هەریەكەمان چەند ڕۆژێك دوای لەدایكبوونمان، هەڵگری كارتێك، یان پارچە كاغەزێك دەبین، كە ئاماژە بۆ چەند پێكهاتەیەكمان دەكات، ئەگەر كورتی بكەینەوە، ئاماژەیە بۆ هەر سێ ناسنامەی (بایۆلۆجی، بایۆگرافی و كەلتووری)مان، ئەو پارچە كاغەزە بچووكە دیاری دەكات ڕەگەزمان، كوڕ و كچی كێین؟ باوانمان كێن؟ ڕەنگی قژمان، چاومان، پێستمان، زمانمان، ئایینمان، نیشتمانمان، نەتەوەمان، شوێنی لەدایكبوونمان، پارێزگامان، شار یان لادێمان و...هتد، ئەمانە هەندێكیان لەگەڵ خۆمان لە دایك بوون و نەمانهێناون و لەو كاتەشدا هەڵگری نین، كە لە دایك بووین، بەڵكو هی باوانە و وەرمان گرتووە، نموونە مرۆڤ لەو كاتەی لە دایك بووە، خۆ قسە ناكات، زمان نازانێت، ئیتر چۆن هەڵگری زمانێك دەبێت، لەسەر زمانی باوانی بۆی دیاری دەكرێت. مرۆڤ هەڵگری هیچ ئایینێك نییە، كە لە دایك دەبێت، ئەی بۆچی خێرا لەسەر ناسنامەكەی دەنووسن ئایینی موسڵمانە، یان مەسیحی و.. هتد؟ تەنانەت بایۆلۆجیەكانیش زۆربەی بە هۆی باوانەوە ماوەتەوە، وەك ڕەنگی چاو و قژ و پێست و كرۆمۆسۆمەكان زۆربەیان گواستووەتەوە بۆمان، ڕەنگە لە شتێكدا لە دایك، یان باوك، یان باپیر، یان پوور، یان خاڵ، یان مام بچین. ئیتر ئەم ناسنامەیە وەك پێداویستییەكی ژیانمان دایدەنێین و پارێزگاری كردنی ئەو پارچە كاغەزەش دەخرێتە ئەستۆی تاك خۆی، دەوڵەتیش بە یاسا ڕێكی خستووە چۆن پارێزگاری لێ بكرێت و، لەكاتی ونكردن، یان فەوتانی یاسای بۆ گێڕانەوەی و دروستكردنەوەی داناوە.

ئەمە مامەڵەكردنێكی شتومەكانەیە تا ئێرە، بەم ناسنامەوە وەك كەرەسەیەكی پێویستی ژیان، تاك دەبێت بیپارێزێت و، ئەگەر نەیپاراست، لە كۆمەڵێك مافی وەك هاووڵاتیبوون و خوێندن و خزمەتگوزارییەكانی تری وڵات بێبەش دەبێت. بەڵام پاراستنی هەر یەكە لەو پێكهاتنەی ناو ناسنامەكە لە ڕووە مەعنەوی و جەوهەرییەكەوە، بەتایبەتی بەشە كەلتوورییەكەی وەك زمان و نەتەوە و ئایین و....هتد لە زۆربەی وڵاتان دیاری نەكراوە، كێ دەبێت بیپارێزێت؟ چۆن بیپارێزێت؟ میكانیزمی پارستنەكەی چۆن دەبێت؟ ڕەنگە وەك نەریتێكی كۆمەڵگە خێزان هەوڵی پاراستنی زۆری بدات لە فێركردنی زمانی دایك و فێركردنی ئایین و ڕەفتار و دابونەریتی پەسەندی كۆمەڵگە. واتە ئەركی پاراستنی ناسنامەكەمان وەك پارچە كاغەزێك كە لە گیرفانمان بێت، ئەركی تاكە، بەڵام ناوەڕۆكی ناو ناسنامەكە پاراستنی بە تەنیا تاك ناكرێت، تاك ناتوانێت بە تەنیا خۆی فێری زمان، یان ئایین بێت، بێ خێزان، یان شوێنی ئایینی، یان قوتابخانە. ئەگەر بە ڕوونتر دیاری بكەین، دەبێت بپرسین: كێ بەرپرسی سەرەكییە لە پاراستنی ناوەڕۆك و پێكهاتە مەعنەوییەكانی ناو ناسنامەكە؟ بێگومان تاك و دەوڵەت و حكومەت. چونكە تاك پێویستی بە خێزان، قوتابخانە، شوێنی ئایینی، ڕاگەیاندن و كۆمەڵگە هەیە، تاكو هەر یەكە لەو ناسنامە كەلتوورییانەی كە زمان و ئایین و نەتەوە و نیشتمان و نەریتی كۆمەڵگەیە پارێزراو بێت، بەشی زۆری ئەم شوێنانەش دەوڵەت لێی بەرپرسە كە دابینی بكات بۆ تاك، تاكو زمانی، ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتمانی، ئایینی و دابونەریتی ون نەكات. ئەمانەش پارێزگارییان دەوێت، هەر وەك چۆن وەك پارچە كاغەزەكە پارێزگاری دەوێت و نابێت ون كرێت. جگە لەوەش ئەو شوێنانە، قوتابخانە، شوێنی ئایینی، ڕاگەیاندن بە تەنیا دابینكردنی شوێن نا، بەڵكو چی فێری تاك دەكەن، كە لەگەڵ ناسنامە كەلتووری و نیشتمانی و نەتەوەییەكەی بگونجێت، ئەوەش ئەركی دەوڵەتە.

