(هاتنی شاندی سائیرون بە سەرۆكایەتیی نەسار روبێعی و ئەندامیەتی حەسەن كەعبی جێگری یەكەمی سەرۆكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بۆ هەرێمی كوردستان و كۆبوونەوەیان لەگەڵ سەرۆك بارزانی و سەرۆكی هەرێم و سەرۆك وەزیرانی كوردستان، دەنگدانەوەیەكی گەورەی لە ناو پرۆسەی سیاسیی عێراق و گوتاری میدیا عەرەبییەكانی عێراقدا دروست كردووە و، ئەم لێكتێگەیشتنەی نێوان بارزانی و سەدر بە وەرچەخانێكی گەورە لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا لەقەڵەم دەدەن و، باس لە ئەگەری هاوپەیمانیەتی دوای هەڵبژاردن لە نێوان بارزانی و سەدر دەكرێت و، شرۆڤەكان بەو ئاراستەیەن ئەگەر ئەمە رووبدات، ئەوا زۆر بە ئاسانی هاوپەیمانیی سائیرون دەتوانێت، فراكسیۆنی گەورە لە پەرلەمانی عێراق پێكبهێنێت، زیاد لەمەش باس لەوە دەكرێت، ئەگەر بەبێ كورد فراكسیۆنی گەورەش پێكبهێندرێت، ئەوا كابینەی نوێی حكومەت پێكناهێنریت، بۆیە لە هەموو حاڵەتێكدا كورد «تۆپی قەپان»ـە بۆ پێكهێنانی هەر حكومەتێك لە عێراقدا، ئەو رۆڵەش كە كورد لە پرۆسە سیاسییەكەدا ئەدای دەكات، دەبێت بە رەزامەندیی سەرۆك مسعود بارزانی بێت، كە لە ئێستادا وەك ئەمری واقیع نوێنەرایەتیی مەرجەعییەتی كوردستان لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا دەكات، لەلایەكی دیكەوە لەلایەن چەند لایەنیكی دیكەی سیاسیی شیعەوە، ئەوە راگەیەندراوە، بە نیازن سەردانی هەولێر و بارەگای بارزانی بكەن، لەوانە، نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا كە چەند مانگێكە رایگەیاندووە سەردانی هەولێر دەكات، هەروەها باس لە هاوپەیمانی و لایەنی دیكەش دەكرێت كە داوایان كردووە سەردانی هەولێر بكەن، بەڵام تا ئێستا هەولێر زەمینەی پێشوازی لێكردنیانی دیاری نەكردووە).

 

 جووڵە سیاسییەكان

لە راگەیاندنی ئاكامی پێشوەختەی هەڵبژاردن دەچێت

لەگەڵ ئەوەی لە هەڵبژاردنی ئەم جارەدا ژمارەی بازنەكانی هەڵبژاردن زۆر زیاد بووە و، بواری بۆ هاوپەیمانیی پێشوەختی نێوان لایەنە سیاسییەكانی عێراق كەم كردووەتەوە و، تەنانەت ئەو یەك دوو هاوپەیمانییەی بۆ هەڵبژاردنەكانی داهاتوو لەنێوان هەندێك لایەنی سیاسی كراون، هیچ لە ئاكامی هەڵبژاردنەكە ناگۆڕێت، ئەمەش لەبەرئەوەیە ئەو میكانیزمەی ئەمجارە هەڵبژاردنەكانی پێ بەڕێوەدەچێت، بەو جۆرەیە لەسەر ئاستی كەسیی كاندیدەكان دەنگ دەدرێت، نەك دەنگدەدان بە هاوپەیمانییەكە.

چاودێران و شرۆڤەوانانی پرۆسەی هەڵبژاردن باس لەوە دەكەن، ئەم میكانیزمە تازەیەی هەڵبژاردنی ئەمجارەی پێ بەڕێوەدەچێت، لە بەرژەوەندیی حزبە سیاسییە گەورەكانە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە حزبە سیاسییە گەورەكان خاوەنی جەماوەری نەگۆڕی خۆیانن و خاوەنی ناوەندێتی حزبی پتەون، بۆیە دەنگەكانیان بە فیڕۆ ناچێت و، ژمارەی نوێنەرەكانیان زیاتر دەبێت. لەسەر ئەم بنەمایە هێزە سیاسییە گەورەكانی شیعە وەك (سائیرون بە سەرۆكایەتیی سەدر و فەتح بە سەرۆكایەتیی هادی عامری، دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتیی نوری مالیكی) لانیكەم لەوە دڵنیان ئەگەر ژمارەی نوێنەرەكانیان لەم هەڵبژاردنەدا لە ژمارەی خولی ئێستای پەرلەمان زیاتر نەبێت، ئەوا لەو ژمارەیە كەمتر نابێت، بۆیە ئەم هێزە سیاسییانە لەسەر ئەو بنەمایەی كە ئاكامێكی راگەیاندنی پێشوەختەیان لایە، ئەوا لە ئێستاوە پێویستیان بەوەیە كە نەخشە رێگەیەك بۆ دروستكردنی فراكسیۆنی گەورە لەناو پەرلەمانی داهاتووی عێراق دروست بكەن.

