-         مانەوەی بەهێزبوونی پارتی لەبەغدا زامنی پاراستنی مافەكانی گەلی كوردو كوردستانیەكانە لەعێراق دا

·       لەگەڵ نزیكبوونەوەی هەڵبژاردنەكانی عێراق؛ وڵات بەبارودۆخێكی هەستیاردا تێپەڕ دەبێت و ململانێ و دەستێوەردانەكان زیاتر دەبن، وەكو شارەزایەك لەبارودۆخی عێراق خوێندنەوەت بۆ ئەم هەڵبژادنەو واقیعی ئێستای عێراق چی یە؟

-         عێراق هەرچەندە خاوەن سامانێكی مرۆیی و سروشتی دەوڵەمەندە، بەڵام لەدامەزراندنیەوە؛ لەسەردەمی مەلیكی یەوە  تاكو رووخانی رژێمی بەعس سەقامگیری سیاسی بەخۆوە نەبینیوە، ئەو سەقامگیرییەی بۆ گەیشتن بەقۆناغی  پەرەپێدانی ئابووری و سەقامگیری ئابووری پێویستێیتی. بەدرێژایی سەردەم و قۆناغەكانی رابردوو تاكو ئەمڕۆی لەگەڵیشدا بێت، ئەم وڵاتە بەملیارەها دۆلاری لەشەڕی ئیقلیمی و ناوخۆییدا بەهەدەر داوەو شوێنەوارەكانی تا ماوەیەكی دوورودرێژ بەسەر گەلانی عێراقەوە دەمێنێتەوە، لە دوای پرۆسەی ئازادی عێراق حکومەتەکان لە بەغداد لەئاست خواست و ویستەكانی شەقامدا نەبوونە، ئەو شەقامەی عێراقی كە بەوە ناسراوە خاوەنی زۆرینەی گەنجی ناڕازیی یە، ئەم توێژەی ناو كۆمەڵگە كە بەتێكڕا لەتەمەنی 21 ساڵیدایە شارەزاییەكی ئەوتۆی زەمەنی رژێمی بەعس نی یە و داوای ژیانێكی خۆش و خۆشگوزەرانیەكی باش دەكەن، هەر هیچ نەبێت لەهاوتای ژیان و باروگوزەرانی گەنجێكی وڵاتانی دراوسێی عێراقدا، واقیعە تاڵەكە لەبازنەیەكی داخرودا دەسوڕێتەوە هەربۆیە گەنجەكان لەعێراقدا گەیشتوونەتە ئەو بڕوایەی كە بەم  سیستەمە  سیاسییەی ئێستا كە حزبە شیعەكان پاوانیان كردووەو كەموكورتی گەورەی تێدایە هەرگیز چاوەڕوانی گۆڕانكاریی و چاكسازیی بنەڕەتی ناكرێت، بۆیە داوای گۆڕینی كۆی سیستەمەكە دەكەن، سیستەمێك توانای گۆڕانكاریی بنەڕەتی سیاسی و ئابووری هەبێت و كۆتایی بەگەندەڵی و لاوازی بەڕێوەبردنی وڵات بهێنێت، لەلایەکی ترەوە حکومەت مۆنۆپۆڵکراوە لەلایەن ئەحزاب و کوتلە سیاسێکان تا ئاستی خوارەوەی دامودەزگاکان، گەندەڵیش بە شێوەیەکی فراوان لە گشت جومگەکانی دەوڵەت بوونی ھەیە. شکستی ئەم حوکمڕانییەی بەغداد لە دوای ٢٠٠٣ پشکی شێری بەر حزبە حوکمڕانەکانی شیعە دەکەوێت، زۆربەی ئەم حزبانەش خاوەنی میلیشیا و پارەی سیاسی گەورەن و وابەئاسانی ناتوانرێت كۆنترۆڵ بكرێن ،  رێگریشن لە ئەنجامدانی چاكسازیی لە جومگەکانی دەوڵەت کە حکومەت خواستی ئەنجامدانی ھەیە. لەئابوورییەكی رەیعی تاكە سەرچاوەی پترۆ دۆلار و بەو هەموو گەندەڵی یە ناتوانرێت كەرتە بەرهەمهێنەكانی دیكە بووژێنرێتەوەو كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازیی گرنگی پێ بدرێت تاوەكو هەلی كار بۆ گەنجەكان فەراهەم بكرێت. لەم بارودۆخە ئاڵۆزو ناسەقامگیر و خراپەدا زۆر زەحمەتە هەڵبژادنەكان و ئەنجامەكانی وڵات بەرەو  سەقامگیری سیاسی و ئابووری بەرێت و رێگری لەدەستێوەردانی دەرەكی بکرێت، بەپێچەوانەوە تا ماوەیەكی زۆر زیاتریش دەولە عەمیقە زیاتر رەوشی ئەمنی و سەقامگیری سیاسی دەشێوێنێت.

كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژادنەكان ژمارەو ناوی كاندیدەكانی لەناو هەموو بازنەكانی هەڵبژاردن بڵاوكردەوەو ئەو هەموو ئامادەكارییانەی كە ئێستا حزبە سیاسییەكان ئەنجامی دەدەن هەمووی بەو ئاراستەیە دەڕوات هەڵبژاردن لەكاتی خۆیدا بكرێت، لەمەشدا فاكتەری فشاری ناوخۆو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش بوونیان هەیە بەوەی وا لە كوتلە سیاسییەكان و سەركردە عێراقی یەكان دەكەن هەڵبژادنەكان ئەنجام بدەن ، ئەوان ئومێدی ئەوەیان هەیە دوای خۆپیشاندانەكانی تشرین كە لەساڵی رابردوو لەعێراقدا سەریهەڵدا هەڵبژادنەكانی ئەمجارە هاوكێشە سیاسییەكە لەعێراقدا دەگۆڕێت، بەڵام لەواقیعدا گۆڕانكارییەكی ئەو تۆی نابێت.

·       كەواتە بەڕێزت پێت وانی یە هەڵبژاردنەكان گۆڕانكاریی ئەوتۆ دروست بكەن، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا ئەم ئەگەر ئەم هەڵبژاردنانە بەو شێوەیەی ئێستا دەستێوەردانی ئیقلیمی تێدا بكرێت بەهەمان شێوە حزبە سیاسییەكانی نزیك لەئێران هەر لە پێگەی خۆیان دەمێننەوە؟

-         ئەمە پرسیارێكی گرنگە، بەخوێندنەوەی واقیعی ئێستای عێراق هەموومان دەزانین چەك بەشێوەیەكی بەربڵاو بەدەست میلیشیاتە چەكدارەكانەوە هەیە كە جگە لەهێزی چەكدار دەسەڵاتێكی ئابووری گەورەشیان هەیە،  واتا پاوانخوازی چەك و پارەی سیاسی و پاڵپشتی ئقلیمیشیان هەیە ، بۆیە بەپێچەوانەی تێڕوانینی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی من چاوەڕوانی گۆڕانكارییەكی ریشەیی و زۆر لەواقیعی تاڵی سیاسی وئابووری دەوڵەتی عێراق  ناكەم، ئەم وڵاتە لەناو بازنەیەكی داخراوی دوو بەرەی تاڕادەیەك دوور لە ئێران و نزیک ئێران دەمێنێتەوە، بەشێك لەكورسی یەكان لەناو هێزە شیعیەكاندا زیاد و كەم دەكات، بەڵام  حزبە شیعیەكانی نزیك لەئێرانەوە كە خاوەنی چەك و ئابوورییەكی بەهێزن لەگۆرەپانەكەدا هەردەمێننەوە بەپێچەوانەی خواست و ویستی شەقامەوە. چەكی سیاسی و چەكی دارایی وا دەكات لەهەڵبژادنەكاندا حزبە شیعیەكانی نزیك لەئێران پارێزگاری لەهێزو پێگەی خۆیان بكەن و هاوكێشە سیاسییەكان گۆڕانێكی زۆری بەسەردا نەیەت.

لەم واقیعەدا گەلانی عێراق لەدوای هەڵبژادنەكان تووشی نائومێدییەكی زیاتر دەبن، بەپێچەوانەوە ناسەقامگیری سیاسی و ئابووری لەم وڵاتەدا زیاتر دەبێت نەك كەمتر بێتەوە.

·       سەبارەت بەكورد لەناو هاوكێشە سیاسی یەكان و هەڵبژاردنەكانی داهاتووی عێراقدا چۆن دەیبینی بەتایبەتی لەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیداری هەرێم؟

-         ژمارەی كورسی یەكانی كورد لەپارێزگاكانی كوردستاندا تاڕادەیەك روون و ئاشكرایە و بەسەر حزبە كوردییەكاندا دابەش دەبێت،  لەم هاوكێشەیەدا حزبە بچووكەكان ژمارەی كورسیەكانیان كەم دەبێتەوەو رۆڵیان كەم دەبێت، بەڵام حزبە گەورەكان پارێزگاری لەكورسیەكانیان دەكەن بەتایبەتی ئەو حزبانەی كە تاڕادەیەك دیموكراتیەتی مەركەزیان تێدایە و ئەندام و لایەنگرانی گوێرایەڵی سەركردایەتیەكەیانە كە بەچی ئاراستەیەك سەركرایەتی دەكەن، حزبێكی گەورەی وەكو پارتی دیموكراتی كوردستان پێگەی خۆی دەپارێزێت .

