سعود مسفۆ ڕاوێژكاری یاسایی لە ئەنجومەنی ڕۆحانیی ئێزیدی بۆ گوڵان:   لای ئێزیدییەكان ئاشتی و پێكەوەژیان و یەكتر قبووڵكردن هەڵقوڵاوی ئایین و كەلتووری كوردستانیبوونمانە

سعود مسفۆ  ڕاوێژكاری یاسایی لە ئەنجومەنی ڕۆحانیی ئێزیدی بۆ گوڵان:     لای ئێزیدییەكان ئاشتی و پێكەوەژیان و یەكتر قبووڵكردن هەڵقوڵاوی ئایین و كەلتووری كوردستانیبوونمانە

 

 

گیانی لێبووردەیی و پێكەوەژیان لای كوردانی ئێزیدی لە ئاستێكی بەرزدایە، هەر لە شێخانەوە تا دەگاتە شنگال ئێزیدییەكان لە باشووری كوردستان ژمارەیەكی زۆریان لەو دەڤەرانە نیشتەجێن كە بە ناوچەیەكی پێكهاتەی ئایینی و ئایینزایی دادەنرێت. بۆ پاراستنی ئەم كەلتوورەی پێكەوەژیانە پێویستیمان بەوە هەیە كە بە یاسا ڕێك بخرێت و لە دەستووردا ڕەنگ بداتەوە. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە چەند پرسیارێكمان ئاراستەی سعود مسفۆ ڕاوێژكاری یاسایی ئەنجومەنی رۆحانیی ئێزیدی كرد و، بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-ی دایەوە.

 

* یەكێك لە سیما جوانەكانی كوردەواری كە لە كوردانی ئێزیدی ڕەنگی داوەتەوە، ئەوەیە كە وێڕای ئەوەی كوردانی ئێزیدی هەموو كات قوربانی بوون و چەندین جار لە مێژوودا ڕووبەڕووی جینۆساید بوونەوە، بەڵام هەرگیز نەبوونە توندڕەو و توندتیژییان بەرامبەر نەتەوە و ئایینەكانی دیكە نەكردووە، ئایا دەكرێت بزانین ئەو هۆكارانە چین كە وای كردووە گیانی لێبووردەیی و پێكەوە ژیان لای كوردانی ئێزیدی ئەوەندە بەرز بێت؟

- ئێزیدی بەشێكی گرنگی كۆمەڵگەی كوردەوارین و مێژوویەكی دوور و درێژیان پێكەوە هەیە، فەرهەنگ و كەلتووری لێبووردەیی و ئاشتی لە ناخی نەتەوەكەیان و ئایینەكەیانەوە هەڵقوڵاوە. ئێمە لەو بڕوایەداین ئەگەر فەرهەنگی پێكەوەژیان و لێبووردەییمان نەبووایە، ئەوا كوردانی ئێزیدی لەناو دەچوون، كەلتووری نەتەوەییمان و ناوەڕۆكی ئایینەكەمان هانمان دەدات بۆ ڕێزگرتن لەبەرامبەر و یەكتر قبووڵكردن و دووركەوتنەوە لە توندوتیژی و توندڕەوی، بۆیە لەگەڵ ئەوەی لە مێژوودا گەلێك جار كوردانی ئێزیدی ڕووبەڕووی توندوتیژی و توندڕەوی و كۆمەڵكوژی بوونەتەوە و ناسنامە و ئایینەكەیان كەوتووەتە بەر هەڕەشە، بەڵام بەردەوام پیاوانی ئایینی و كەسایەتیی ئێزیدی و پیاو ماقووڵان و ڕۆشنبیرانمان داكۆكییان لە دەستەواژەی ئاشتی و پێكەوەژیان كردووە و، جەختیان لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە ئەم دەستەواژانە بە پراكتیكی لە ژیانی خۆماندا جێبەجێیان بكەین و تەنیا وشە و دروشم نەبێت. ئایینی ئێزیدی و پیاوانی ئایینی و ئەنجومەنی ڕۆحانیی ئێزیدی و پیاوانی ماقووڵان هەر هەموویان بەردەوام داكۆكی لە پاراستنی ناوەڕۆكی ئایینەكە و كەلتووری نەتەوەیی كوردانی ئێزیدی دەكەنەوە، بەوەی ئاشتیخواز بین و داكۆكی لەسەر پێكەوەژیان و لێبووردەیی و یەكتر قبووڵكردن بكەینەوە، ئەم ئامانجە ئایینی و نەتەوەییەش لەچوارچێوەی هەرێمی كوردستاندا باشتر دەتوانرێت داكۆكی لێ بكرێت، چونكە ئێزیدی بەشێكی گرنگی كەلتووری كوردستانییە، بۆیە شانازی بە كوردستانیبوونمان دەكەین، خۆ ئەگەر ژیانی ئێمە بەراورد بكەین بە ناوچەكانی دەوروبەری ئێمە، ئەو ڕاستییە بە جوانی دەبینین كە ئێزیدییەكان ڕووبەڕووی كوشتن و رفاندن و كۆمەڵكوژی و كۆچپێكردن بوونەتەوە. 