لەناو هیز و لایەنە سیاسییەكانی شیعەی عێراقدا، لەگەڵ ئەوەی وێڕای جیاوازیی گەورەی نێوانیان، بەڵام هەموویان لەسەر ئەو رایە كۆكن، كە نابێت پۆستی سەرۆك وەزیرانی عێراق لەدەستی ئیسلامی سیاسیی شیعە بێتە دەرەوە، تەنانەت نابێت بدرێتە كەسێكی دیكەی شیعەش ئەگەر لە دەرەوەی بازنەی ئیسلامی سیاسیی شیعە بێت، هەروەك لە هەڵبژاردنەكانی 2010 هاوپەیمانیی ئەلعراقیە بە سەرۆكایەتیی ئەیاد عەللاوی هەڵبژاردنەكانی بە 93 كورسی پەرلەمانی بردەوە و، هاوپەیمانیی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتیی نوری مالیكی بە 91 كورسی بە پلەی دووەم هات، بەڵام ئیسلامی سیاسیی شیعە ئامادە نەبوو پۆستی سەرۆك وەزیران بدرێتە ئەیاد عەللاوی كە ئەویش كەسێكی دیكەی شیعەیە بەڵام لە دەرەوەی بازنەی ئیسلامیی سیاسیی شیعە بوو، دیارە ئەم قۆرخكردنەی پۆستی سەرۆك وەزیران بۆ ئیسلامی سیاسیی شیعە بە پشتگیریی ئۆباما و ئێران بوو، بەمەش فێڵیكی یاسایی دروست كرا و، پرسی پێكهێنانی فراكسیۆنی گەورە بوو بەو فراكسیۆنەی لە دوای هەڵبژاردن لە ناو پەرلەمانی عێراق پێكبهێندرێت، ئەمەش بووە عورفیكی سیاسی كە لە دەستووردا ئاماژە بە پرسێكی لەو جۆرە نەكراوە.

 لەبەرامبەر ئەم هاوڕایەتییەی ئیسلامی سیاسیی شیعە لە سەر قۆرخكردنی پۆستی سەرۆك وەزیران، ململانێ و كێبڕكێیەكی گەورەش لەناو بازنەی ئیسلامی سیاسیی شیعە هەیە، سەبارەت بەوەی كام هاوپەیمانی ناو بازنەكە پۆستی سەرۆك وەزیران دیاری دەكات.

خاڵی نەرێنی لە رای هاوبەشی ئیسلامی سیاسیی شیعە ئەوەیە كە ئەمرێكی واقیعیان دروست كردووە كە پۆستی سەرۆك وەزیران تەنیا بۆ ئیسلامی سیاسیی شیعە بێت، بەڵام خاڵی ئەرێنی لە دابەشبوونی ناوخۆیی ئیسلامی سیاسیی شیعە، ئەوەیە كە لەناو خۆیاندا ناتوانن فراكسیۆنی گەورە بۆ پێكهێنانی حكومەت دروست بكەن و، پێویستیان بە هاوپەیمانییە لەگەڵ هێزە كاریگەرەكانی كورد و سوننە، كەواتە ئیسلامی سیاسیی شیعە قۆرخكردنی پۆستی سەرۆك وەزیرانی كردووەتە ئەمری واقیع و، لای كورد و عەرەبی سوننەش ئەم ئەمری واقیعە قبووڵ كراوە، لەبەر ئەوەی لەناو پەرلەماندا زۆرینە پێكدەهێنن، بەڵام لەبەر ئەوەی لەناو پەرلەماندا ناتوانن فراكسیۆنی گەورە بۆ پێكهێنانی حكومەت دروست بكەن، ئەوا هەر دەبێت لەگەڵ ئەو لایەن و هاوپەیمانییە گفتوگۆ بكەن كە توانای پێكهێنانی فراكسیۆنی گەورەی (50+1)ی لە پەرلەماندا هەیە.