سەبارەت بەناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیداری هەرێم بەكەركوك و بەشێكی زۆری ناوچەكانی دیالە و تكریت و موسڵ و دەشتی نەینەواشەوە، لەهەموو ئەم ناوچانەدا زۆر گرنگە كورد بەشدارییەكی باشی هەبێت و  لەهەڵبژادنەكاندا پێگەی خۆی بپارێزێت و ژمارەی كورسیەكانی كەم نەكات، لەمەش گرنگتر ئەوەیە لەدوای هەڵبژادنەكان حزبە سیاسیەكانی كوردستان بەتایبەتی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەچوارچێوەیەكی نیشتمانی و بەتێڕوانینێكی  روون  پێگەوە لەبەغدا كار بكەن و كار بۆ دروستكردنی كوتلەیەكی بەهێزی كوردی بكەن بۆ بەرگریگرتن لە بەرژەوەندییە نیشتمانیەكانی گەلی كوردستان، تا ئەم كوتلەیە كوردی یە یەكگرتوو بێت بەهێزتر دەتوانرێت بەرگری لەمافە نەتەوەیی و شایستە دارایی و ئابوورییەكانی كوردستان بكرێت، لەم خولەدا بینیمان كە پەرتەوازەیی كوتلە كوردییەكان چۆن هەڵوێستی كوتلەكانی لاواز كردوو بەپێی پێویست نەتوانرا پارێزگاریی لەماف و شایستە داراییەكان كوردستان بكرێت، چونكە لەناو پەرلەمانی عێراق كوتلە سیاسییەكان پێگەیەكی بەهێزیان نەبوو بگرە دابەشبوونێكی ئاشكرایان پێوە دیار بوو. ئومێد دەكەم بۆ قۆناغی داهاتوو لەدوای هەڵبژاردنەكان كورد لەبەغدا بارودۆخی باشتر بێت، هەرچەندە سەقامگیری سیاسی عێراق بەدوور دەبینم، هەر خۆی لەخۆیدا لەهەڵبژادنەكان میلیشیاتەكان چەك و چەكداریان هەیە و بەشی سیاسیان هەیە و بەشدارن لەهەڵبژاردنەكان و سوودیان لەنەبوونی دیموكراسی وەرگرتووە كە خەڵكی ناتوانن ئازادانە ڕاوبۆچوونی خۆیان دەرببڕن بەڕادەیەك مەترسی هەیە لەسەر ژیانی كاندید و پاڵێوراوەكان و ژیانیان لەمەترسیدایە.  كە جگە لەبەكارهێنانی چەك مەترسی تەزویرێكی زۆر هەیە لەسەرجەم ئەو ناوچانەی میلیشیاتەكان تێیدا باڵا دەستن و خۆیان لەسەرووی یاسا و دەوڵەتەوە دەبینن و هێزە چەكدارەكانی حكومەتیش نەیانتوانیوە یاخود نەیانویستووە كۆنترۆڵی ئەم هێزە چەكدارانە بكەن.  بەشێوەیەكی گشتی مەترسیەكی گەورەو هەیە لەسەر شەفافیەتی هەڵبژاردن و پاكو پێگەردی پرۆسەكە بەوەی چەكی تێدا بەكارنەهێنرێت و پارەی سیاسی بۆ هەڵخەڵەتاندن و كڕینەوە دەنگ بەكار نەهێنرێت. خۆ ئەگەر هاوڵاتی عێراقی لەناوەڕاست و خوارووی عێراق بۆیان روون بێتەوە كە دەنگەكانیان ئەو گرنگیەی نی یە مومكینە وەكو 2018 جارێكی دیكە هاوڵاتی عێراقی بەشداری لەهەڵبژادندا نەكات ئەمەش رێگا زیاتر خۆش دەكات بۆ ئەو میلیشیاتانەی كە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بۆ بەرژەوەندی خۆی بەكاربهێنێت.

