فەرهاد كاكەیی:   كوردستان ژینگەیەكی پێكەوەژیانە و مافی هەموو پێكهاتەكانیش پارێزراوە

فەرهاد كاكەیی:     كوردستان ژینگەیەكی پێكەوەژیانە و مافی هەموو پێكهاتەكانیش پارێزراوە

 

 

یەكێك لە سیما جوانەكانی كۆمەڵایەتی لە هەرێمی كوردستان، پێكەوەژیان و لێبوردەییە لە نێوان سەرجەم پێكهاتەكان، ئەم سیمایە بە شێوەیەك پتەو و جێگیر بووە كە بە درێژایی مێژووی ژیان لەسەر ئەم خاكەی هەرێم بەردەوامی هەیە، كاكەییەكان كە پێكهاتەیەكی ئایینی و نەتەوەیی كوردی دیاری كوردستانن، لە سایەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا خاوەن ئەرك و مافی خۆیانن، بۆ زیاتر ڕۆشنایی خستنە سەر رەوشی گوزەران و مافیان و ئەزموونی پێكەوەژیانی كوردستان، گوڵان ئەم دیدارەی لەگەڵ كەسایەتیی كاكەییەكان (فەهاد كاكەیی) سازكردو بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

* كاكەییەكان ژمارەیان چەند دەبێت و، چڕبوونەوەی نیشتەجێبوونیان لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە كوێیە؟

- سەبارەت بە ژمارەی كاكەییەكان بەپێی ئەو ڕاپۆرتانەی كە یەكێتیی ئەوروپا، یان نەتەوە یەكگرتووەكان كردوویانە، كاكەییەكان نزیكەی (200) هەزار كەس دەبن لە كوردستان و عێراق، زیاتریش لەو شوێنانە نیشتەجێن كە ماددەی (140)ی پێ دەڵێن، واتە زیاتر نیشتەجێبوونیان لە دەشتی نەینەوایە، لە ناوچەی حەمدانییە و خازر، لە نزیكەی (9) گوندی ئەو شوێنە نیشتەجێن، بێ لە سەنتەری شاری مووسڵ، هەروەها لە سەنتەری شاری هەولێر، لە كەركووكیش لە ناوچەی داقوق و سەنتەری شار، هەروەها لە شاری خانەقین و گوندەكانی دەوروبەری و لە سەنتەری شاری كەلار، جگە لە هەڵەبجە، بەڵام ئەوانی هەڵەبجە ئێستا زیاتر لە سلێمانی نیشتەجێن، بەم شێوەیە لە هەموو شارەكان هەن تەنیا لە دهۆك نەبێت، ڕەنگە چەند خێزانێك هەبن، ئەوانی دیكە لە هەموو شارەكانی كوردستان هەن بە كەركووك و مووسڵیشەوە.

* كاكەییەكان چۆن دەڕواننە بنەماكانی مافی مرۆڤ و ئەو یاسایانەی تایبەتن بەمافی پێكهاتەكان؟

- كاكەییەكان وەكو ماف، مافیان پارێزراوە لە هەرێمی كوردستان، مافە سەرەتاییەكانی وەك مافی ژیان وەك هەر هاووڵاتییەكی كورد پارێزراون، جگە لەوەش یاسای ژمارە(5) مافێكی زیاتری پێدان، وەك پێكهاتەیەك لە پێكهاتەیەكی ئایینی لە كوردستان، كە ئەمە زیاتر مافەكەیانی بەرجەستە كردووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێ ئەم یاسایە لە ئەنجومەنی پارێزگاكان و لە پەرلەمانیش ڕەنگ بداتەوە، بۆ ئەوەی (كۆتا)یان بۆ هەبێت، بەڵام ئەوە هێشتا نەكراوە، نەك هەر تەنیا بۆ كاكەییەكان، بەڵكو بۆ ئەوانی دیكەی وەك ئێزیدییەكان و زەردەشتییەكانیش هەر نەكراوە، هیوادارین لە ئایندەدا ئەو یاسایە لە هەموو دامودەزگاكانی حكومەت ڕەنگ بداتەوە.

