دوای ئەوەی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند كە بەم نزیكانە مۆڵەتی خانوودروستكردن بە خاوەن زەوییەكانی هەشتی حەسارۆك دەدرێت، ئەوا پرسیاری ئەوە دروست بووە كە چۆن و بە چ میكانیزمێك خزمەتگوزارییەكان بەم زەوییانە دەگەیەندرێت، ئەم بابەتە و بابەتی نرخ و پێوەری ئاو و دروستكردنی پڕۆژەی ئاو و چەند بابەتی دیكەی پەیوەندیدار بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ ئاری ئەحمەد بەڕێوەبەری گشتیی ئاو و ئاوەڕۆ.

 

* چارەسەركردنی كێشەی خزمەتگوزاری بۆ زەوییەكانی هەشتی حەسارۆك لەلایەن سەرۆكی حكومەتەوە، هەنگاوێكی گرنگ بوو، دیارە گرنگترین خزمەتگوزارییش بۆ ئەو زەوییانە بۆ ئەوەی هاووڵاتیان بتوانن خانووی لەسەر بكەن، دابینكردنی خزمەتگوزاریی ئاوی خواردنەوە و ئاوەڕۆیە، ئایا پڕۆژەتان بۆ دابینكردنی ئاوی خواردنەوەی پاك بۆ زەوییەكانی هەشتی حەسارۆك چییە و چۆن ئەو كێشەیە چارەسەر دەكەن، بەتایبەتی كە ناتوانن لە سەرچاوەی ئاوی ژێر زەوی ئاویان بۆ دابین بكەن؟

- سەبارەت بە زەوییەكانی هەشتی حەسارۆك، ئەوا دوای ئەوەی جەنابی سەرۆكی حكومەت سەردانی زەوییەكانی ئەم كەرتەی كرد و دڵنیایی دا بە هاووڵاتیان كە لە ئایندەیەكی نزیكدا مۆڵەتیان پێ دەدرێت و، لایەنی پەیوەندیداریش پڕۆژەی خزمەتگوزارییان بۆ جێبەجێ دەكەن، سەرۆكایەتی شارەوانیی هەولێر لەگەڵ بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی ئاو و ئاوەڕۆ و بەڕێوەبەرایەتیی ئاوی هەولێر سەرقاڵی دانانی پلانێكین بۆ زەوییەكانی هەشتی حەسارۆك، بۆ ئەوەش چەند پلانێك لەبەردەستە و پێشتر بۆ ئەو زەوییانە رامانگەیاندبوو كە كێشەی دابەزینی ئاستی ئاوی ژێرزەوی لەو شوێنەو دەوروبەری هەیە، هەرچەندە دەتوانرێت بیر لێ بدرێت لە هەشتی حەسارۆك بە قووڵی 400تا 420مەتر، بەڵام ئەوەی ئێمە كە ترسمان لێی هەیە، هەم قووڵی بیرەكانە هەم ئەو بڕە ئاوەی كە لێی بەرهەم دەهێنرێت. بەڵام بۆ مەبەستی گەیاندنی ئاوی خواردنەوە بۆ ئەو زەوییانە پلانی دووەممان هەیە كە هێڵێكی سەرەكیی ئاوی ئیفراز هەیە نزیك لەو زەوییانە و هەوڵدەدەین بەشێك لە ئاوی خواردنەوە لەم هێڵی ئیفرازەوە دابین بكرێت. دواتر دەمەوێت ئەوە بڵێم كە پێدانی مۆڵەت و ئاوەدانكردنەوەی هەشتی حەسارۆك بە شێوەی پلەبەندی دەبێت، هەروەها ئێمە پلانێكی گشتگیرمان بۆ چارەسەری كەمئاوی لە هەموو هەولێر و دەوروبەری هەشتی حەسارۆك و و تەواوی ئەو شوێنانە هەیە كە تەنیا بیریان هەیە، وەك فەرمانگەكانی دەوروبەری هەولێرو دەرەوەی شەقامی 150مەتری كە هیچ پڕۆژەیەكی ئاوی خواردنەوەیان نییە. 

