كەریم سلێمان راوێژكاری جڤاتی رۆحانیی ئێزیدی بۆ گوڵان:   بوونی ئاشتی و ئازادی و پێكەوەژیان لە ئایینی ئێزیدیدا، هەڵقوڵاوی رۆحییەت و ئەخلاقی میللەتی كوردە

كەریم سلێمان  راوێژكاری جڤاتی رۆحانیی ئێزیدی بۆ گوڵان:     بوونی ئاشتی و ئازادی و پێكەوەژیان لە ئایینی ئێزیدیدا، هەڵقوڵاوی رۆحییەت و ئەخلاقی میللەتی كوردە

 

 

بەڕێز سەرۆك مسعود بارزانی پێی راگەیاندین هەموو مافە ئایینی و نەتەوەییەكانی پێكهاتەكان پارێزراو دەبێت و لە ناو دەوڵەتەكەدا جێگای دەكەینەوە

 

 

كوردانی ئێزیدی لە بەر كوردبوون و ئایینەكەیان بە درێژایی مێژوو چەندین جار هێرش كراوەتە سەریان و كۆمەڵكوژ كراون، بەڵام ئێزیدی سەرەڕای ئەو تاوان و كۆمەڵكوژییانە، بیریان لە تۆڵەسەندنەوە و توندوتیژی نەكردووەتەوە، بۆ قسەكردن لەسەر رەسەنایەتیی كوردانی ئێزیدی و بوونی كولتووری پێكەوەژیان لە ناو كوردانی ئێزیدیدا، گوڵان چەند پرسیارێكی ئاراستەی كەریم سلێمان راوێژكاری جڤاتی رۆحانیی ئێزیدی كرد.

 

* پێكەوەژیان و كولتووری لێبووردەیی لە ناو ئایینی ئێزیدی، مێژوویەكی كۆنی هەیە و تێكەڵ بە مۆركی نەتەوەیی رەسەنی كورد بووە، بە بۆچوونی جەنابت وەك راوێژكاری جڤاتی رۆحانیی ئێزیدی، ئەم پێكەوەژیانە لە چییەوە سەرچاوەی گرتووە؟

