مارك كاتز پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن بۆ گوڵان: لە ئێستادا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست گرنگییەكی كەمتری بۆ ئەمریكا هەیە
مارك كاتز پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن و بڕوانامەی دكتۆرای لە زانستە سیاسییەكاندا لە پەیمانگای تەقەنی ماساشوسێتس بەدەست هێناوە. پێش ئەوەی دەست بە وانەوتنەوە بكات لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن، توێژەر بووە لە ئەنستیتیۆتی برۆكینز. هەروەها لە ساڵی 1982 شرۆڤەكاری كاروباری یەكێتی سۆڤیەت بووە لە وەزارەتی دەرەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. چەندین توێژینەوەی هەیە لە بارەی ڕۆڵی ئەمریكا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها ڕۆڵی ئێران و ڕووسیا لەم ناوچەیەدا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە بارودۆخی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن لە ئاست ئەم ناوچەیە و چەند پەرەسەندن و پێشهاتێكی دیكەی پەیوەندیدار.
* هەروەك ئاشكرایە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەگەرچی وەك هەمیشە لە پشێوی و ئاڵۆزیدایە، بەڵام ناوچەیەكی گرنگ و ستراتیژییە و جێی بایەخی هێزە گەورەكانی جیهانە، بەتایبەتی ئەمریكا، چونكە ئەوەی لەم ناوچەیەدا ڕوودەدات، كاریگەرییەكانی دەپەڕێتەوە بۆ وڵاتانی دیكە، ئێوە چۆن لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیە دەڕوانن؟
- لە ڕاستیدا ئەگەر ئێمە لە سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا بڕوانین لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، ئەوا ئێمە بەردەوامبوون و درێژەكێشانی نزیكەی هەمان سیاسەت بەدی دەكەین لە میانەی سێ ئیدارەی پێشووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا (ئیدارەی باراك ئۆباما و ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ و ئیدارەی ئێستا بە سەرۆكایەتیی جۆ بایدن)، ئێستاش دەبینین ئەم ئیدارەیە سەرقاڵی خستنەگەڕی هەوڵەكانیەتی لە پەیوەندی بە گفتوگۆكانی پەیوەست بە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە، هەروەها ئەم ئیدارەیە خۆشحاڵ نییە بەو سیاسەتە ئیقلمییەی كە وڵاتی ئێران گرتوویەتیەبەر و پیادەی دەكات لە ناوچەكەدا. هەروەها خاڵێكی هاوبەشی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن لەگەڵ ئیدارەكەی پێش خۆی (ئیدارەی ترەمپ) ئەوەیە كە بە هەمان شێوە نایەوێت زۆر تێوەبگلێت لە بارودۆخ و ناكۆكیی وڵاتی سووریاوە. كەواتە ئەگەر گۆڕانكارییەكیش بەدی بكرێت، ئەوا گۆڕانكارییەكی كەم و هەنگاوە بە هەنگاوە، بە واتایەكی دیكە گۆڕانكارییەكی گەورە و ڕیشەیی بەدی ناكرێت لەم ڕووەوە.
* ئێوە ئاماژەتان بە سووریا كرد كە بە بارودۆخێكی یەكجار ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت، ئێمە دەمانەوێت لێرەدا پرسیارەكەمان پەیوەست بكەینەوە بە بوونی سەربازیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە لەو وڵاتەدا، ئایا پێت وایە ئەمریكا بوونی سەربازیی خۆی لەو وڵاتەدا بەهێز دەكات، یان بە پێچەوانەوە هەوڵی كشانەوە دەدات؟
- سەرەتا دەبێت ئاماژە بەو ڕاستییە بكەین كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سیاسەتێكی جێگیر و ڕوونی نییە لە ئاست سووریادا، كە پێم وایە دەبێت ئەمریكا سیاسەتەكانی خۆی گەڵاڵە بكات لە پەیوەندی بە چۆنیەتی كەمكردنەوەی هەڕەشە و مەترسیی داعش لە مەودای دووردا، هەروەها چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەڵ كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی توركیا لە وڵاتی سووریادا، بە هەمان شێوە بوون و دەستڕۆیشتوویی ڕووسیاش لەو وڵاتەدا، ئەمانە چەند پرسێكی گرنگن كە دەبێت ئیدارەی ئەمریكا ئەولەوییەتی ڕوونی هەبێت لەبارەیانەوە و ڕیزبەندی بۆ ئەولەوییەتەكانیشی بكات.
* هەر لە وەڵامی پرسیارەكەتاندا ئاماژەتان كرد بە هەوڵ و كۆششەكان، یان گفتوگۆكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە بارەی ڕێككەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ ئێراندا، پێتان وایە ئەم گفتوگۆیانە سەربكێشن بۆ هێنانەئارای ڕێككەوتنێكی باشتر و درێژخایەنتر، هەروەك ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن بانگەشەی بۆ دەكات؟
- من باوەڕم وانییە كە گفتوگۆكان ببنە هۆی ئەوەی ڕێككەوتنێكی باشتر دابڕێژرێتەوە، بەڵكو ئەگەر گفتوگۆكانیش بە ئەنجام بگەن، ئەوا هەر هەمان ڕێككەوتنی پێشوو دەبێت، بەتایبەتی كە وڵاتی ئێران هیچ خواستێكی نییە بۆ ئەوەی گۆڕانكاری لە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكەدا بكات. دواتر من پێم وایە بوونی ئەم ڕێككەوتنە لە نەبوونی باشترە، بە دەربڕینێكی دیكە ئەگەری زیاتر ئەوەیە ئێران بتوانێت چەكی ئەتۆمی بەدەست بهێنێت، یان دروستی بكات، ئەگەر ئەم ڕێككەوتنە لە ئارادا نەبێت. لەم ڕوانگەیەوە پێم وایە ئەگەر ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا دەرئەنجامێك بەدەست بهێنێت، ئەوا هەر هەمان ڕێككەوتنەكەی پێشوو دەبێت.