* خاڵێكی دیكەی ئیجابی كە هەر لەماوەیەدا حكومەت هەنگاوی بۆ چارەسەركردنی هەڵگرت، چارەسەركردنی كێشەی «پێوەری ئاو و ئەو پارە زۆرە بوو كە بۆ هاووڵاتیان دەهاتەوە»، ئایا حكومەتیش گەیشتە قەناعەت كە ئەو پێوەری ئاوانە باش نین و لە بەرژەوەندیی هاووڵاتیان نین؟ یان پلانیكی دیكەتان داناوە بۆ ئەوەی ئەركی سەرشانی هاووڵاتیان سووكتر بكەن؟ هاوكات كە ئاستی بەرهەمهێنانی ئاوی خواردنەوە كێشەی نییە، ئاستەنگەكانی بەردەم كێشەی كەم ئاوی لە هەولێر چین؟

- ئێمە لە بەڕێوەبەراتیی گشتیی ئاو و ئاوەڕۆ لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان لە رێگای 91 پڕۆژە و 5712بیرەوە رۆژانە لەنێوان یەك ملیۆن و هەشت سەد و نەوەت تا دوو ملیۆن و سەد هەزار لیتر سێجا ئاو بەرهەم دێنین، ئەو بڕە ئاوەی كە رۆژانە بەرهەم دێت، بەپێی ژمارەی دانیشتووانی هەرێمی كوردستان دانراوە كە بە شەش ملیۆن و سەد هەزار كەس دادەنرێت، واتە بۆ هەر كەسێك رۆژانە 370 تا 400 لیتر ئاوی بەردەكەوێت، گەرچی بەو ستانداردەی لە جیهان هەیە و ئەو وڵاتانەی دەوروبەر كە هەمان كەشوهەوایان هەیە ئەوە هەر كەسێكیان 200 تا 250 لیتر ئاوی بۆ دابین كراوە، هەر بۆیە بۆ كۆنتڕۆلكردنی بەفیڕۆدانی ئاو لەلایان هاووڵاتیانی خۆمان ئێستا و لە داهاتووش تەنیا دانانی پێوەری ئاوە كە لە رێگای ئەو پێوەرەوە دەزانرێت، ئایا ئەو ئاوەی هاووڵاتیان رۆژانە بەكاری دەهێنن لە سەرووی رێگاپێدراوە، یان لە ئاستی ئاساییدایە. چونكە حكومەت ساڵانە 130 تا 150 ملیار دینار لە بەرهەمهێنانی ئاودا خەرج دەكات و لە باشترین حاڵەتی ئەو پارەی حكومەت لە هاوڵاتیان لەبەرامبەر ئاو وەریگرتۆتەوە تەنیا 40 ملیار دینار بووە. بۆیە هەستاین بە داڕشتنەوەی ئەو نرخانەی كە پێشتر بۆ بەكارهێنانی ئاو دانرابوون و ئەولەوییەت درا بەو ماڵ و هاووڵاتیانەی كە لە شوێنی نیشتەجێبوونن وەك شوقەو خانوو لە گەڕەكەكان، ئەوە نرخەكان لە رووی بڕ و و لە رووی نرخەوە كە پێشتر لە 50، 150، 400، 600 كە لەسەرووی 60 مەتر سێجای بەكارهێنانەكەوە بوو دەبوو بە دوو هەزار دینار و دەرۆیشت و سنوری نەبوو، بەڵام ئێستا نرخەكە گۆڕاوە بۆتە 50، 150،300، 450 و لەسەرووی 60 مەتر سێجا دەبێتە 600 دینار. ئەو هاووڵاتیانەی پێوەریان نییە و بەو شێوەی كە ئێمە هیچ جۆرە سزایەكمان لەوبارەوە نییە بۆ سێ مانگ 100هەزار دیناربوو دوای سێ مانگ دەبووە 200 هەزار دینار، بەڵام ئێستا گۆڕاوە و جێگیركراوە بووەتە 80 هەزار دینار، بەڵام باشترین و سەرەكیترین میكانزم بۆ زانین و كۆنتڕۆڵكردنی ئاو لەلایەن هاووڵاتیانەوە پێوەری ئاوە. لەلایەكی دیكەوە ئێستا لە970 هەزار هاوبەشی ئاو كە هەمانە زیاتر لە61%ی پێوەری ئاویان بەستووەو لەمەودوا ئەو هاووڵاتیانەی پێوەری ئاویان هەیە بۆ هەر مانگێك 45 هەزاردیناریان لێوەردەگیرێت، بەرامبەر بەكارهێنانی ئاو تا راددەیەكی دیاریكراو، بەڵام ئەگەر لەو بڕە زیاتر ئاوەكە بەكار بهێنن، پارەی زیاتریان لێوەردەگیرێت، بۆ ئەو هاووڵاتیانەی پێوەری ئاویان نییە بە دیاریكراوی هەر یەكەی هەشتا هەزار دیناریان لێوەردەگیرێت، ئەو كێشەی بەگشتی لە هەرێمی كوردستان لەسەر ئاو هەمانە ئەوە نەبستنی پێوەرە و لایەنێكی دیكە كاریگەریی زۆر لەسەر بەفیڕۆچوونی ئاو هەیە، خەڵك تەوافەی لەسەر تانكییەكانی ئاو نەبەستووە.