ئێمە نەك ڕاگەیاندنمان بەرهەمی بیانی نمایش دەكات، وردە وردە زانكۆ و قوتابخانەكانیشمان دەكەونە دەست هەر یەكەو دەوڵەتێكی بیانی و بە شانازییشەوە منداڵانمان لەوێ دادەنێین و بە پۆزیشەوە زۆر جار باسی دەكەین كە منداڵەكانمان كوردی نازانن، چونكە قوتابخانەكەیان زمانی كوردی نییە. ئینجا داوای ناسنامەی نەتەوەیی و نیشتمانیشیان لێ دەكەین كە گەوەرە بوون.جگە لە شوێنە ئایینییەكان كە چەندین جار بوونەتە شوێنی سەرهەڵدانی بیری جۆراوجۆری توندڕەوی و نامۆ بە نەریت و نۆرمی ئایینی كوردەواری.

لێرەدا ناچمە سەر ئەركی دەوڵەت، یان ئۆرگانەكانی دی بەرامبەر هەریەكە لەوانە، چونكە باسەكەم لە ڕاگەیاندنە و لەم بەشە و بەشەكانی داهاتووی نووسینەكەم باسی ڕۆڵی ڕاگەیاندن دەكەم لە پاراستنی هەر یەكە لەو ناسنامە كەلتوورییانە، لەم بەشەشدا باسی ناسنامەی نیشتمانی دەكەین. بزانین كامە ڕاگەیاندن و چۆن ڕاگەیاندنێك و بە چ میكانیزمێك ئەركی پاراستن و دروستكردنی ئینتیمای نیشتمانی بۆ تاك فەراهەم دەكات؟ وەك وتمان لەسەر پارچە كاغەزێك كە لە گیرفانمانە، نیشتمانێك نووسراوە بۆمان، چۆن ئینتیما دروستكردن بۆی و بەناسنامەكردنی ئەو نیشتمانە لەلایەن ڕاگەیاندنەوە كاری بۆ دەكرێت؟ ئەڵبەتە كە باسی ڕاگەیاندن دەكەم، باسی ئەم ڕاگەیاندنانە ناكەم كە لەم هەرێمە پراكتیزە دەكرێن، باسی ئەو ڕاگەیاندنە دەكەم كە ڕاستەقینەیە و هی نیشتمانە و ئەركی پاراستنی ناسنامە جۆراوجۆرەكانی هاووڵاتی خراوەتە ئەستۆی. دەزانین لە وڵاتانی پێشكەوتوو و دیموكراسی، ڕاگەیاندن وەك ئۆرگانێكی نیشتمانی و ئامرازێكی پێدان و پاراستنی ناسنامەی كەلتووری بە تاك ئەژمار كراوە و، خراوەتە ڕیزی خزمەتگوزارییەكانی دیكەی وەك: ‹ئاو، كارەبا، ڕێگاوبان، قوتابخانە و نەخۆشخانە و.. هتد›، واتە حكومەت دەبێت ئەو ڕاگەیاندنە نیشتمانییە دابین بكات، بۆ هاووڵاتی و وەك تەكنیك پەخشەكەی بگاتە هەموو ماڵێك و ئەو ناوەڕۆكانەی بۆ دابین بكات كە خزمەت بە بەرژەوەندی و خواست و پێداویستییەكانی تاك و نیشتمان بكات. بۆیە بەم جۆرە ڕاگەیاندنانە دەوترێت «public Serve media»، واتە ‹میدیای خزمەتگوزایی گشتی› كە لە زۆربەی وڵاتان بەتایبەتی وڵاتانی دیموكراسی و پێشكەوتووەكان هەیە. كەناڵی ‹بی بی سی› پێی دەوترێت «دایكی پەخشە خزمەتگوزارییەكان» یان «مۆمی پەخشە خزمەتگوزارییەكان» كە لە سەرتای یەكەم ڕادیۆیەوە لە ساڵانی بیستەكانەوە، بەم فۆڕمە میدیا دەستی پێ كردووە و، بەردەوام ئەو ڕێچكەیەی بەرنەداوە. چونكە ئەوان باوەڕیان وایە و ڕاستیش وایە ڕاگەیاندن بۆ خزمەتی هاووڵاتی و نیشتمانە، كەواتە