كارەبا بە یەكێك لە خزمەتگوزارییە سەرەكییەكان دادەنرێت و پەیوەندیی راستەوخۆی بە بژێوی هاووڵاتیان و ئابووریی هەرێمەوە هەیە، لە ئێستاشدا سەرەڕای قەیرانی دارایی و پەتای كۆرۆنا بەڵام بە تواناو لێهاتوویی فەرمانبەرانی وەزارەت و پاڵپشتی راستەوخۆی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان توانراوە بەدەیان پڕۆژەی جیاجیا لە سێكتەرەكانی بەرهەمهێنان و گواستنەوە و دابەشكردن و كۆنتڕۆڵی كارەبا ئەنجام بدرێت، ئەم پڕۆژانە بۆ بونیاتنانی ژێرخانی كارەبا گرنگیی راددەبەدەری هەیە، كە لەپاڵ هەنگاوەكانی دیكەی رێكخستنەوەی كەرتی دابەشكردنی كارەبا گۆڕانكارییەكی نەوعی لە ماوەكانی پێدانی كارەبای لێ دەكەوێتەوە. بۆ قسەكردن لەسەر پڕۆژە و كارو چالاكییەكانی وەزارەتی كارەبا و ئەو چاكسازییانەی لە سێكتەری بەرهەمهێنان و تێچوونی یەكەیەكی كارەبا ئەنجام دراون، گۆڤاری گوڵان ئەم دیمانەیەی لەگەڵ كەمال محەمەد ساڵح وەزیری كارەبا سازدا.

 

 

* لەتەمەنی نزیكەی دوو ساڵی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تاچەند توانراوە پلان و هەنگاوەكانی وەزارەتی كارەبا لە رووی بونیاتنانی ژێرخانی كارەبا جێبەجێ بكرێت؟

- لەماوەیەكی كورت و هەستیاری قەیرانی دارایی و پەتای كۆرۆنادا و بە پاڵپشتی و راسپاردەی رێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەنگاوی گەورەو ستراتیژمان ناوە، لەسەرجەم سێكتەرەكانی (بەرهەمهێنان و گواستنەوە و دابەشكردن و كۆنتڕۆڵ)، لەم بارودۆخەی كە گەرەنتینە و قەدەغەی هاتوچۆ و تەناوبی فەرمانبەرانیش هەبوو، رێگامان نەدا ماڵەكانی كوردستان تاریك بێت و لە رۆژانی قەدەغەكردنی هاتوچۆشدا ژمارەیەكی زۆری فەرمانبەرمان بە شێوەی تەناوب وەكو ئیشكگر دەوامیان كردووە، چاكسازیی و هەنگاوەكانی وەزارەتی كارەبا خەرجییەكی زۆری بۆ گەنجینەی حكومەت و داهاتی هەرێمەكە گەڕاندووتەوە، ماوەكانی پێدانی كارەبا بەراورد بەساڵانی رابردوو رووی لەباشی كردووە، ئەمەش هەمووی لەپێناو خزمەتكردنی هاووڵاتیان و بژێوی ئەوان بووە، لە ئێستاشدا كە خواستی هاووڵاتیان زۆر رووی لە هەڵكشان كردووە بەراورد بە ساڵانی پێشوو بارودۆخەكە رووی لەباشی كردووە، لەم كابینەیەدا چەندین گۆڕانكاریی و چاكسازیی ئەنجام دراون، لێرەدا تەنیا پوختەی هەندێكی باس دەكەم:

- لەسێكتەری بەرهەمهێناندا:

1- بە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی سامانە سرووشتییەكان توانیومانە زیاتر لە 200 مێگاوات كارەبا زیاد بكەین.

2- بەگەڕخستنی پڕۆژەی وێستگەی هەڵمی خەبات بە توانای 300 مێگاوات كارەبا.

3- چارەسەركردنی كێشەكانی تەكنیكیی هەردوو وێستگەی كارۆئاوی دووكان و دەربەندیخان كە 150 مێگاوات كارەبای زیادكردووە.

4- بەگەڕخستنی پڕۆژەی گەرمیانی گازی و توانیمان 165 مێگاوات كارەبا زیاد بكەین؛ تاكو ئێستا 100 مێگاواتی بەگەڕخراوە لەناو تۆڕی كارەبای هەرێم.

