هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی داهاتووی عێراق قسە و باسی زۆر هەڵدەگرێت، هەر لە پەیوەندی بە خودی یاسای هەڵبژاردنەكە و ئەوە كەشەی تێیدا هەڵبژاردنەكان ئەنجام دەدرێت و، پرسی ئەوەی ئایا دەبنەهۆی ئەوەی نەخشەی سیاسیی عێراق گۆڕانكاریی بنەڕەتیی بەسەردا بێت، یان سەردەكێشن بۆ ئاڵۆزبوون و سەرهەڵدانی گرژی و تێكچوونی زیاتری بارودۆخەكە، ئەمانە و چەندین پرس و ڕەهەندی دیكە بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ سەربەست ئامێدی سەرۆكی ڕێكخراوی ستێپ بۆ دیموكراسی و هەڵبژاردن.

 

* قسەی باوی هەموو لایەنەكان بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی عێراق ئەوەیە كە داوا دەكرێت، هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەرد ئەنجام بدرێت، بەڵام لە وڵاتێكدا كە سەرۆك وەزیرانەكەی بە ئاشكرا بڵێت: وڵاتەكەم بە قوناخی نادەوڵەتی تێپێەڕ دەبێت، وڵاتێك میلیشیاكانی حەشدی شەعبی تیا باڵادەست بن و كەی بیانەوێت گەمارۆی ناوچەی سەوز بدەن، ئایا هەڵبژاردنی پاك و بێگەردی تێدا ئەنجام دەدرێت؟ لەمەش زیاتر خوێندنەوەت بۆ بارودۆخی ئێستای سیاسیی عێراق چۆنە؟

- هەر هەڵبژاردنێك لە هەر شوێنێكی دنیا ئەنجام بدرێت، دوو لایەنی بنەڕەتی هەن كە كاریگەرییان هەیە لە سەری، یەكەمیان كاریگەریی ناوخۆییە كە پەیوەستە بە كۆمیسۆن و لایەنی یاسایی و هونەری و چۆنیەتی بەڕێوەبردنی هەڵبژاردن و، لایەنی دووەمیش دەرەكییە، كە لە دەرەوەی كۆمیسیۆن و چوارچێوە یاساییەكەیە، كە ئەویش لایەنی سیاسی و ئەمنی و كاریگەریی كۆڕۆنا و.. هتد دەگرێتەوە. ئەوەی پەیوەست بێت بە لایەنی ناوخۆوە، ئەوا دیارە كە كۆمیسیۆن بەردەوام جەخت لەوە دەكاتەوە كە هەڵبژاردنەكە لەكاتی خۆیدا ئەنجام دەدرێت. بەڵام ئەگەر بە وردی باسی یاسای هەڵبژاردن بكەین، ئەوە یاساكە كەموكوڕیی هونەری تێدایە، بەتایبەتی چۆنیەتی جێبەجێكردنی ماددەی 38 و كۆتای ئافرەت، هەروەها لە نێوان هەندێ لە ماددەكاندا دژبەیەك هەیە و، هەندێ بڕگەش زیادبووە كە پێویست نییە، یاساكە لە چەندین شوێندا باسی لیست دەكات، ئەگەرچی ئێستا كاندید تاكەكەسییە و لیست نەماوە، هەر بۆیە بە تێڕوانینی من هەندێ كێشە و گرفت دروست دەبێت لەم ڕووەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەو كێشە و گرفتانە یاسایین، ئەوا دەكرێت بە ڕێگای یاساییش چارەسەر بكرێن. چونكە دەستەی دادوەری هەیە كە هەموو بڕیارەكانی ئەنجومەنی كۆمیسیاران دەتوانرێت تانەی لێ بدرێت لە بەرامبەر ئەو دەستەیە، جگە لەوەش بەپێی ماددەی 93ی دەستوور بڕگەی حەوتەم كە دەڵێت دادگای فیدڕاڵی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن پەسند دەكات. ئەوەی پەیوەست بێت بە كاریگەریی دەرەكییەوە لەسەر پرۆسەی هەڵبژاردنەكە كە باری سیاسییە ئەوە كۆمیسیۆن ناتوانێت باری سیاسییەكە بەرەوپێش ببات، یان خراپی بكات و كۆمیسیۆن ناتوانێت كاریگەریی لەسەر هەبێت. بەڵام خاڵی گرنگ ئەوەیە كە هەموو لایەك لەسەر ئەوە كۆكن كە هەڵبژاردنەكە ئەنجام بدرێت، بەڵام دوای هەڵبژاردنەكە ئایا هەموویان كۆك دەبن لەسەر ئەنجامەكان و پێكهێنانی حكومەت و بەڕێوەبردنی حكومەت، بە ڕاستی ئەمانە هەمووی جێگای پرسیارن و ئێستاكەش كەس ناتوانێت بە شێوەیەكی ڕوون وەڵامیان بداتەوە.

* ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی دوای ئەوەی بە بڕیارێك مانەوەی یۆنامی بۆ ماوەی ساڵێك لە عێراق درێژ كردەوە، لە هەمان كاتدا داوای لە نەتەوە یەكگرتووەكان كردووە، تیمێكی نێودەوڵەتی بۆ سەرپەرشتی كردنی هەڵبژاردنەكانی عێراق ئامادە بكات، بۆ ئەوەی چاودێریی هەڵبژاردنەكان بكات، بەڵام زۆر لە چاودێران پێیان وایە زۆر زەحمەتە، نەتەوە یەكگرتووەكان بتوانێت لەم كارەیدا سەركەوتوو بێت، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر نەتەوە یەكگرتووەكان لە چاودێریی هەڵبژاردنەكان شكستی هێنا، شەرعییەتی ئاكامی هەڵبژاردنەكان چۆن دەبێت؟

- شەرعییەتی ئاكامی هەڵبژاردنەكان بە دەستی عێراقییەكانە، واتە بە دەستی نەتەوە یەكگرتووەكان و چاودێریی نێودەوڵەتی نییە، بەڵكو دەبێت ئەو لایەنانەی لە هەڵبژاردنەكان بەشداری دەكەن و هەڵبژاردنەكان بەڕێوە دەبەن، ئەنجامی هەلبژاردنەكە لە ئەستۆ بگرن. چونكە نەتەوە یەكگرتووەكان بەپێی بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی كار دەكات و، كاری نەتەوە یەكگرتووەكان لە عێراق تا 2007 بەشداریكردن بوو لە كۆمیسیۆن، چونكە یەكێك لە نوێنەرەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەندام بوو لە ئەنجومەنی كۆمیسیاران، بەڵام مافی دەنگدانی نەبوو، دوای 2007 كە یاسای یەكەمی كۆمیسیۆن كە یاسای 11ی 2007 بوو، ئەوە نەتەوە یەكگرتووەكان بووە هاریكار و ڕاوێژی پێ دەكرا، بەڵام بەو بڕیارەی كۆتایی كە بڕیاری (2576)ـە كە لە مانگی پێنج دەرچووە، ئەوە ئەرك و ئیشی نەتەوە یەكگرتووەكان گۆڕاوە و كارێكی دیكەشیان بۆ زیاد كردووە كە چاودێریی نێودەوڵەتییە بۆ هەڵبژاردنەكان. بە تێڕوانینی من ئەو چاودێرانە 100كەس دەبن، ئەگەرچی وێستگەكانی دەنگدەران لە عێراق زیاتر لە 55 هەزار وێستگەیە، بۆیە ئەو ژمارەی چاودێرانی نێودەوڵەتی دێن، ناتوانن بە سەر هەموو وێستگەكانی دانگداندا دابەش بن، جگە لەمەش هەندێك چاودێری دیكەش دێن، كە بە نەتەوەیەكگرتووەكانەوە هەموویان نابێتە 4بۆ5هەزار كەس، بەڵكو تیمەكانی چاودێری ناوخۆی كە زیاتر لە 6بۆ7 هەزار ڕێكخراوی ناوخۆی لە عێراق و كوردستان هەیە، كارەكە بەڕێوە دەبەن. بەڵام پێشتریش ئەو كارە كراوە و ئەو تیمە نێودەوڵەتییانەی دەهاتن لەو جێگایانە دەبوون كە بە هەڵسەنگاندنی نەتەوە یەكگرتووەكان ئەمینن كە جیایە لە هەڵسەنگاندنی حكومەتی عێراق، واتە تەنیا دەیانتوانی بچنە ئەو شوێنانە كە ئەمینە و بۆ ئەو شوێنانەش بە یاوەریی پاسەوان و پارێزگاری لێكردنیان و ئەو شوێنە گونجاو هێمنانەش بۆ ئەوان تەنیا بەغدا و هەر سێ پارێزگای هەرێمی كوردستان و نەجەف و هەندێكجاریش بەسرا بووە. هەرچۆنێك بێت ئەگەر هەڵبژاردنەكان سەركەوتوو نەبن، ئەوا شكستی نەتەوە یەكگرتووەكان نییە، بەڵكو ئەمە بە شكستی كۆمیسیۆن و حكومەتی عێراقی دادەنرێت.