* بەڵام لە ئێستادا تێڕوانینێك دروست بووە كە دەڵێت هۆكاری كەمبوونەوەی بایەخ و گرنگیدانی ئەمریكا بە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە خودی ئەم ناوچەیە گرنگییەكی كەمتری هەیە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئەوە ڕاستە كە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست كەمتر گرنگە بۆ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بەتایبەتی كە ئەمریكا چیتر پێویستی بە هاوردەكردنی نەوتی ئەم ناوچەیە نییە، واتە ئەمریكا توانیویەتی پێداویستیی خۆی لە نەوت بەرهەم بهێنێت. من پێم وایە هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە چەند وڵاتێكی عەرەبی كاریان كرد لەسەر ئاساییكردنەوە و پەرەپێدانی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ وڵاتی ئیسرائیلدا، چونكە بۆیان دەركەوت ئەمریكا زیاتر لەوان ئیسرائیل دەنرخێنێت، هەر ئەوەش وای كرد كە بڕیار بدەن كە باشترە پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیلدا باشتر بكەن. لەگەڵ ئەوەشدا، گۆڕانكارییەك لە ناوخۆی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا بەدی دەكرێت لە پەیوەندی بە تێڕوانینیان بۆ ئیسرائیلەوە، چونكە ئەوەی دەبینرێت ئەوەیە كە حزبی دیموكراتەكان ڕەخنەی زیاتر ئاڕاستەی ئیسرائیل دەكەن.
* بڕیاری ئیدارەی ئەمریكا بە سەرۆكایەتیی جۆ بایدن بۆ كشاندنەوەی هێزەكانی وڵاتەكەی لە ئەفغانستان مشتومڕی زۆری لێكەوتووەتەوە و، پێشتر چاودێران و شرۆڤەكاران هۆشدارییان دەدا لەبارەی دەرئەنجامە خراپ و مەترسیدارەكانی ئەم بڕیارەوە، كە ئێستا دەردەكەوێت چۆن دۆخی ئەمنیی ئەو وڵاتە تێكدەچێت، ئێوە چەند نیگەرانن لەم بارەیەوە و چۆن ئەم بڕیارە هەڵدەسەنگێنن؟
- سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێین كە ئەم بڕیاری كشاندنەوەی هێزانەی ئەمریكا لە سەروەخت و سەردەمی ئیدارەی دۆناڵد ترەمپدا دەركرا. بەڵام ئەوەی لەم ڕووەوە ئاشكرایە ئەوەیە كە ئەم بڕیارە لە بەرژەوەندیی خەڵكی ئەفغانستان نییە. بەڵام هەرچۆنێك بێت، پێدەچێت ئیدارەی ئەمریكا بڕیاری دابێت كە چیتر هەوڵی وڵاتەكەی لە ئەفغانستاندا سەركەوتنی لێ ناكەوێتەوە و دەبێت كار لەسەر سنوورداركردن و كۆتایی پێ هێنانی زیانەكانەكان بكرێت، ڕەنگە ئەم ئیدارەیە پێی وابێت دەكرێت لە ڕێگای دیكەوە بتوانێت هاوكاریی گەلی ئەفغانی بكات، بەتایبەتی هاوكاری و كۆمەكی دارایی، بەڵام ڕوون نییە ئایا تا چەند ئەمە دەرئەنجامی خوازراوی لێ دەكەوێتەوە. چونكە هەروەك ئێوەش لە پرسیارەكەتاندا ئاماژەتان پێ كردووە، ئەوا گومان هەڵناگرێت كە دۆخە ئەمنییەكەی ئەو وڵاتە بە چەشنێكی خێرا دادەڕووخێت، ئەگەرچی لە ئێستادا باس لەوە دەكرێت كە خەڵكی مەدەنی خۆبەخشانە دەیانەوێت دژ بە تاڵیبان و بۆ بەرگریكردن لە حكومەتەكەیان شەڕ بكەن، كە ئەمەش هاوشێوەی ئەم حاڵەتەیە كە لە عێراقدا دروست بووە، -مەبەست لە دروستبوونی هێزەكانی حەشدی شەعبییە لە عێراقدا كە بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش دامەزرا، هەرچۆنێك بێت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا گەلی ئەفغانی باوەڕی وایە كە حكومەتەكەی شایستەی ئەوەیە شەڕی بۆ بكات؟ چونكە ئەم پرسە جیاوازییەكی گەورە دروست دەكات.
* باشە ئەگەر ئێوە لە پێگەیەكدا بن كە ڕاسپاردە و ڕاوێژ بە ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن بدەن، ئایا پێتان وایە سیاسەتی واقیعبینانە و بەرپرسیارانە و بنیاتنەرانە چییە كە پێویستە ئەمریكا بیگرێتەبەر بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ كێشە و ئاڵۆزی و پشێوییەكانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟
- لە پەیوەندی بە پرسی ئێرانەوە من پێم وایە باشترە پارێزگاری لە ڕێككەوتنە ئەتۆمییەكە بكرێت و جێبەجێ بكرێت، و لە هەمان كاتدا كار بكرێت لەسەر سنوورداركردن، یان بەرەنگاربوونەوەی سیاسەتە توندەكانی ئەو وڵاتە لە ئاست ناوچەكەدا، دەكرێت ئەم شێوازی كاركردنە پیادە بكرێت، بەتایبەتی كە ئەمریكا توانیویەتی لەگەڵ هەندێ وڵاتی دیكەدا هاوكاری بكات و لە هەمان كاتدا ململانێش بكات.