5- دەستپێكردن بەئەنجامدانی چەندین وێستگەی بەرهەمهێنانی كارەبا بە وزەی خۆر و ئاو كە لە ئێستادا لە قۆناغی راگەیاندندایە.

لەسێكتەری گواستنەوەدا:

1- بەستنەوەی كارەبای دهۆك بە تۆڕی كارەبای نیشتمانیی كوردستانەوە لە ڕێگەی هێڵی دووەم.

2- دامەزراندنی وێستگە و هێڵەكانی پاڵەپەستۆی بەرز بۆ (كەسنەزان و رووناكی و ئازادی و شەمامك و بەرحوشتر و گرد جووتیار و پیرمام و وێستگەی پارك و شیروان مەزن لە پارێزگای هەولێر .

3- دامەزراندنی هێڵەكانی پاڵەپەستۆی بەرز بۆ دەڤەری راپەڕین – تانجەرۆ و سەیدسادق- عەرەبەت لە پارێزگای سلێمانی بە درێژایی 160 كیلۆمەتر گرێبەستەكەمان واژوو كرد.

4- دامەزراندنی هێڵەكانی پاڵەپەستۆی بەرز بۆ تەلكەبەر و فایدە و شاریا و دارەتوو و قەسرۆك لە پارێزگای دهۆك و لە 68%ی كارەكە ئەنجام دراوە.

5- بەستنەوەی وێستگەی مۆبایلی ساڵح ئاغا لە ئیدارەی گەرمیان و لە 100% تەواو بووە.

 لە سێكتەری دابەشكردن:

لە هەرێمی كوردستان زیاتر لە 1 ملیۆن و 650 هەزار هاوبەشی كارەبا هەیە، كە 186 پڕۆژە لە بواری دابەشكردن لە پارێزگای هەولێر بە گوژمەی 19 ملیار دینار ئەنجام دراوە، 178 پڕۆژەی دیكە بە بڕی 24 ملیار دینار لە سلێمانی و 79 پڕۆژە لە دهۆك بە گوژمەی زیاتر لە 10 ملیار و، بەبڕی 2 ملیار دیناری دیكە لە ئیدارەی گەرمیان 26 پڕۆژە و لەئێستاشدا چەندین تەندەرو پڕۆژەی دیكە لە جێبەجێكردندان.

* یەكێك لەكارنامەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەنجامدانی چاكسازییە؛ ئایا لە وەزارەتی كارەبا تاچەند لەو ماوە كورتەدا توانیوتانە لەم رووەوە سەركەوتوو بن؟

- هەر لە دەستپێكی دەستبەكاربوونی كابینەكەدا توانیمان لەسەرجەم ئەو بوارانەی سەرەوە كە ئاماژەم پێدا چاكسازی بكەین، بۆ نموونە: دەركردنی رێنمایی نوێ بۆ پێدانی كارەبا بە هاوبەشانی كارەبا و چارەسەركردنی كێشەی دانانی پێوەری كارەبا بۆ ئەو هاوبەشانەی كە بەسەرپێچی كارەبایان بە بێ پێوەر راكشابوو، هەروەها لابردنی زیاتر لە 18 هەزار سەرپێچی و كەمكردنەوەی رێژەی تێچوونی یەكەی كارەبا بە رێژەی لە 45% و پەسەندكردنی یاسای وەزارەتی كارەبا. لە18/5/2021 لەدەرئەنجامی هەمواركردنەوەی گرێبەستەكان و چاكسازیی یەكەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا و بەگەڕخستنی وێستگەی خەباتی هەڵمی و وێستگەی گەرمیان و زیادكردنی سووتەمەنیی گازی سرووشتی تێچوونی یەكەكان / دەمژمێر لەسەر وەزارەت كەم كرایەوە، لە رووی گرێبەستەكان بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا لەم كابینەیەدا توانیومان 1.690 مێگاواتی تازە بەبێ هیچ سووتەمەنی لەسەر وەزارەت بكەوێت، گرێبەستی بكەین.

