەی هەرە زۆری بەڵێنەكانی لەو ماوە كورتەدا جێبەجێ كرد، لە ئێستاشدا چەند پڕۆژەیەكی ستراتیژی و گەورە لە دەڤەرەكەمان كەوتوونەتە بواری جێبەجێكردنەوە لەوانە: *راكێشانی هێڵێكی 132 كەی ڤی پاڵەپەستۆی بەرز بە درێژایی 105 كیلۆمەتر لە بازیانەوە بۆ ڕانیە، كە پڕۆژەیەكی گرنگی ستراتیژیی و گەورەی كارەبایە بۆ تەواوی دەڤەرەكە و تەنانەت پڕۆژەیەكی ستراتیژییە بۆ ژێرخانی كارەبای هەموو هەرێمی كوردستان، كە جگە لە ڕاپەرین لە ئایندەدا بۆ سۆران و هەولێر و لینێكیش دەبێت بۆ بەستنەوەی تۆڕی كارەبای هەرێم لەنێوان ڕاپەڕین و هەولێر و پارێزگای دهۆك، بە تەواوبوونی ئەم پڕۆژەیە سنووری ڕاپەڕین تاكو 15-20 ساڵی دیكە گرفتی گەیاندنی كارەبا و كەمی ڤۆڵتی نییە و بە زۆری چارەسەر دەبن.

 دەستپێكردنی پڕۆژەی پێوەری زیرەك.

 ئامادەكاریی بۆ دەستپێكردنی وێستگەیەكی 50 مێگاواتی بەرهەمهێنانی كارەبا لە قەڵادزێ.

 دابینكردنی ملیارێك و 875 ملیۆن دینار لەسەر داهاتی كارەبا بۆ جێبەجێكردنی 13 پڕۆژەی دابەشكردنی كارەبا بۆ ڕاكێشانی فیدەری كارەبا بۆ چەند گوند و چارەسەركردنی بارزۆری بۆ چەند گەڕەكێك لە تەواوی سنووری دەڤەری ڕاپەڕین .

هەروەها داوامان كردووە بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتیی كارەبا لەم سنوورە دابنرێت، بە خۆشحاڵییەوە وەزارەتی كارەبا لە دواهەمین هەمواركردنەوەی یاسای وەزارەت، ئەم داواكارییەی ئێمەی داناوە و ڕێگای بەوە داوە، بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی كارەبا لە ئیدارە سەربەخۆكان بكرێنەوە، هەروەها داوای دامەزراندنی وێستگەیەكی كارەبای مۆبایلمان بۆ (حاجیاوا)ش كردووە، كە گرفتی گەورەی كارەبای مۆبایلیش لەو سنوورە چارەسەر دەكات.

* لە میانەی سەردانێكماندا بۆ دەڤەری ڕاپەڕین، یەكەیەكی نیشتەجێبوونی زۆرمان لە شاری ڕانیە بینی كە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون سەرقاڵی جێبەجێكردنی بوون، ئایا لە بواری پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لەكەرتی نیشتەجێبوون چی كراوە؟

- لە ڕانیە و ڕاپەڕین بەگشتی پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون لە فراوانی بەردەوام و گەورەدان، زۆر لەو پرۆژانەی بە هۆی قەیرانی داراییەوە ڕاگیرابوون، ئێستا دەستیان بە جێبەجێكردن كردووە و ئەمەش لەلایەك دڵخۆشكەرەو لەلایەكی دیكەوە پێویستی بە ڕاكێشانی كارەبا و ئاو و ئاوەڕۆ و شەقام و ڕێگاوبان هەیە. لەساڵی 1989 زۆربەی هەرە زۆری ئەو گوند و شار و شارۆچكانەی كەوتبوونە دەڤەری ڕاپەڕین، وێران و خاپوور كرابوون بە ژێرخانەكەشیانەوە، بە ڕاددەیەك تەنیا شاری ڕانیە و چەند گوندێكی دەوروبەر و ناحیەی چوارقوڕنە و حاجیاوا وەكو ئۆردوگایەك مابوون. ئاوەدانكردنەوەی تەواوی ئەم ناوچەیە كارێكی هەروا ئاسان نەبوو، ئەویشبەم بەو توانا داراییە كەمە، هەروەها ڕانیە پێش ڕاپەڕین تا 2003 تەنیا 11 گەڕەك بووە، لە ئێستادا بووەتە 50 گەڕەك و لە هەوڵی بەردەوامداین بۆ ئەوەی لەگەڵ وەزارەتە پەیوەندیدارەكان گرنگیی زیاتر بۆ ئاوەدانكردنەوەی ئەو گەڕەكانە بدەین و پێداویستییەكانیان بۆ دابین بكەین لەبواری ئاو و كارەبا و ڕێگاوبان و شارەوانی و ئاوەڕۆ بینایەی خوێندنگە و بنكەی تەندروستی. منیش لەگەڵ ئەوەدام كە هەموو ئەم پرۆژانە بەپێی خواست و ویستی ئێمە نییە و بەردەوام قەیران و ئاستەنگی گەورە بۆ هەرێمی كوردستان دروست دەبێت لە دەرەوەی ئیرادەی خۆی، وەك قەیرانی دارایی و شەڕی داعش و پەتای كۆرۆنا و لە ئێستاشدا وشكەساڵی هەمووی كۆمەڵێك گرفت و ئاستەنگی مەترسیدارن و لە هەوڵی ڕووبەڕووبوونەوەیدا بووین. بەشێوەیەكی گشتی دەستخۆشی لە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم بۆ بە ئیدارەكردنی سەربەخۆی دەڤەری زاخۆ و سۆران و ئومێدەوارم حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاوڕێكی جددیتریش لەم ئیدارە سەربەخۆیانە بداتەوە و پڕۆژە و كاری زیاتری خزمەتگوزاریی جێبەجێ بكات، بۆ ئەوەی كۆچی گوند بۆ ناحیە و قەزاو شارەكان ڕاگرین و لۆدی زیاتریش لەسەر شارە گەورەكان دروست نەبێت.