* هەر لە شێخانەوە تا دەگاتە شنگال؛ كوردانی ئێزیدی لەو ناوچەیانەی باشووری كوردستان نیشتەجێن و، یەكێك لە خەسڵەتە جوانەكانی ئەم دەڤەرەش ئەوەیە كە هەموو ئایینەكانی تێدایە و پێكەوە تەبان، دیارە ئەمە خەسڵەت و دیاردەیەكی لەمێژینەی كوردستانە، بەڵام شۆڕشەكانی كوردستانیش بەردەوام ئەم خەسڵەتەیان پاراستووە، بەتایبەتیش لەسەردەمی مەلا مستەفا بارزانی و شۆڕشی ئەیلوول و ئێستاش سەرۆك مسعود بارزانی، ئایا تاچەند پشتگیری مەلا مستەفا و ئێستاش سەرۆك مسعود بارزانی كاریگەریی لەسەر بەرگریكردن لە ئێزیدییان و پێكەوە ژیان هەبووە؟

- دەشتی نەینەوا و ناوچەكانی شێخان تا دەگاتە شنگال ناوچەیەكی فراوان و سەر سنووری هەرێمی كوردستانە، ئەوەی ئەم ناوچانە جیا دەكاتەوە لەناوچەكانی دیكە، ئەوەیە كە تەواوی ناوچەكە دەكەوێتە سەر سنووری كوردستان لەگەڵ ناوچەكانی دیكەی عەرەبی لە عێراقدا، ئەمە قەدەری كوردانی ئێزیدی بووە، بەردەوام سنوورەكانیان بە ناوچە عەرەبییەكانەوە بووە و كەوتوونەتە بەر هەڕەشە و كۆمەڵكوژی و دەركردن. لەگەڵ ئەمەشدا پێمان وایە ئەگەر ئەم كەلتوورە جوانەی پێكەوەژیان و یەكترقبووڵكردن نەبووایە، لەم ناوچەی كە زۆرینەی كوردانی ئێزیدی تێدایە، ئەوا كوردانی ئێزیدی زیاتر دەكەوتنە بەردەم هەڕەشە و كۆمەڵكوژی، ئێمە بە خۆشحاڵییەوە دەڕوانینە ناوچەكانمان كە تا ڕاددەیەكی باش ئەم پێكەوەژیانە فەراهەم بووە لای خەڵكی ڕەسەنی ناوچەكە بە جیاوازیی ئایین و نەتەوەیەوە، ئێمە نابێژین شامە شەكرە، بەڵام بەتایبەت تا 2014 ئەم پێكەوەژیان و یەكترقبووڵكردنە لە تەواوی ناوچەكەدا بەتایبەتی لە شنگال بەرقەرار بووە، بە داخەوە هێرشی چەكدارانی داعش بۆ سەر تەواوی سنووری ناوچەكە وای كرد، زیانی گەورە بەر پێكەوەژیان بكەوێت، چونكە لێبووردەیی و پێكەوەژیان و ئاشتی و ئارامی و یەكترقبووڵكردن ڕێگربوو لە بەردەم ئامانج و حەز و ویستی گرووپە توندڕەوەكان كە بڕوایان بە توندوتیژی و سڕینەوەی سیمای نەتەوەیی و ئایینی بەرامبەرە. سەبارەت بە تەوەری دووەمی پرسیارەكەشت، بەڵێ شۆڕشی ئەیلوول یەكەمین شۆڕشی كورد بووە بە سەركردایەتیی مەلا مستەفا بارزانی كە هەموو پێكهاتەی كوردستانی بە نەتەوە و ئایین و ئایینزا و تیرە و هۆزەوە هەمووی پێكەوە گرێ دا و ئاراستەی ئامانج و مەبەستی كردە یەك، ئەو كاتیش كوردانی ئێزیدی وەكو بەشێكی ڕەسەنی كۆمەڵگەی كوردی بەشدارییەكی ئەكتیڤیان لە شۆڕشی ئەیلوول هەبوو، ئەوەی وای لە ئێزیدییەكان كرد، بەشداری ئەو شۆڕشە بكەن و شەهید و بریندارو قوربانی لەناو كوردانی ئێزیدی هەبێت، ئەو دادپەروەرییەی ڕەحمەتی مەلا مستەفا بارزانی بوو، شۆڕشەكانی دواتریش هەر لە شۆڕشی گوڵانەوە تاوەكو ڕاپەرینەكەی ساڵی 1991 كە كوردانی ئێزیدیش بە هاوشێوەی تیر و هۆز و كوردەكانی دیكە بە گەڵێك قۆناغی دژواردا تێپەڕبوون و، خوێنی كوردی ئێزیدیش لەگەڵ كوردی موسڵمان لە پێناو مانەوە و ئازادی و ئاشتی و بۆ یەك ئامانج ڕژا، تا گەیشتینە ئەم قۆناغەی ئەمڕۆ، چونكە ئێمە بڕوامان نییە عێراق وەكو دەوڵەتێكی هاوچەرخ سیمای مابێت و، بووەتە دەوڵەتی گرووپە چەكدارەكان و میلیشیات و سوپایەكی مەزهەبی و توندوتیژی ئایینی و تائیفی هەر بۆیە لە 20%ی ئێزیدییەكان كۆچیان كردووە بۆ دەرەوەی وڵات و تاكە ڕێگری لە بەردەم ڕاوەستانی كۆچی ئێزیدییەكان جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری و گەڕانەوەی ناوچەی ستراتیژی ئێزیدییەكانە بۆ سەر هەرێمی كوردستان و پاراستنی پێكهاتەكانە لە دەشتی نەینەوا. 