* تاچەند لە جێبەجێكردنی پڕۆژەكان رەچاوی دادپەروەریی لەسەرجەم پارێزگا و ناوچە جیاجیاكان كراوە؟

- كارەبا وەكو هیچ سێكتەر و بوارێكی دیكە نییە و دەبێت لەسەرجەم شار و شارۆچگەكانی كوردستان بۆ هاووڵاتیان دابین بكرێت، لە هەرشوێنێك كەموكورتی و كێشە هەبووبێت، بێ جیاوازی چارەسەرمان كردووە. ژمارەی پڕۆژەكان لەم كابینەیەدا كە لەبواری دابەشكردنی كارەبا ئەنجام دراون بەم شێوەیە بووە: ( لە هەولێر 186 پڕۆژە و لە سلێمانی 178 پڕۆژە و لە دهۆك 79 پڕۆژە و لەگەرمیان 26 پڕۆژە)، لەسێكتەری گواستنەوەی كارەباشدا بەهەمان شێوە لە سنووری پارێزگای سلێمانی چەندین پڕۆژە ئەنجام دراون، لەوانە دامەزراندنی هێڵی 132 كەی ڤی لە نێوان بازیان و چەمچەماڵ و بازیان – راپەڕین و سەیدسادق – هەڵەبجە و هەروەها كڕینی چەندین وێستگەی گەڕۆك بۆ عەربەد و ناوچەكانی دیكەی پارێزگای سلێمانی، ئەمە بۆ هەولێر و دهۆكیش چەندین پڕۆژە ئەنجام دراون كە لێرەدا بوار نییە هەرهەمووی باس بكەم، لەوانە دامەزراندنی هێڵەكانی چوارقوڕنە- سۆران و شەقڵاوە- سۆران و تەواوكردنی هێڵەكانی نێوان وێستگەكانی رێزان و شیروان مەزن و مێرگەسۆر و بارزان و چەندین هێڵی دیكە لە پارێزگای دهۆكیش دامەزراندنی هێڵەكانی (هەولێر – دهۆك ) و (سمێڵ- زاخۆ) و هەروەها هێڵەكانی ( قەسرۆك – بەردەڕەش و شاریا)، لە سنووری پارێزگای گەرمیانیش جگە لە كڕینی وێستگەی گەڕۆك بۆ دەڤەری ساڵح ئاغا و عەربەد، دامەزراندنی هێڵی 33 كەی ڤی لەكەلار و گۆڕینی تەلی 132 كەی ڤی كفری – كەلار ئەنجام دراوە، لەم نزیكانەدا وێستگەیەكی بەرهەمێنانی 165 مێگاواتی بۆ گەرمیان تەواو دەبێت كە لە ئێستادا وەكو تێست 100 مێگاوات كارەبای لێ بەرهەم دەهێندرێت، ئەم وێستگەیە سوودێكی یەكجار زۆری لە رووی ژینگەیی و تێچوونیشەوە هەیە، چونكە بەو غازەی كە لەئێستادا لەكێڵگە نەوتییەكانی گەرمیان بەفیڕۆ دەچێت، ئێمە كارەبای لێ بەرهەم دەهێنین ئەمەش بەیەكەمین وێستگەی بەرهەمهێنانی كارەبا دادەنرێت لە سەرانسەری عێراق و هەرێم و كە لە رێگەی گازی بەفیڕۆچوو، كارەبای لێ دابین دەكەین.

* لە رووی بەڕێوەچوونی كارەكان و كارگێڕییەوە چ هەنگاوێكتان ناوە؟

- جگە لە رێكخستنەوەی دەوام و میلاكات و ئامادەكردنی پەیكەرێكی نوێی وەزارەت، لە هەوڵی بەردەوامداین بۆ ئەوەی رۆتین زۆر كەم بكەینەوە و كارەكانی هاووڵاتیان بەخێرایی و بێ رۆتین لەناو بەڕێوەبەرایەتییە گشتیەكان و فەرمانگەكان بەڕێوەبچێت، هەروەها بۆ بەڕێوەچوونی كاروبارەكان و نووسراوەكان لە وەزارەتی كارەبا سیستەمی ئەلەكترۆنی بەكار دەهێنین.