دەبێت لە دەستی هاووڵاتی و نیشتمان بێت و، نابێت لای كەسی دی بێت. خۆ بەریتانیا وڵاتێكی هەژار نییە، بەڵام وەك پارەی ئاو و كارەبا، پارەی تەلەفزیۆنیش لە ماڵان دەسەنێت، ئەمە بۆ ئەوەی خەڵك خاوەنی میدیا بێت، بەشەكەی دیكەیشی سەرپەرشتیكردنی لە دەستی نیشمان بێت و پەرلەمان، یان ئۆرگانێكی نیشتمانی ئیدارەی بكات، دوور لە دەستتێوەردانی حزب و سەرمایەدارەكان.

ئەگەر باسی ئەركی پاراستنی ناسنامەی نیشتمانی لەلایەن ڕاگەیاندنەوە بكەین، دەبێت لەوەوە دەست پێ بكەین، كە میدیا دەبێت بەردەوام پێمان بڵێت ئیمە خەڵكی كوێن؟ وڵاتەكەمان كامەیە؟ مێژووی، سەرمایە ئابووری و مرۆییەكی، شارستانیەتی. گرنگیی جوگرافیای، سرووشتی، پێكهاتەكانی، دانیشتووانەكەی، نۆڕمی ژیانی، كەلتووری چین، بۆ ئەوەی خۆشەویستی و وابەستەبوونمان بەو نیشتمانە مسۆگەر بێت، ئەگەر لەهەر كوێ بین. ڕەنگە هەموو جار كە ئەمە دەڵێین، یەكێك بڵێت: ئاخر دەوڵەتمان نییە، بۆیە ئەمانە دروست نابن. ئێمەش دەپرسین: خۆ هەرێمیكمان هەیە، لێی لەدایك بووین، تێیدا گەورە بووین، تێیدا دەژین، قوربانیمان بۆ داوە، هەزاران هەزار خەڵك لە پێناویدا گیانیان بەخشیوە و ئەزیەت و ئەشكەنجە دراون. ئایا بە هەموو ڕاگەیاندنەكانمان توانیویانە هەستی خۆشەویستیی ئەمە بۆ تاك دروست بكەن، یان مێژوومان پێ بناسێنن؟ یان شارستانیەتی نیشتمانەكەمان بۆ ڕوون بكەنەوە، سرووشتە جوانەكانیمان ڕۆژانە پیشان بدەن و، وامان لێ بكەن شانازی بە ناسنامەكەیەوە بكەین و، بڵێین كوردین و خەڵكی فڵانە شوێنین؟؟ بە دڵنیاییەوە نا. ڕەنگە بۆ ئەمەش هەندێك هۆكاری دەرەكی، لە درەوەی خودی تاك هەبێت، ئەویش بە درێژایی مێژوویەك داگیركراوی ڕژێمیك بووین، كە بەرەدەوام هەوڵی داوە ناسنامە و ئینتیمای كوردستانیبوونمان بسڕێتەوە، سەردەمی حوكمڕانیی كوردیش ڕەنگە لە زۆر بواردا بە دڵی تاك نەبووبێت، هێشتا ئەو دادپەروەی و خۆشگوزەرانییە بەو شێوەیە نەهاتبێتە ئاراوە كە تاك هەست بەوە بكات ئەو و یەكێكی دیكەی ئەم نیشتمانە وەك یەكن و هەمان ماف و هەمان ئەژماریان هەیە. بەڵام ئەمە ناگاتە ئەوەی ڕاگەیاندن دەستەوەسان دابنیشێت لە بەرامبەر دروستنەكردنی ئەم ئینتیمایە. كچێكی هاوڕێی عەرەبم هەبوو لە بەریتانیا زۆر حەزی لە گۆرانیی  ‹كازم ساهیر و سەعدون جابر›  بوو، زۆر جار لەبەری خۆیەوە لە پاسدا كە دەچووین بۆ زانكۆ، یان لە پشووەكاندا بەشێكی دەوت، دەیوت: هەرچی گوێیان لێ دەگرم، دەمباتەوە كۆڵان بە كۆڵانی بەغدا و هەستی منداڵیم زیندوو دەكاتەوە. بۆچی؟ چونكە ئاواز و مۆسیقاكانی بەشێك بوون لە ناسنامەی عێراقی.