* باسی ئاوی خواردنەوەت كرد؛ هەمووان دەزانن وشكەساڵی گرفتی گەورەی بۆ سەرجەم هەرێمی كوردستان و عێراق و تەنانەت زۆر وڵاتانی دنیا دروست كردووە، ئێوە چۆن ڕووبەڕووی وشكەساڵی و كەمیی ئاوی پاك بوونەتەوە؟

- جێگای داخە هەرێمی كوردستان لە بەردەم قەیرانێكی كەم ئاوی و كەمی باران و كەمبوونەوەی ئاوی زێ و ڕووبار و كارێز و كانیاوەكاندایە، ئەمەش كاردانەوەی زۆر خراپی لەسەر دابینكردنی ئاوی خاوێن بۆ هاووڵاتیان هەبووە، سوپاس بۆ خوا لە دەڤەرەكەماندا تا ئێستا گرفتی وا گەورە دروست نەبووە، ڕاستە كەم ئاوی هەموو ناوچەكان تووشی بوون و ئێمەش ئامادەكاریمان كردووە بۆ ئەگەری كەوتنەوەی هەر گرفت و كێشەیەكی كەم ئاوی بۆ دانیشتووان. ئومێدەوارم پڕۆژەی ئاوی دەربەند تەواو بكرێت كە لە2006 ـەوە بۆ شاری ڕانیە دەرچووە و پڕۆژەیەكی گرنگی ئاوی خواردنەوەیە بۆ ڕانیە و چوارقوڕنە و حاجیاوا، بەڵام بەهۆی گرفتی تەكنیكی و داراییەوە تا ئێستا جێبەجێ نەكراوە، لە ئێستادا ئەنجومەنی وەزیران بۆ تەواوكردنی ئەو پڕۆژەیە ڕەزامەندی دەربڕیوە.

* لە بواری كەرتی پەروەردە كە بەهۆی پەتای كۆرۆناوە لە دۆخێكی باشدا نەبووە، ئایا بۆ پڕۆژەكانی ژێرخانی پەروەردە چیتان كردووە؟

- قەیرانی دارایی و ئەو فراوانبوونە خێرایەی كەرتی نیشتەجێبوون لە ڕاپەڕین بەخۆیەوە دەبینێت، ئەوە دەخوازێت بینایەی قوتابخانەكان نۆژەن و فراوان بكرێنەوە و تەنانەت لە زۆر گەڕەكی نوێ بینایەی قوتابخانەی نوێ دابنرێت، بۆیە داواكاریی زۆرمان لەم بوارەدا هەیە.

* لەبواری ڕێگاوبانەكاندا كە بۆ بەستنەوەی دەڤەری ڕاپەڕین بە شار و شاروچكەكانەوە زۆر گرنگە، لەم ڕووەوە چی كراوە؟

- بە خۆشحاڵییەوە ئەو بەشەی ڕێگای بە دوو سایت كردنی ڕانیە – چوارقوڕنە – دووكان لە دواقۆناغیدایە و بەشەكەی دیكەی دەكەوێت سنووری بەڕێوەبەرایەتیی ڕێگاوبانی سلێمانییەوە، ئومێد دەكەم ئەم ڕێگا ستراتیژییە گرنگە لە دوو مانگی داهاتوو تەواو بێت، كە كارئاسانییەكی باشی بۆ هاتوچوو هەیە و دەرفەتێكی باشیش بۆ گەیاندنی بەروبوومی جووتیاران دەبێت.