* باسی پڕۆژەی پێوەری زیرەكت كرد؛ ئەم پڕۆژەیە تاچەند گرنگەو تاچەند بەدواداچوونتان كردووە بۆ رەخنەی هاووڵاتیان لەسەر خوێندنەوەی كرێی كارەباكانیان؟

- پێوەری زیرەك جگە لەوەی پڕۆژەیەكی ستراتیژییە بە تەكنیكی و تەكنەلۆژیایەكی پێشكەوتوو بەرهەم هێنراوە و تائێستا زیاتر لە 700 هەزار پێوەر دانراون كە دەگاتە لە 48%ی سەرجەم هاوبەشانی كارەبا، ئەم پڕۆژەیە كۆمەڵێك سوودی گەورەشی هەیە: (بۆ كەمكردنەوەی بەفیڕۆدانی وزەی كارەبا - بەرزبوونەوەی رێژەی پێدانی كارەبا - كەمكردنەوەی كارپێكردنی موەلیدە ئەهلییەكان - كەمبوونەوەی پیسبوونی ژینگە)، هەروەها سوودێكی دیكەی ئەم پێوەرە ئەوەیە لە دوورەوە خوێندنەوەی بۆ دەكرێت و سەرپێچیەكان كەم دەكاتەوەو دادپەروەری لە ئەژماركردنی وزەی بەكارهاتوو مسۆگەر دەكات و پسوولەی كارەبا مانگانە دەگاتە هاوبەشەكان، بەڵام هەموو پرۆسەیەك پێویستی بە هاوكاری و متمانەی هاووڵاتیان هەیە، من لێرەوە رایدەگەیەنم كە لەهیچ وڵاتێكدا نییە بێ كۆنتڕۆڵكردنی بەكارهێنانی كارەبا و پێدانی نرخی كارەبا بتوانن كارەبایەكی باش و بەردەوام بە هاووڵاتیان بدەن.

* ئایا دەتوانین بڵێین لە كۆتایی ئەم كابینەیەدا بە شێوەیەكی بەرچاو گرفت و كێشەی كارەبا چارەسەر دەبێت؟

- كارەبا كەرتێك نییە تەنیا پەیوەندی بە وەزارەتێكەوە هەبێت؛ وەزارەتەكانی سامانە سرووشتیەكان و وەزارەتی داراییش پەیوەستن بەم بابەتە، ئەگەر هاوكاری و پاڵپشتیی ئەوان و بەڕێزان لە ئەنجومەنی وەزیران نەبێت، ناتوانین ئەو بەڵێنە بدەین، بەڵام ئەگەر لەسەر ئەم رێگا دروست و زانستییە بڕۆین، ئەوا گرفت و كێشەكانی كارەبا روو لەچارەسەركردن دەچێت. رێكخستنی دابەشكردنی كارەبا ئامانجی سەرەكیی ئێمەیە، چونكە ئێمە چەند كارەبا بەرهەم بهێنین و چەند وێستگە و هێڵی كارەبا رابكێشین، ئەگەر كۆنتڕۆڵی بەكارهێنانی كارەبا و بەڕێوەبردنێكی باشی سیستەمەكە نەكەین، زەحمەتە لەهەموو ئەو گرفت و كێشانە دەربازمان بێت، كە ساڵانێكی زۆرە دووچاری بووین، ئێستاكە بە هەموو پێوەر و داتا و ئامارەكان بارودۆخی كارەبا بەراورد بە ساڵانی رابردوو رووی لەباشی كردووە؛ بە پشتیوانیی خودا و پاڵپشتی و هاوكاریی بەڕێز سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و خۆڕاگریی هاووڵاتیان ناهێڵین دەستكەوت و گۆڕانكارییەكانی كارەبا لە ئاستی وەزارەت و كەرتی كارەبا دابەزێتە خوارەوە. بەتایبەتی ئەگەر چەند پڕۆژەیەكی ستراتیژیی وەزارەتی كارەبا هەیە، تەواو بكرێن، بارودۆخەكە بە تەواوەتی روو لە گۆڕان دەكات، لەوانە تەواوكردنی تۆڕەكانی 400 كەی ڤی لەنێوان پارێزگاكانی هەرێم و تەواوكردنی پڕۆژەی پێوەری زیرەك و هاوبەشیكردنی كەرتی تایبەت لە كەرتی دابەشكردنی كارەبا و دامەزراندنی سیستەمی كۆنتڕۆڵی ناوەندی سكادا و هەروەها ئەنجامدانی پڕۆژەی راكێشانی بۆری غازی سروشتی لەلایەن وەزارەتی سامانە سرووشتیەكانەوە بۆ وێستگەی بەرهەمهێنانی كارەبا لەدهۆك.