* هەنگاوەكانی حكومەتی هەرێم لە پەرەپێدانی پێكەوەژیانی ئایینی و دەستەبەركردنی مافی پێكهاتەكان چۆن دەبینیت؟     

- نەك هەر تەنیا كاكەییەكان لە هەرێمی كوردستان، كە وڵاتی ڕەسەنی خۆیانە، وڵاتی باب و باپیرانیانە و كۆنترین ئایینی كوردییە لەم ناوچەیە، بێ لەوە پێكهاتەكانی دیكە كە بە ڕەسەن خەڵكی كوردستانن، بۆ نموونە سابیئەكان، یان بەهائییەكان، ئەوانیش شێوەی كاكەییەكان مافیان لە هەرێمی كوردستان پارێزراوە، واتا كوردستان ژینگەیەكی پێكەوەژیانی هەیە لە كۆنەوە و ئێستاش حكومەت بەو شێوەیە هەنگاو دەنێت كە هەموویان بە سەلامەتی بژین و بتوانن هەموو مافە ئایینی و ڕێوڕەسمە ئایینییەكانیان بە سەربەرزی و بێ كێشە لە كوردستان ئەنجام بدەن، بەتایبەتی كە دەبینین سابیئەكان لەسەر ڕووبارەكانی كوردستان بێ هیچ كێشەیەك ئایینی خۆیان پراكتیك دەكەن، ئەمەش كاریگەریی حكومەت و كۆمەڵگەیە لەسەر ئەم پێكەوەژیانە.

* تێڕوانینی كاكەییەكان بۆ مافی سەربەخۆیی كوردستان و ئایندەی سیاسی و كۆمەڵایەتیی هەرێمی كوردستان چۆنە؟

- كاكەیی ئایینێكی كوردییە و بە كوردی نووسراوەتەوە، لەبەر ئەوە لە تێكستەكانی كاكەییەكاندا هاتووە، بۆ نموونە شێخ ئەمیر دەڵێت: « ئەسڵمان چە كورد ئەسڵمان چە كورد باب و باپیرانم ئەسڵمان چە كورد»، ئەمە وا دەگەیەنێت كە ئایینێكی كوردییە و زۆر وەكو تێكستە ئایینییەكانی تێڕوانینی بۆ سەربەخۆیی كوردستان لەوەیە زیاتر بێت لە پێكهاتەكانی دیكە، چونكە بە نەتەوەو بە ئایین و بە بیروباوەڕ، سەربەخۆبوون لەلای كاكەییەكان چێژێكی دیكەی هەیە كە زیاترە لەو چێژەی كە لەلای ئایین و نەتەوەكانی دیكەدا هەبێت.

* ئەزموونی پێكەوەژیانی هەرێمی كوردستان لەناو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە چ پێگەیەكدایە و چۆن ئەم ئەزموونە بۆ ناوچەكانی دیكەی عێراق تەعمیم بكەین؟

- ئەزموونی پێكەوەژیان لە هەرێمی كوردستان، دەتوانم بڵێم نموونەیە بەراورد بە چواردەوری، بۆ نموونە ئێستا دەبینین لە لوبنان كە كوردێكی زۆر لەوێ دەژین، هیچ مافێكیان نییە كە لە یاساو ڕێساكانی ئەو وڵاتە باس كرابێت و وەك پێكهاتەیەكی ئەو وڵاتە لە قەڵەم درابێت، بەڵام ئەگەر سەیری كوردستان بكەیت، زۆر كەس هەیە كە بە ڕەسەن خەڵكی ئەم وڵاتەش نەبووە، بەڵام مافی هەیە، لەبەر ئەوە پێكەوەژیانێكی باش لە هەرێمی كوردستاندا هەیە، ناتوانین بڵێین سەداسەد باشە، بەڵام بەراورد بە چواردەورەكەی نایابە، بۆ نموونە ئەگەر سەیری سووریا، توركیا، لوبنان، عێراق، و كوێت بكەیت، سەیری ئەوانەی چواردەوری بكەیت، كوردستان نموونەیەكی زۆر جوانی پێكەوەژیانی تێدا هەیە، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ كەلتووری كۆنی كوردەواری و سۆفیگەرێتی و عیرفانییەت كە لەناو كورددا هەبووە، كە هەموو نەتەوەیەك و ئایینێكی قبووڵ كردووە، ئەمە وڵاتی غەریبانە، كە ئەوەی غەریب بێت، دەتوانێت بە سەربەرزی تێدا بژیێت.