* وەك دەزانن ئەنجامدانی هەڵبژاردن پێویستی بە كەشێكی سەقامگیر هەیە، بەڵام بارودۆخی سیاسیی عێراق لەسەر ئاستی سیاسی و ئەمنی ناسەقامگیر و شڵەژاوە، لەمەش خراپتر بەهۆی ئەو گەندەڵییە گەورەی لە هەموو جومگەكانی دەوڵەتی عێراق بوونی هەیە، خەڵك نائومید بووە و لەوانەیە لە ساڵی 2018 كەمتر بەشداری دەنگدان بكەن، لەم حاڵەتەی كە لەبەر چاوی هەموومانە، ئەو پرسیارە دروست دەكات، ئایا ئەم هەڵبژاردنە هیچ گۆڕانكارییەك لە نەحشەی سیاسیی عێراق دروست دەكات؟

- ئێمە دەبێت بزانین كە سیستەمی هەڵبژاردن گۆڕاوە، پێشان سیستەمی هەڵبژاردن ڕێژەیی بوو، بەڵام ئێستا سیستەمەكە بووەتە سیستەمی زۆرینە، كە بە دڵنیاییەوە ئەمەش گۆڕانكارییەك بە دوای خۆیدا دێنێت، بەڵام ئایا ئەم گۆڕینە ئەوەیە كە خەڵكانێك باسیان دەكرد و زاڵبوونی حزب نامێنێت و خۆپیشاندەران دەتوانن بگەنە شوێنی بڕیار؟ بە بۆچوونی من ئەوانە زۆر بە هەڵەدا چوون، یان بە مەبەستێك وایان كردووە كە ئەو خەڵكانە بەهەڵەدا بچن و ئەو سیستەمە بەسەر خەڵكانی دیكە و زۆر حزبی دیكەش- كە زۆر دژی ئەو سیستەمە بوون- بچەسپێنن كە دەیانزانی ئەنجامەكەی بەو شێوەیە نییە كە باسی لێوەدەكرێت. دواتر ئەگەر باسی بارودۆخی سیاسی و ئەمنیی خراپ بكەیت، ئەوا ڕاستە كە دۆخەكە خراپە، بەڵام لەبیرمان نەچێت دۆخە ئەمنییەكە لە ساڵی 2005 تا ئێستا هەر خراپ بووە و كۆمیسیۆن 200تا300 شەهیدی داوە، بەڵام هەڵبژاردنەكە هەر كراوە، ئەوەی دەمێنێتەوە ئەوەیە كە ئایا متمانەی خەڵك بەو پرۆسەی هەڵبژاردنە چەندە و ئایا ئەو متمانەیە وادەكات خەڵك بە ڕێژەیەكی زۆر بەشدار بن لە هەڵبژاردنەكە و سیستەمی هەڵبژاردنەكەش هاندەرە بۆ ئەوەی كە كاندید بانگەشەی هەڵبژادن بۆ خۆی بكات و، بە تەنیا پشت بە حزبەكەی خۆی نابەستێت. بۆیە دوور نییە ئەمە ببێتە هۆی ئەوەی كە كاندید هەموو كەس و كار و عەشیرەتەكەی دەنگی بۆ بدەن، كە ئەمەش وادەكات ڕێژەی دەنگدانەكە زیاد بێت، خۆ ئەگەر ڕێژەی دەنگدانیش زۆر بێت، ئەوە دوور نییە ئەمە سەرەتای گۆڕانێك بێت، كە مەرج نییە ئەوەش گۆڕانكارییەكی ئەرێنی بێت.