* لە زۆر بۆنەدا جەنابی سەرۆك بارزانی سەبارەت بە كوردانی ئێزیدی تەئكیدی لەسەر ئەوە كردووەتەوە كە (كوردانی ئێزیدی كوردی ڕەسەنن و ئەوان دووجار چەوساونەتەوە، جارێك لەبەر ئەوەی كورد بوون و جارێكی دیكەش لەبەر ئەوەی ئایینەكەیان جیاواز بووە)، هەموو كات خۆی بە پارێزەری كوردانی ئێزیدی داناوە، ئایا لە دیدی ئێوەوە ئەو پشتگیری و بەرگرییەی سەرۆك بارزانی لە كوردانی ئێزیدی كرد، لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە؟

- فاكتەری ئارامیی كومەڵگەی ئێزیدی و دڵخۆشی و كەیفی ئەوان و زیاتر هاندانیان كە لەناو نەتەوەی خۆیاندا بمێننەوە ئەو پاڵپشتی و پشتیوانییە سیاسی و كۆمەڵایەتییەی ڕەحمەتی مستەفا بارزانی و درێژە پێدەری لە لای سەرۆك مسعود بارزانی بووە، كە بەردەوام داكۆكی و پێداگری لە پێكهاتەی كوردستانی دەكات، بەتایبەتی پێكهاتەی كوردانی ئێزیدی و پاراستنیان لە چوارچێوەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا، سەرۆك مەسعود بارزانی هەموو هەوڵی خۆی بۆ ئەوە دابوو كوردانی ئێزیدی بەشێكی ئەكتیڤ و كارا بن لە ناو حكومەتی هەرێمی كوردستان، بە داخەوە لەساڵی 1991 تەواوی ئەو ناوچەیەی كە لە كوردستانی باشوور كوردانی ئێزیدی تێدا نیشتەجێن، ئازاد نەكرا تەنیا 10%ی ئازاد كرا و 90%ی كەوتبوونە ناوچە جێناكۆكەكان و دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، كە لە دەستووری عێراقدا بە ناوچەكانی ماددەی 140 دادەنرا و بەداخەوە تا ئێستا ئەو ماددەیە لە دەستووری عێراقدا نەهاتووەتە جێبەجێكردن. لە كوردستان یاسای مافی پاراستنی پێكهاتەكانی كوردستانی هەیە و لە 2015 لە پەرلەمانی كوردستان پەسەند بووە و یاسایەكی كەم وێنەیە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە مافی پێكهاتەی نەتەوەیی و ئایینی هەموو ئایینزاكانی تێدا پارێزراوە. سەرۆك مسعود بارزانی فاكتەری سەرەكییە بۆ جێبەجێكردنی یاسای مافی پاراستنی پێكهاتەكان بەگشتی و كوردانی ئێزیدی بەتایبەتی و بەهێزكردنی كەلتووری پێكەوەژیان و یەكتر قبووڵكردن و جێبەجێكردنی ڕێوڕەسمی ئایینی خۆمان. لە 2014 بۆ جارێكی دیكە كوردانی ئێزیدی ناوچەی خۆیان لەدەست دا، بە پاڵپشتیی سەرۆك مسعود بارزانی كوردانی ئێزیدی توانییان جوگرافیای خۆیان دەست بكەوێتەوە، بەمەش سەرۆك مسعود بارزانی بەڵێنە مێژووییەكەی خۆی جێبەجێ كرد و لە شەڕێكی دژوار و درێژ و سەركێشییەكی بێ وێنەدا تەواوی ناوچەكانی كوردانی ئێزیدی ئازاد كرد و سەلماندی كە قووڵایی ستراتیژی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و ئایینیی كوردانی ئێزیدی هەر كوردستانە. سەرۆك مسعود بارزانی بەردەوام لە چوارچێوەی یاسا و دەستووردا مافەكانی پێكهاتەكانی كوردستانی پاراستووە، دڵنیاشین هەروەكو چۆن سەرۆك توانی مافی پێكهاتەكان لە دەستووری عێراقدا بچەسپێنێت، هەرواش لە دەستووری داهاتووی كوردستاندا جێگای مافی هەموو پێكهاتەكان لە ناویاندا كوردانی ئێزیدی دەپارێزێت.