* كاكەییەكان دەیانەوێت دەستووری چاوەڕوانكراوی هەرێمی كوردستان چۆن بێت؟

- سەبارەت بە دەستوور، نەك كاكەییەكان چییان دەوێت و چاوەڕوانی چین لە دەستووری هەرێمدا، دەبێت هەرێم خۆی مافی كاكەییەكان زۆر بە ڕوونی و بە زەقێتی لە دەستووردا بنووسێت، لەبەر ئەوەی كاكەییەكان سامانێكی كۆنی ئەم وڵاتەن، بۆ نموونە، لە ڕووی ئەدەب و تێكست و شیعرەوە زۆر زۆر لەپێشن، ئەمە سامانێكە بۆ كوردستان، بێ ئەوە لە ڕووی هونەرەوە كە كەمبوور و ئاوازی كوردی و ئەمانە، كە دەبێتە ناسنامەیەك بۆ گەلی كورد، لەبەر ئەوە دەبێ كاكەییەكان یەكێك بن لە پێكهاتە هەرە ڕەسەنەكانی ئەم وڵاتە، دەبێ لە دەستوور زۆر بە ڕوونی باس كرابێت كە كاكەییەكانی یارسانی ئایینێكی ڕەسەنی كۆنی كوردەوارین و یەكێكن لە پێكهاتە ڕەسەنەكانی ئەم وڵاتە، ئێمە چاوەڕوانی ئەوە دەكەین كە كوردستان مافێكی جددی بە پێكهاتەكان بدات، بە تایبەتیش بە كاكەییەكان، ئەگەرنا، دەستووری كوردستان جێی پرسیار و گومان دەبێت، ئەگەر هاتوو ئەو خاڵانەی تێدا نەبێت.

* كاكەییەكان كە قوربانییەكی زۆریان داوە لەدوای هاتنی داعشەوە و بەسەدان كەسیان شەهید بوون، چۆن دەڕواننە ئایندەی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم؟

- دەتوانم بڵێم كاكەییەكان بێ هیوا بوون لەو سنوورەی كە ماددەی(140)ی پێ دەڵێن، چونكە قوربانییەكی زۆریان داوە، لەوە ناچێت كە حكومەتی عێراق جددی بێت كە ئەم ماددەیە جێبەجێ بكات و ئەم ناوچانە بگەڕێنێتەوە شوێنی خۆیان، بە پێچەوانەوە ئەو تەعریبەی كە كاتی خۆی لە سەردەمی دیكتاتۆرەكانی بەعس و پێشی بەعس دەكرا، ئێستا بە یاسابوون كاری لەسەر دەكرێت، بە تایبەتیش لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە كە كاكەییەكان لەو سنوورە قوربانییەكانیان زۆر زیاتر بووە، بۆ نموونەیەكی بچووك لە 2003 وە تا 2017 هەمووی بخەیتە سەر یەكدی 10، 12 تەقینەوە نەبووە لە سنووری كاكەییەكان، تەنیا لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە نزیكەی (50) تەقینەوەی تێدا بووە، واتا ئەو سنوورە بووەتە شوێنێكی مەترسیدار و خەڵكێكی زۆر لە شوێنی باب و باپیرانیان ئاوارە بوون، بەتایبەتیش لە كەركووك و خانەقین، ئەمە وادەكات ئەگەر ئەو شوێنە لە ئایندەیەكی نزیكدا چارەسەر نەكرێت، لەوانەیە كاكەییەكان لەو سنوورە نەمێنن و كوردستان ئەو ناوچەیە لە دەست بدات، تەنیا لە سنووری مووسڵ نەبێت، كە پێشمەرگە پارێزگاری لە ئەمنییەتی ئەو شوێنە دەكات كە بە هەمان شێوە ناوچەكانی دەرەوەی هەرێمن، بەڵام پێشمەرگە دەیانپارێزێت، كە زیاتر ئاوەدان بوونەتەوە و خەڵكەكە پێیان خۆشە و ڕوویان كردووەتە كشتوكاڵ و بۆ پێشخستنی گوندەكانیان كار دەكەن، بەڵام ناوچەكانی دیكە كە لەژێر دەستی حكومەتی عێراقە، بەداخەوە داعش و حەشدی شەعبی و بێ خەمیی حكومەتی عێراق و دووربوونی دەستی كورد، وایان لێ هاتووە خەریكە چۆڵ دەبن و لە دەستی كاكەییەكان و كوردستان دەردەچن.

Top