- سەرەتا لەبەر گرنگیی ئەم بابەتە و بۆ تێگەیشتن لە كولتوور و پێكەوەژیان لە ناو كوردانی ئێزیدیدا، بەپێویستی دەزانم باسێكی كوردانی ئێزیدی و ئایینەكەیان و ئەم بەرپرسیارێتییە مێژووییە بكەم، ئێزیدی ئایینێكی كۆنەو بەچەند قۆناغێكی مێژووییدا تێپەڕ بووە، بۆ باسكردنی بەرپرسیارێتیی هزری ئایینی ئێزیدی، دەبێت باسی بیروباوەڕی ئێزیدی بكەم، كە هزری ئاشتی و ئازادیی لەخۆ گرتووە، ئێزیدی لەگەڵ هەر نەتەوە و ئایین و ئایینزایەك ژیابێت، لەگەڵ ئەوەدا بووە بە ئازادی و ئاشتی و لێبووردەییەوە بژین، هیچ كاتێك لە هزرو بۆچوونی ئێزیدیدا نەبووە كەسێك بەزۆر بخەنە سەر ئایینی ئێزیدی و ئایینەكەیان بە كەسانی دیكە زیاد بكەن. بەشێوەیەكی گشتی ئایینی ئێزیدی سیستەمێكی چینایەتی لەخۆگرتووە، بۆ نموونە، ئێزیدی لە ناوخۆی ئایینەكەشیاندا هاوسەرێتی لەگەڵ هەموو كەسێكدا ناكەن، مرید مریدە و شێخ شێخە و پیر پیرە، لە ناو شێخیشدا سێ چین هەیە (ئادانی و شەمسانی و قاتانی) لە ناو پیرەكاندا چل جۆر هەیە، هەر جۆرەو تایبەتمەندێتیی خۆی هەیە، بەشێوەیەكی گشتی ئایینی ئێزیدی رێز و خۆشەویستیی بۆ هەموو ئایینەكان هەیە، بە درێژایی مێژوو ئێزیدی بە هۆی ئەو هزرە ئاشتی و لێبووردەیی و پێكەوەژیانەوە دەستدرێژیی بۆ سەر هیچ ئایینێك نەكردووە، بەپێچەوانەوە بەردەوام ئێزیدی قەتڵوعام كراوە و دەستدرێژیی كراوەتە سەر و تووشی نەهامەتی بووە، لەساڵی 1893 لەسەردەمی دەوڵەتی عوسمانی و لە سەردەمی فەریق وەهبی پاشا، كە والی مووسڵ بوو، ئێزیدی دوچاری نەهامەتییەكی گەورە بوون، بە درێژایی سەدەكانی 19 و 20 كۆمەڵكوژی لە بەرامبەر ئێزیدییەكان بەردەوام بوو، لە سەدەی 21 دیسان پرۆسەی قەتڵوعامكردنی ئێزیدی دەستی پێ كرد، ئەوە بوو لە گرعوزێر و سیبا شێخ خدر ئەنجام درا و، تا هێرشی رەشی داعش لە ساڵی 2014، كوردانی ئێزیدی بوونەتە قوربانی تەشەنەكردنی هزری توندڕەویی ئایینی و توندوتیژی و تا ئێستا 73 جار كوردانی ئێزیدی تووشی هێرشی كۆمەڵكوژی بوونەتەوە، ئێزیدی میللەتێكی ئاشتیخوازن، كەسایەتیی ئێزیدی بڕوای بە پێكەوەژیان و ئاشتی هەیە، لە بیروباوەڕی ئێزیدیدا هاتووە، ئەگەر ئێزیدییەك خێرێك لەگەڵ مرۆڤێك لە هەر ئایین و ئایینزایەك بكات و پرسیار نەكات سەر بە چ ئایینێكە، ئەوا خێرێكی زۆر گەورەی بۆ دەنووسرێت. سەبارەت بە وەڵامی پرسیارەكەشت، مێژووی نزیك شاهێدیمان بۆ دەدات كە ئێزیدی لە ئایینەكەیەوە سەرچاوەی پێكەوەژیان و ئاشتی و ئازادی سەرچاوەی گرتووە، لە سەنتەری شێخان تا ساڵەكانی سییەكانیش لە 99%ی خەڵكەكەی ئێزیدی بوون، مەسیحی و موسڵمان هاتووە ئێزیدی هاریكاریی كردووە و یارمەتیی دروستكردنی كەنیسە و مزگەوتی داوە، بۆ ئەوەی ئایینزاكانی دیكە خوداپەرستیی تێدا بكەن، ئێزیدییەكان لەسەر خاكی خۆیان یارمەتیی موسڵمانەكانیان داوە، بۆ ئەوەی نیشتەجێ ببن و خانوو دروست بكەن، تەنانەت لە قەزای شێخان ئێزیدییەكان هاوكاریی موسڵمانەكانیان كردووە و بەردیان كێشاوە بۆ دروستكردنی مزگەوت، ئەمەش هەمووی لە ناو بیروباوەڕی ئایینی ئێزیدیدا هاتووە، كە دەبێت بڕوای بە پێكەوەژیان و ئاشتی و ئازادی هەبێت و لەگەڵ ژیان و لێبووردەییدا بێت.

* لە كاتێكدا ئێزیدییەكان بە درێژایی مێژوو چەندین جار كۆمەڵكوژكراون و، دوچاری دەیان نەهامەتی و كۆچ و ماڵوێرانی بوونەتەوە، كەچی بیریان لە تۆڵەسەندنەوە نەكردووەتەوە، ئایا ئەم هزرە مرۆڤایەتییە لەچییەوە سەرچاوەی گرتووە؟

-  لە ئایینی ئێزیدیدا هاتووە: «مرۆڤ هەر مرۆڤە، نابێت رق و توندوتیژی بەرامبەر هیچ مرۆڤێكی دیكە هەبێت»، راستە ئەم كولتوور و سیستەمە لە ناو ئایینی ئێزیدیدا هەیە، بەڵام تەنیا تایبەتمەندێتی بۆ ئایینەكەی ناگەڕێتەوە، بەڵكو ئەم رۆحییەت و ئەخلاقە بەگشتی موڵكی میللەتی كوردە، لە دوای هەردوو شەڕی یەكەم و دووەمی جیهانییەوە كوردەكان بە موسڵمان و مەسیحی و ئێزیدی و ئایین و ئایینزاكانی دیكەوە، مافەكانیان زەوت كراوە، هیچ واقیعی نییە میللەتێك لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ژمارەیان 35-40 ملیۆن كەس بێت، بێ دەوڵەت و ماف مابنەوە و، بەردەوام لەبەر نەبوونی دەوڵەت كۆمەڵكوژ و ئاوارە و دەربەدەر دەكرێن. ئێمەش دوو جار بووینەتە قوربانی، جارێك كە كورد بووین و جارێكیش كە ئایینەكەمان ئایینی ئێزیدی بووە، لەگەڵ ئەمەشدا لەبەر ئەخلاقی كوردایەتی و ئایینی ئێزیدی، ئێمە لەگەڵ ئەوەدا نەبووین تۆڵە بكەینەوە.