* لە ڕیفراندۆمی 2017 بۆ سەربەخۆیی كوردستان بەشداریی كوردانی ئێزیدی بۆ دەنگدان بۆ سەربەخۆیی زۆر بەرز بوو، ئەم دیاردەیە ئەوەی لێ خوێندرایەوە كە كوردانی ئێزیدی هەست دەكەن یەكێك لە هۆكارەكانی ئەو مەینەتییەی بە سەریان هاتووە، هی ئەوەیە كە كوردستان دەوڵەتی نییە، ئایا لە دیدی كوردانی ئێزیدییەوە سەربەخۆیی كوردستان چ مانایەكی هەیە؟

- ئەگەر ماددەی 140ی دەستووری جێبەجێ بكرایە و تەواوی ناوچەكانی كوردانی ئێزیدی بگەڕابانەوە سەر هەرێمی كوردستان، ئەوا ئەو مەینەتی و كۆمەڵكوژییە هەرگیز بەسەر كوردانی ئێزیدی لە 2014 نەدەهات. هەربۆیە نەك تەنیا بۆ ڕیفراندۆم، لە دەستووری 2005ی هەمیشەیی عێراقیشدا كوردانی ئێزیدی دەنگیان بۆ دەوڵەتی مەدەنی و مافی گەلی كورد و پێكهاتەكان داوە. لە پرۆسەی دەنگدانیشدا بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان، كوردانی دەشتی نەینەوا و پارێزگای مووسڵ دەنگیان بە ڕیفراندۆم و ئەو لایەنە داوە كە داكۆكی لەسەر مافەكانی گەلی كورد و كوردستانییان دەكات، كوردانی ئێزیدی تەواوی قەنەعەتیان هەیە تا كوردستان نەبێتە دەوڵەت بەردەوام ئێزیدی و ئایینی ئێزیدی لەمەترسیدا دەبن.

* وێڕای هەموو ئەو بارودۆخە سەختەی بەسەر كوردانی ئێزیدی هات، بەڵام ڕێككەوتنی شنگال كراوە، كەچی چەكدارانی پەكەكە و حەشدی شەعبی ڕێگرن لە جێبەجێكردنی ئەو ڕێككەوتنە، ئایا ئێوە وەك كوردانی ئێزیدی لەسەر ئەم پرسە چی دەڵێن؟

- بە هۆی ڕووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر جارێكی دیكە ناوچەی ئێزیدییەكان كەوتە ژێر دەستی گرووپی جۆراوجۆی حەشدی شەعبی و پەكەكە و نائارامی و ناسەقامگیریی لێ كەوتەوە، ڕێككەوتنی شنگال ئومێدێك بوو بۆ ئاساییبوونەوەی ناوچەكانمان و دووبارە ئاوەدانكردنەوەی، بەداخەوە ئەو هەموو گرووپە چەكدارەی حەشدی شەعبی و چەكدارانی پەكەكە ڕێگرن لە بەدیهێنانی ئەو ئومێدە بۆ كوردانی ئێزیدی، خۆزگە لەبەغدا ئەو ئیرادەیە هەبووایە بۆ جێبەجێكردنی ئەم ڕێكەوتنە.

Top