* لە ساڵی 2006 كاتێك پڕۆژەی سێیەمی ئاوی ئیفراز كرایەوە، بەرنامەكە بەو جۆرە بوو كە هەتا 25 ساڵی دیكە كێشەی كەمئاوی لە هەولێردا نەبێت، بەڵام بەهۆی ئەو بەرفراوانییە گەورەیەی هەولێر بە خۆیەوە بینیوە، ئێستا دوای 15 ساڵ بەشیك لە گەڕەكەكانی هەولێر كێشەی كەمئاوییان هەیە، ئایا بەرنامەتان هەیە ئاستی بەرهەمهێنانی ئاوی ئیفرازی 3 زیاد بكەن، یان پڕۆژەی هیڵی چوارەمی ئاوی ئیفراز دەست پێدەكەن؟

- ئەو بڕە ئاوەی بۆ هەر شارو شارەدێی و گوندێك دابین دەكرێت، بەپێی حیساباتێكی ئەندازەیی ئەنجام دەدرێت و بە گوێرەی ژمارەی دانیشتووانەكەیە و بەم شێوەیە رەچاوی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان بۆ 20تا25ساڵ دەكرێت و بەپێی ئەو ستانداردانەی هەیە كە 200 تا 250 لیتر سێجا ئاو رۆژانە بۆ هەر هاووڵاتییەك دابین بكرێت، ئەوە لە شاری هەولێر لە رێگای سێ پڕۆژەی ئاوی خواردنەوەو 1180 بیر بۆ ئاوی خواردنەوە دابین كراوەو ئەو پڕۆژانەی هەیە، بەو شێوە دروستكراون، رەچاوی ئەوەیان تێدا كراوە كە تا ساڵانی 2035 و 2040 گرفتی كەمئاوی لە شاری هەولێر نەبێت، بەڵام بەكارهێنانی ئاو لەلایان هاووڵاتیانەوە بەشێوەیەكی هەڕەمەكی و نەبوونی پێوەری ئاو و تەوافە و بەفیڕۆدانی ئاو وای كردووە، ئەو پلانەی دانرابوو نەتوانرێت لە رێگای ئەو سێ پڕۆژە ستراتیژی و گەورەیە لەگەڵ بیرەكانیش تا ئەو ساڵەی بۆی دانراوە، تووشی كەمئاوی نەبین. دواتر ئێمە دەزانین كە پێشتر لە هەولێر دوو پڕۆژەمان جێبەجێ كرا، كە یەكێكیان هی ساڵی1967 كە ئیفراز یەكە و پڕۆژەی دووەم هی ساڵی1983یە، دواتر پڕۆژەی ئیفراز 3 لە ساڵی 2016 جێبەجێ كرا، هەروەها بۆ ئەوەی شارەكە تووشی گرفت و كێشەی كەم ئاوی نەبێت، بڕیاردراوە كە پڕۆژەی ئیفراز 4 جێبەجێ بكرێت و ئەو پڕۆژەیەش دیزاینی تەواوبووە و لەساڵی 2015ەوە گرێبەستێك لەگەڵ كۆمپانیاییەكی بەریتانی بەستراوە بەناوی بای وەتەر و تێچووی پڕۆژەكە نزیكەی 836ملیۆن دۆلارە كە ئەو پڕۆژەیە لەگەڵ پڕۆژەیەكی تر كە پڕۆژەی ئاوەڕۆی سلێمانییە هەردوو پڕۆژە بەیەك پاكێج ئەو كۆمپانیا بەریتانییە جێبەجێی دەكات، كە بڕی تێچووی هەردوو پڕۆژە 1.260ملیار دۆلارە. پڕۆژەی ئاوی ئیفراز 4ی هەولێر 25 هەزار مەتر سێجا لەیەك كاتژمێر ئاوی خواردنەوە بەرهەم دێنێت.

 * ماوەی نزیكەی 15 ساڵە ماستەرپلانی ئاوەڕۆی هەولێر تەواو بووە، بەڵام تا ئێستا ئەم پڕۆژەیە كاری تیا نەكراوە، لە كاتێكدا ئەم پڕۆژەیە یەكێكە لە پڕۆژە گرنگەكان بۆ هەولێر، بەتایبەتیش وەك لە ماستەرپلانەكەدا هاتووە، ئاوەڕۆی هەولێر جارێكی دی ئاوەكەی پاك دەكرێتەوە و دەتوانریت بۆ كشتوكاڵ سوودی لێ وەربگیرێت، ئایا هەنگاوەكان بۆ دەستپێكردنی ئەم پڕۆژە گرنگە چین؟