* لە مێژووی نزیكدا مەلا مستەفا بارزانی بووە چەتری پارێزگاریكردنی هەموو پێكهاتەو ئایین و ئایینزاكان، بەتایبەتی كە رێگەی نەداوە كوردانی ئێزیدی كۆمەڵكوژ بكرێن و غەدریان دەرهەق بكرێت، ئایا تاچەند بوونی كەسایەتییەكی وا كاریزما، بۆ پاراستنی كوردانی ئێزیدی گرنگە؟

- رەحمەتی مەلا مستەفا بارزانی لە سەردەمی شۆڕشی بارزان و ئەیلوول نموونەی سەركردە و هزری پێكەوەژیان بووە، لە سەردەمی مستەفا بارزانی ئەو بیركردنەوەیە نەبوو كە بڵێن ئەمە موسڵمانە و ئەوە ئێزیدییە و ئەوە مەسیحییە، لەو سەردەمەدا هزرێك هەبوو پێی دەوترا هزری ئەخلاقی كوردانە و، بڕوای بە ئاشتی و ئازادی و مرۆڤدۆستی هەبوو، هەموو نەتەوە و ئایین و ئایینزاكان بە جیاوازیی زمان و ئایینەوە لە دەوری مستەفا بارزانی كۆ بوونەوە و، لە شۆڕشی ئەیلوولی مەزندا ژمارەیەكی گەلێك مەزن لە كوردانی ئێزیدی لە شنگال و شێخان و ناوچەكانی دیكە پێشمەرگەی مستەفا بارزانی بوون و، پلە و پۆستی جیاجیایان هەبوو، بەشداریی ئەو شۆڕشەیان كرد، تەنانەت كوردانی ئێزیدی لە شۆڕشی ئەیلوولدا سەركردە بوون، مەلا مستەفا بارزانی بەردەوام ڕێنمایی دەدایە خوا لێخۆشبووان (حەسۆ میرخان و عیسا سوار)، بەوەی رەفتاری تایبەتی لەگەڵ كوردانی ئێزیدی بكەن، چونكە لە مێژوودا غەدر و زوڵمێكی زۆری ئایینی و نەتەوەییان دەرهەق كراوە، لە ناو گەل و نەتەوەدا گەلێك كێشەی زەوی و خاك لە نێوان گوندان و خەڵك لێرە و لەوێ هەبووە، وەك رەفتاری تاكەكەسی، لە بیرەوەریی كتێبی میر تەحسین بەگ هاتووە: كاتێك گرفت و كێشە لە نێوان دوو گوند، یان لەسەر خاك دروست بووایە، كاتێك كێشەكە دەگەیشتە جەنابی رەحمەتی مەلا مستەفا بارزانی، بەردەوام لەگەڵ ئەو لایەن و كەسەدا بووە كە خاوەن ماف بووە، لەگەڵ ئەمەشدا بەردەوام هەوڵی دەدا مافی كوردی ئێزیدی نەفەوتێت و زیاتر پشتی ئەوانی دەگرت، چونكە ئەو راستییەی دەزانی كە كوردی ئێزیدی تەعەددای لە كەس نەدەكردووە و زەوی و خاكی كەسی زەوت نەدەكردووە، ئەم حاڵەتە لە شۆڕشی گوڵانیشدا هەر لە سەر بنەمای ئەو هزر و كولتوورە بەردەوامیی هەبوو، لە راپەرینەكەی ساڵی 1991 بەهەمان شێوە. ئێزیدی وەكو شوێنەوارێك وایە بۆ میللەتی كورد، كۆنترین شانۆی میللەتی كورد لە ناو كوردانی ئێزیدی هەیە و كۆنترین موسیقای كوردی لە ناو ئێزیدیدایە، كۆنترین هزری فەلسەفی لە ناو كوردان لە هزری ئێزیدیدا سەرچاوەی گرتووە، بەخشان و هۆزان و شیعرو شانۆ و فەلسەفە و گەنجینەی زمانی كوردی و كەمیی كارتێكەری زمانەكانی دیكە و جلك و دابونەریت و دانوستاندن و رۆحییەت و ئەخلاق، گەنجینەیەكی كوردە و موڵكییەتی 30-40 ملیۆن كوردە لە سەرانسەری جیهاندا، ئەمەش هەمووی لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە ئایینی ئێزیدی كۆنترین ئایینە لە ناو كوردا.