لە ناو ئەم پرۆسە سیاسییە ئاڵۆزەدا بەگشتی و لە ناو بازنەی لایەنەكانی (ئیسلامی سیاسیی شیعە)دا بۆ پێكهێنانی فراكسیۆنی گەورە لە ناو پەرلەماندا، فراكسیۆنی كوردستانی دەبێتە شا دروستكەر (king maker)ی هەر كابینەیەك نەك فراكسیۆنی عەرەبی سوننە، ئەمەش لەبەر ئەم هۆكارانە:

1- عەرەبی سوننەی عێراق خاوەنی هەرێمیك نین كە خۆیان خۆیان بەڕێوەبەرن، بۆ ئەوەی ئەو هەرێمە جۆرێك لە بەرژەوەندیی هاوبەش لەنێوان لایەنە جیاوازەكانی عەرەبی سوننە دروست بكەن و، ئەم بەرژەوەندییە لۆكاڵییە جۆرێك لە یەكڕیزی لەنێوانیاندا دروست بكات، هەر بۆیە بە ئاسانی بەسەر هاوپەیمانییەكانی ناو بازنەی ئیسلامی سیاسیی شیعە دابەش دەبن و، نابنە ئەو هێزەی كاریگەرییان لەسەر دروستكردنی فراكسیۆنی گەورە لەناو پەرلەماندا هەبێت.

2- بە پێچەوانەی عەرەبی سوننە، فراكسیۆنە كوردستانییەكان بە تایبەتی هەردوو هێزی سەرەكی (پارتی و یەكێتی) بەرژەوەندییە هاوبەشەكانیان لە ناو هەرێم و بەرژەوەندییە هاوبەشەكانیان لە پشكی كورد لە پۆستەكانی دەوڵەتی عێراقدا ناچاریان دەكات یەكڕیز و یەك هەڵوێست بن، لەناو فراكسیۆنە كوردستانییەكانیش، قسەی یەكلاكەرەوە لای فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستانە، ئەمەش لەبەر دوو هۆكار: یەكەم فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان جیا لەوەی نوێنەرایەتیی نزیكەی 50%ی كورسییەكانی فراكسیۆنە كوردستانییەكان لەناو پەرلەمانی عێراقدا دەكات، لە هەمانكاتدا هێندەی كورسییەكانی خۆیشی هاوپەیمانی هەیە لەگەڵ پێكهاتە جیاوازەكان و بەشێكی بەرچاوی هێزە سیاسییەكانی عەرەبی سوننە، هەر بۆیە ئەگەر فراكسیۆنی پارتی تەنیا 27 كورسیشی هەبێت وەك ئێستا ( 25+2)، ئەوا سیاسەت و لۆژیكی بارزانی، ئەم ژمارەیە دوو هێندە و زیاترە لەناو پەرلەمانی عێراقدا، ئەم ژمارەیەش هیچ هاوپەیمانییەكی ناو بازنەی ئیسلامی سیاسیی شیعە لە پەرلەمانی عێراقدا نییەتی و لەمەش زیاتر هەرگیز جیاوازیی نێوان هاوپەیمانییە جیاوازەكانی ناو بازنەی ئیسلامی سیاسیی شیعە لە چەند كورسییەك تێپەڕ نابێت، هەر ئەمەش وایكردووە لە كاتی پێكهێنانی هەر كابینەیەكی حكومەتدا قسەی یەكلاكەرەوە دەكەوێتە لای بارزانی و ئەگەر بارزانی بڕیار نەدات، حكومەت لە عێراقدا پێكناهێنرێت.

ئەم هێز و نفووزەی بارزانی لای هێزە گەورەكانی ئیسلامی سیاسیی شیعە ددانپێدانراوە و باش دەزانن كە هێز و نفووزی بارزانی لە ناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا تەنیا ژمارەی كورسییەكانی پارتی نییە، بەڵكو هێز و نفووزی بارزانی لەناو پرۆسەكەدا بریتییە لە: (كورسییەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان، لۆژیكی سیاسەتی كوردستانییانەی بارزانی كە دەتوانێت هێزە سەرەكییەكانی كوردستان پێكەوە كۆبكاتەوە + سیاسەتی لۆژیكانەی لەگەڵ پێكهاتە جیاوازەكان و بەشێك لە هێزەكانی عەرەبی سوننە لە عێراقدا)، ئەمەش ئەو واقیعەی خوڵقاندووە، هەر هاوپەیمانییەكی ئیسلامی سیاسیی شیعە بیەوێت كابینەی داهاتووی حكومەت پێكبهێنێت، ئەوا هیچ رێگەیەكی دیكەی لەبەردەمدا نییە، تەنیا سەردانی بارەگای بارزانی نەبیت.