* سەبارەت بە ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بەگشتی و كەركووك بەتایبەتی، خۆت دەزانی كە هەتا ئێستا لەو ناوچانە تەنیا هێزەكانی حەشدی شەعبی باڵادەستن و لایەنە كوردستانییەكان ناتوانن بە ئازادی بانگەشەی هەڵبژاردن بكەن، ئایا بە شێوەیەكی گشتی تاچەند ئەم بارودۆخە مەترسی لەسەر دەنگی كورد لەو ناوچانە دروست دەكات؟ سەبارەت بە پارێزگای كەركووكیش كە هەتا ئێستا پارتی لەو پارێزگایە بوونی نییە و، پێكهاتەكانی دیكەش وەك عەرەب و توركمان خۆیان ئامادە كردووە كە ڕیگە نەدەن وەك هەڵبژاردنەكانی پێشوو لایەنێك بە تەنیا شەش كورسیی كەركووك بەرێت، ئایا لەم هەڵبژاردنەدا ئەگەر دەنگی كورد كەمی كرد، ناسنامەی كوردستانییەتی كەركووك ناكەوێتە مەترسییەوە؟

- لە زۆر یاساكانی پێشووی هەڵبژاردن و لەم یاسایەی ئێستاشدا هاتووە كە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن نابنە بنەما بۆ سیاسەتی بەڕێوەبردنی ئەو شوێنە، كە ئێمە دەزانین لەو كاتەی كورد هەشت كورسی لە 12 كورسی هێنا، ئەو دەقەیان دانابوو و ئێستاش ئەگەر 5 كورسی لە 12 كورسییەكە بێنن، ئەوە دەبێت ئەو دەقە جێبەجێ بكرێت، واتە ژمارەی كورسییەكان بۆ بەڕێوەبردنی شوێنەكان نەبێتە بنەما و بنچینەیەك بۆ بەڕێوەبردنی ئەو شوێنە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت لەسەر خاڵێك كۆك بین كە دەبێت پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن بۆ هەموو خەڵك بە یەك ئاست و پێوەر بێت و ئازاد بێت. خۆ ئەگەر لایەنەكانی كوردی، یان لایەنێكی كوردی بەتەنیاش لەوێ نەتوانێت بانگەشەی هەڵبژاردن بۆ خۆی بكات، ئەمە لە هەقیقەتدا دەبێتە خاڵێكی لاوازی ئەو هەڵبژاردنە. هەروەها ئەگەر دەنگدەریش ترس و هەڕەشەی لەسەر بێت، ئەوا ناتوانێت بە ئازادی دەنگی خۆی بدات، ئەمەش دیسان دەبێتەوە خاڵی لاوازی هەڵبژاردنەكە.