* باسی دەوڵەتی كوردیت كرد، هۆكاری ئەو 73 فەرمان و هێرشكردنە سەر ئێزیدییەكان لە مێژوودا كە كۆمەڵكوژ كراون، بۆ نەبوونی دەوڵەتت گەڕاندەوە، ئایا كەسایەتی و شێخ و پیر و كەسایەتییەكانی ئایینی ئێزیدی تاچەند لەگەڵ ئەو مافەی گەلی كوردا بوون؟

- نیشتمانپەروەری و رێزگرتن لە مافی گەلان، واتا بڕوابوونی بە نیشتمان و مافی بوون بەدەوڵەتی كوردی، ئایین و نەتەوە پێمان دەڵێت رێزگرتن لە سرووشت و خاك و مرۆڤ لای ئێمە دەبێت پیرۆز بێت، لێرەدا دەمەوێت نموونەیەك باس بكەم، لە ریفراندۆمدا میر تەحسین بەگ، میری ئێزیدی لێرە نەبوو، لەوڵاتی ئەڵمانیا بوو، هاتەوە لە كوردستان بەشدار بوو، بەوەی بە هەموو ئێزیدییەكان بڵێت ئێمەش وەكو میللەتی كورد، ئەو مافەمان هەیە كە خاوەنی دەوڵەتی خۆمان بین، لە لایەكی دیكەوە كاتێك ئێمە لەگەڵ نوێنەری هەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایینی كوردستان چووینە (دیوانی سەرۆكایەتی ئەو كاتی هەرێم)، هەموو داخوازییەكی پێكهاتەكانمان پێشكەش كردن بەتایبەتی داخوازیی كوردانی ئێزیدی، بەڕێز سەرۆك مسعود بارزانی پێی راگەیاندین هەموو مافە ئایینی و نەتەوەییەكانی پێكهاتەكان پارێزراو دەبێت و لە ناو دەوڵەتەكەدا جێگای دەكەینەوە.

* وەكو جڤاتی رۆحانیی ئایینی ئێزیدی، چ پێشنیار و بۆچوونێكت هەیە، بۆ ئەوەی كوردەكان بتوانن پارێزگاری لەم رۆحییەت و ئەخلاقی مرۆڤپەروەری و پێكەوەژیان و لێبووردەیی لە ناو ئایین و ئایینزاكانی كوردستان بمێنێتەوەو، دەوڵەمەندتر بكرێت؟

- بە بڕوای من بۆ ئەم سەردەمە نووسینەوەی دەستوور و بوونی دەستوورێك بۆ هەرێمی كوردستان زۆر گرنگە، چونكە دەستوور بەرزترین یاسا و بنەمای پاراستنی پێكەوەژیان و لێبووردەییە لە نێوان هەموو پێكهاتە نەتەوەیی و ئایین و ئایینزاكانی كوردستاندا، ئێمە پەرلەمان و حكومەت و دادگامان هەیە، كەچی دەستوورمان نییە، دەستووریش بۆ ئێمە گرنگە و زامنی پێكەوەژیان و مافی پێكهاتە و ئایین و ئایینزاكانی تێدا دەبێت. راستە بەشێكی ئێزیدی لە ئێستادا لە ژێر دەسەڵاتی حكومەتی ناوەندییە، بەڵام ناوچەكانی وەك شنگال و بەعشیقە سەربە ماددەی 140ی دەستوورییە، ئەگەر ئەو ماددەیەی دەستوور جێبەجێ بكرێت و ئەو ناوچانە بگەڕێتەوە سەر هەرێمی كوردستان، ئەو كات مامەڵەی ئێمە تەنیا لەگەڵ هەرێمدا دەبێت، جێبەجێكردنی ئەو ماددەیە بۆ ئێمەی كوردانی ئێزیدی بەتایبەتی زۆر گرنگە، عێراق لە ساڵی 2003 تا ئێستا جگە لە كۆمەڵكوژی و توندوتیژیی ئایینی و مەزهەبی زیاتر هیچ دەستكەوتێكی دیكەی بۆ كوردانی ئێزیدی نەبووە، هێرشی 3ی ئابی 2014 دژی كوردانی ئێزیدی لە چیای شنگال قێزەوەنترین تاوانی كوۆمەڵكوژی بووە لە سەدەی 21 دا و، ئەو عەقڵییەتە چییە كە پیاو و گەنجەكان بكوژیت و دایك و خوشكەكانیان وەكو كەنیزە بڕفێنێت و كڕین و فرۆشتنی پێوە بكەن؟ كوردانی ئێزیدی لە چوارچێوەی كوردستان و لەگەڵ میللەتی خۆمان بین باشترە، وەك سەرۆك مسعود بارزانی پێی وتین ئێوە كوردی رەسەنن.

 

Top