- ئێمە بۆ چارەسەركردنی ئەو ئاوانەی لە ئاوەڕۆكان پەیدا دەبێت پلانمان بۆ هەموو كوردستان هەیە، پڕۆژەی ئاوەڕۆی هەولێر لە رێگای قەرزی یابانی بە سەرپەرشتیی رێكخراوی جایكایە كە پڕۆژەكە چارەسەركردنی ئاوی ئاوەڕۆی هەولێرە بەبڕی 300 ملیۆن دۆڵارە كە بڕیارە یەك لەسەر هەشتی پڕۆژەكە جێبەجێ بكرێت كە كاری دیزاینی تەواوبووە و ئێستاكە لەپرۆسەی ئامادەكردنی دۆكۆمێنتەكانی تەندەرینە و بەئومێدین لەماوەی نێوان مانگی 6 بۆ 7 لە ئەمساڵەدا راگەیاندنی پڕۆژەكە ئەنجام بدرێت كە ئەو وێستگەیە یەك لەسەر هەشتی پڕۆژەكەیە و لەیەك رۆژدا 105هەزار مەتر سێجایە كە ئاوی ئاوەڕۆی گەڕەكەكانی نەورۆز و كوران و. . . و قۆناغی دووەمی پڕۆژەكە گەڕەكانی تەعجیل و عەرەب و...تاد دەگرێتەوە كە دەكاتە نزیكەی یەك لەسەر پێنجی هەموو شاری هەولێر. ئەو پڕۆژەیە شاری هەولێر لە دوو بابەت دەپارێزیت، یەكەمیان: ئاوی سەرخان و ژێرخان دەپارێزیت و دەبێتە هۆی نەمانی ئەو بۆنە ناخۆش و مێش و مەگەزەی كە بەهۆی ئاوەڕۆكەوە دروست دەبێت. دووەم: ئەو كاری كشتوكاڵییەی لێرەو لەوێ دەبینین لەبەر ئاوی ئاوەڕۆكە دەكرێت، نامێنێت و ئاوەكە خاوێن دەكرێتەوە، لەپاشان بەكارهێنانی هیچ مەترسییەكی نابێت و كاریگەری لەسەر ئاوی سەرزەوی و ژێرزەویش نابێت و پیسیان ناكات. پلانی حكومەت بۆ ئەو ئاوی پڕۆژەیە ئەوەیە كە پشتێنەی سەوزی هەولێری پێ ئاوبدرێت كە ئەو پڕۆژەش دیزاینی تەواو بووە و ئاوی پڕۆژەكەی ئێمەش بەشی تەواوی ئاوەدانی پشتێنەی سەوزی هەولێر دەكات.

* هێڵی سێیەمی ئاوی ئیفراز، كێشەی شكاندنی بۆڕییەكانی هەیە و هەموو جارێكیش لە ناوچەیەكی دیاریكراو دەشكێت، كێشەی بۆڕییەكانی ئاوی ئیفرازی 3 چییە و ئایا بۆڕییەكان خراپن، یان بۆڕییەكان بەناو زەوی خەڵكدا هاتوون؟

- پڕۆژەی ئاوی ئیفراز 3 لەساڵی 2005 و 2006 لەلایەن سوپای ئەمریكا دروستكراوە بە بودجەی خۆیان و لە ژێر چاودێریی خۆشیان كە شایانی پێزانین و سوپاسە، ئەوەی لەلایەن ئێمەو حكومەت دەستنیشان كراوە، تەنیا شوێن و ئاراستەی بۆڕییەكانە و پڕۆژەكە دەتوانین بڵێین دڵی شاری هەولێرە كە 35تا 40%ی ئاوی خواردنەوەی شاری هەولێر بەپێی وەرزەكان دابین دەكات، هەروەها ئەو بۆڕییانەی لە پڕۆژەكە بەكارهاتووە، هیچ كێشەیان نییە و زیاتر لە 50 وڵاتدا بەكارهێنراون و بە دەیان كارگەی جیهانی هەیە، ئەو جۆرە بۆڕییە بەرهەم دێنێت كە زۆری بۆڕییەكان جۆری GRP توانای بەرگەگرتنی پاڵەپەستۆی ناوەوەی زۆرە، بەڵام كێشەی ئێمە لەگەڵ ئەو بۆڕییانە زیاتر ئەوەیە كە تووشی بەركەوتنێكی دەرەكی دەبێت زۆر بێت، یان كەم، ئەوە ئەو جۆرە بۆڕییانە بەرگری بەركەوتنی دەرەكییان كەمە، هەر بۆیەش زۆربەی جار بە بەركەوتنی دەرەكی بۆڕییەكان دەشكێن و ئەمە لە ساڵی 2007ەوە 16 بۆ 17 جارە ئەو بۆڕییانە دەشكێن بە بەركەوتنی دەرەكی و دەستكاریی هاووڵاتیان و چوار جاریش كاری تەكنیكی و لێدان و بەستنی قەفیسی بۆ كراوە.