  هێز و نفووزی بارزانی

لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا

یەكێك لەو تایبەتمەندییانەی كە كۆی سیاسەتمەدارەكانی عێراق سەبارەت بە كەسایەتی و تێڕوانینی بارزانی پێكەوە كۆدەكاتەوە، ئەوەیە كە هەموویان لەسەر ئەم خاڵانە كۆكن:

1- بارزانی لەناو واقیعدا سیاسەت دەكات و رێبەرایەتیی نەتەوەكەی دەكات و لە سەر پرسی نەتەوەكەی سازش ناكات.

2- بارزانی لە روانگەی بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستانەوە سەیری ئەدا و پرۆگرامی هەر كابینەیەكی حكومەتی عێراق دەكات و، هیچ كێشەیەكی كەسی لەگەڵ هیچ سەركردەیەكی عەرەبی عێراقی نییە بە شیعە و سوننەوە.

3- ئامانجی بارزانی ئەوەیە عێراق نیشتمانی هەمووان بێت و تواناكانی عێراق بۆ خۆشگوزەرانی هاووڵاتیانی عێراق بە گەڕ بخرێت و كەس لە عێراقدا هاووڵاتی پلە دوو نەبێت.

4- بارزانی كێشەی لەگەڵ هیچ ئایدۆلۆژیەتێكی ئایینی و قەومی نییە، ئەگەر لەسەر حیسابی نەتەوە و ئایینەكانی دیكە نەبێت.

ئەم تایبەتمەندییانەی بارزانی لە پیادەكردنی نفووز و ئەدای خۆی لەناو پرۆسەی سیاسیی عێراقدا بە ئیجماع لە لایەن هەموو هێزە سیاسییەكانی عێراقەوە (بە دۆست و نەیاری گەلی كوردسانەوە) ددانی پێدا نراوە و، باشیش دەزانن بارزانی ناچێتە ناو پرۆسەیەكی سیاسیی بێ ئاكامەوە، بۆیە كاتێك هەموو رێگاكان لە بارەگای بارزانی یەكدەگرنەوە، ئەو هێز و لایەنە سیاسییانەی دەیانەوێت بارەگای بارزانی پێشوازییان لێ بكات، دەبێت پێشوەختە بەرنامەیەكی نیشمانییان راگەیاندبێت، ئەگەرنا دەرگای بارەگای بارزانی-یان بە روودا ناكرێتەوە.

بارزانی لەسەردەمی ئۆپۆزسیۆنی عێراقەوە و پێش رووخانی رژێمی پێشووی سەدام حوسین، هەموو كات ئەوەی دووپات كردووەتەوە كە دەوڵەتداری بە رق و كینە و یەكتری رەتكردنەوە ناكرێت و، دەوڵەتمەدار پێوبستە پشوودریژ بێت و، لۆژیكانە بیر لە ئایندەی وڵاتەكەی بكاتەوە، بەڵام ئەم راسپاردانەی بارزانی بۆ كۆنگرەكانی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی لە (لەندەن و پاریس و سەلاحەدین) لەلایەن عەرەبی عێراقەوە (شیعە و سوننە) وەك خۆی كاری پێ نەكرا، بۆیە پرۆسەی دەوڵەتداری لە عێراقدا شكستی هێنا، بەڵام خاڵی سەرەكی لە بیركردنەوەی بارزانی-دا ئەوەیە كە هیچ چار نییە دەبێت ئەقڵییەتی مەزهەبگەرایی شیعە و سوننە جارێكی دیكە وەربچەرخێتەوە بۆ بیركردنەوە و ئەقڵییەتی دەوڵەمەتدار و ئەم وڵاتە لە تەنگژەی پاشاگەردانی دەربچێت و بەرەو دەوڵەتێكی هاوچەرخی خۆشگوزەران بۆ هەموو لایەك هەنگاو هەڵبگرێت، ئەم وەرچەرخانەش بەوە دێتە ئاراوە كە عەرەبی عێراق بەگشتی و هێزەكانی ئیسلامی سیاسیی شیعە بەتایبەتی بیركردنەوەی خۆیان بگۆڕن و، هەوڵبدەن بە جددی كار بۆ چارەسەری كێشەكان بكەن، نەك وەك پێشان بە دروستكردنی كێشەی زیاتر كێشەكانی دیكە بشارنەوە.