سەبارەت بەناوچە كوردستانی یەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ، تاڕادەیەك پەیوەندی هەیە بۆ ئاسایبوونەوەی بارودۆخی ناوچە كوردستانیەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ، هەرچەندە لەماوەی رابردوودا هەموو ئەو هەوڵانەی درا هیچی جێبەجێ نەكراوە بەتایبەتی لەناوچەی شنگال ، بەڵام هەوڵیش هەیە بۆ ئەوەی رەوشی كەركوك ئاسایبكرێتەوەو پارتی دیموكراتی كوردستان بارەگاكانی خۆی وەربگیرێت كە لەسەر هەڵوێستە نەتەوەییەكانی ناهەقیەكی گەورەیان بەرامبەر كردووە،  زوڵمێكی گەورەشە بەرامبەر پارتی و كاندیدەكانی لەتەواویی ئەو ناوچانە كە لەلایەك بارەگاكانی داگیركرابێت و لەلایەكی دیكەوە بەمشێوەیە كاندیدەكانی بۆ پەرلەمانی عێراق  بانگەشەی هەڵبژاردن ئەنجام بدەن. لەمەشدا تائێستا میلیشیاتە چەكدارەان رێگرییەكی سەرەكین و ئەجیندەی دەرەكی هاندەریانە.

لەگەڵ ئەمەشدا لەبەر ئەوەی پارتی دیموكرانی كوردستان سەرە ڕمە بۆ بەرگریكردن لەبەرژەوەندیی و مافە دەستوورییەكانی  گەلی كوردستان و مافە رەواكانی پێكهاتەكان، كار بۆ یەكڕیزی نێوان كوتلە سیاسییەكانی كوردستان و بەهێزی پێگەی كورد لەعێراق دەكات ، گرنگە خەڵكی كوردستان ئەو بەرچاو روونیەیان هەبێت كە سەرۆك بارزانی و پارتی دیموكراتی كوردستان بەرگریكارو داكۆكیكار بوون لەسەر مافەكانی خەڵكی كوردستان لەبەغداو لەم پێناوەشدا پارتی دیموكراتی كوردستان قوربانی زۆری داوە، بۆیە بۆ بەهێزبوونی پێگەی گەلی كوردستان لەپەرلەمانی عێراق و لەپێناو زامنكردنی مافە دەستووری و یاساییەكان و دابینكردنی شایستە داراییەكان گرنگە خەڵكی كوردستان پشتوانی سەرەكی پارتی دیموكراتی كوردستان بن.

          

·       باسی سیستەمی سیاسی عێراقت كرد كە توێژی گەنجان زۆر لێی ناڕەزاین ئایا دەكرێت باسێكی ئەم سیستەمە سیاسیەمان بۆ بكەیت كە لەدوای ساڵی 2003 ەوە لەم  وڵاتەدا پەیڕەو دەكرێت؟

-         ئەو سیستەمە سیاسییەی لەدوای ساڵی 2003ی رووخانی رژێمی بەعسەوە لەم وڵاتەدا پەیڕەو دەكرێت، سیستەمێكە لەسەر بنەمای رازیبوونی خەڵكی لەسەر حسابی ئایندەیان و دوارۆژی نەوەكانی دیكە دامەزراوە و ناتوانێ بەم شێوەیە بەردەوام بێت، كە نەتوانراوە لەناو ئەم سیستەمەدا چاكسازیی و گۆڕانكاریی بنچینەیی لە ژێرخانی ئابووری و بوارەكانی ئیداریی و دارایی و تەشریعی ئەنجام بدرێت، بەتایبەتی لەگەڵ گەشەكردنی خێرای دانیشتوان و خراپبوونی باروگوزەرانی ژیان و هەڵكشانی هەژاری و بێكاری و خراپبوونی كەرتەكانی پەروەردەو تەندروستی. لە2018  زیاتر لە 850 هەزار گەنجی عێراقی خوێندنی دواناوەندی و زانكۆیان تەواو كردووەو پێشبینی دەكرێت ئەم ژمارەیە ساڵانە بۆ 1 ملیۆن گەنج بەرز بێتەوە ئەمە لەكاتێكدا حكومەت تەنیا توانیوێتی 50 هەزار هەلی كار دابین بكات، ئەمە خۆی لەخۆیدا دەبێتە هۆكارێكی سەرەكی بۆ ناسەقامگیری سیاسی، ئەم حكومەتەی عێراق  هەرگیز بەو سیستەمە ئابوورییەی ئێستا توانای كۆنترۆڵكردنی بارودۆخەكەی نابێتن خۆ ئەگەی مشورێكی ئەو هەموو گەنجە بێ كارە نەخورێت هەرگیز هەڵبژاردنەكان نابێت  هۆكارێك بۆ سەقامگیری.