راگەیاندن ژانری زۆرە، هونەری زۆرە، ئەگەر بیەوێت هەستی نیشتمانی و خۆشەویستی بۆ نیشتمان دروست بكات. ئێمە زۆرتر ئاشناین بە گەڕەكانی كۆریا، توركیا، ئێران و سرووشتی ئەو وڵاتانە تا كوردستان، لە كاتێكدا جوانیی سرووشتی هیچ كام لەمانە ناگاتە سرووشتی كوردستان. كاتێك ڕاگەیاندن دار بەڕوویەك، شاخێكی كوردستان پیشان دەدات، وێنەیەكی نیشتمان پیشان دەدات، فۆلكلۆرێكی پیشان دەدات. ئاسەوراێكی كۆن و ناوچەیەكی مێژوویی و جوگرافی پیشان دەدات، كە دەیبینیت خۆشەویستیت بۆ دروست دەكات. هەروەها كاتێك گۆرانیەك بە ئاوازێكی فۆلكلۆر و بە مۆسیقایەكی میللی، بە هۆنراوەیەكی كۆنی شاعیرانی كوردەواری نمایش دەكرێت لە ڕاگەیاندن، هەستی مێژووی نیشتمانی كوردیمان بۆ دەگێڕێنێتەوە. ئێمە هەموو ڕۆژێك مێژوویەكی خۆمان دەسڕینەوە، تەلارێكی مێژوویی، یان خانوویەكی كۆنمان تێك دەدەین و بە دیزاینی نوێ، یان دیزانێكی بیانی دروستی دەكەینەوە! دەزانین ڕووخاندنی ئەمانە ڕووخاندنی یادەوەریی مێژووییمانە، جا كە ڕاگەیاندنیش نەبێت لە درامایەكدا، یان گۆرانییەكدا ئەم شوێنە مێژووییانە بپارێزێت و پیشانمان بداتەوە. یان گۆرانییەكی میللیمان دێنین بە میوزیكی نوێ، یان بیانی تۆماری دەكەینەوە، چیرۆكێكی كوردیی مێژوو دێنین لە كۆشك و تەلارێكی سەدەی ٢١ دەیگێڕینەوە. درامایەكمان نییە لە شوێنێكی مێژوویی، یان سرووشتێكی جوانی كوردستان تۆمار كرابێت، كە سرووشتی وڵاتمان پیشان بداتەوە، یان مێژوویەكمان بۆ بگێڕێتەوە. كارەسات ئەوەیی تۆماری هەندێك لە گۆرانیی كوردی كە بە حیساب كوردییە و ئاواز و میوزیكی كوردییە، چوونەتە دەرەوەی كوردستان تۆماریان كردووە، ئەوەش سرووشتی نیشتمانێكی دیكەمان پیشان دەدات. گرفتی گەورەشمان تەنیا نەبوونی میدیایەكی نیشتمانی كەلتووری نییە، بەڵكو نەبوونی بەرهەمی میدیای خۆماڵییە، كە ئەویش مافی دەوڵەتە دابینی بكات بۆ هاووڵاتی، تاكو ئەمانەش نەبن و ڕاگەیاندنمان نەبێتە جێگەی تۆماركردن و نمایشكردن و پیشاندانی سرووشتی جوگرافی، مێژوو، شارستانی، بایەخ و گرنگیی ئەم نیشتمانە دەر نەخات، بە كەرسە و ئاواز و میوزیك و كارەكتەر و هونەر و فەرهەنگی كوردی، ئەستەمە باسی خۆشویستنی نیشتمان و شانازیی بە ناسنامەی نیشتمانی بكەین و داوای بكەین لەتاك. دواجار تەنیا ناسنامە لەو پارچە كاغەزەدا دەمێنێتەوە كە زۆربەی حەزدەكات، وڵات بەجێ بهێڵێت و ئەویش فڕی دات و ناسنامەی نیشتمانیكی دی بخاتە گیرفانی و شانازیی پێوە بكات!