مشتومڕەكان بەتایبەتی دوای سەرهەڵدانی پەتای كۆڤید ١٩ و قەیرانی ئابووریی جیهان و ئەو گۆڕانكارییە خێرایانەی كە لە رووی سیاسی و پێگەی پێشووی وڵاتانی هەژموونی جیهانی زۆر بوون، بوونەتە بابەتی توێژینەوە و دیبەیت و كۆنفڕانسە جیهانییەكان، بەتایبەتی كە بۆ چەند دەیەیەكە بیری لیبڕاڵیزمی رۆژئاوا قۆرخی جیهانی كردووە، ئەمریكا و هاوپەیمانەكانی باڵی هەژموونی هێز و ئابووری و كولتووری و هاریكاریی ئاسایشیان بەسەر جیهاندا كێشاوە، بۆ ئەمەش وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا بوو بە first citizen (هاووڵاتی یەكەم)ی ئەو داواكارییە جیهانییەی كە سەركردایەتییەكی پڕ هەژموونی دەكرد و بەستنی هاوپەیمانێتی و هێنانەدیی جێگیربوونی ئابووریی جیهان و پشتیوانیكردنی هاوكاری و پاڵپشتكردنی جیهانێكی ئازادی كرد، ئەوروپای رۆژئاوا و ژاپۆنیش بوون بە كلیلی هاوبەشی ئەم هەژموونە و هەوڵیاندا هێزی ئابووری و ئاسایشی خۆیان بكەنە پشتیوانی ئەم خواستە لیبڕاڵییە جیهانییە. ئەمڕۆ دەبیندرێت كە ئەم خواستە لیبڕاڵییە لە قەیراندایە، یەكەم بەهۆی ئەوەی كە ئەمریكا سەرۆكێكیان هەڵبژارد كە ترەمپ بوو، دژی ئەم خواستە لیبڕاڵییە بوو، بەتایبەتی كە ترەمپ داتایەكی وای دروست كرد، كە ئەگەر كاری لەسەر بكرێت، ئەوا كۆتایی بە دەسەڵاتی ئەمریكا وەك سەرۆكایەتیی لیبڕاڵیزمی جیهانی دەهێنێت، بەریتانیاش بڕیاری هاتنە دەرەوەی لە یەكێتی ئەوروپا دا و، ئەوە هەڵوەشایەوە كە یەكێتییەكی ئەوروپای گەورە دروست بكرێت، جیهانیش خواستی بەرەوە دەسەڵاتێكی نوێی «لیبڕاڵ دیموكراسی» دەڕوات.
ئایا لیبڕاڵیزمی نێونەتەوەیی لە كۆتایی و خۆرئاوابووندایە و «لیبڕاڵ دیموكراسی» جێگرەوەی دەبێت؟ ئایا بە كۆتایی ئەم، چ ئایدیایەك رابەرایەتیی جیهان دەكات لە ئایندەدا و كێ سەركردایەتیی ئەم بیرە لیبڕاڵ دیموكراسییە و جیهان دەكات؟ لەم بارەیەوە رای جیاواز هەیە، رەنگە زۆر بیر و ئایدیاش خۆی ئامادە كردبێت بۆ جێگرەوەی ئەم بیرە و زۆر وڵاتیش خۆی بە میراتگری نەمانی هەژموونگەرایی وڵاتانی زلهێزی وەك ئەمریكا و بەریتانیا بزانێت، بەتایبەتی وڵاتی چین كە گفتوگۆكان لەسەر ئەوەن، ئایا دەبێتە ئەڵتەرناتیڤی خۆرئاوا؟ راستە مێژووی شارستانییەتی پیشەسازی و گەشەی ئابووری و بەرهەمهێنان و هەناردە و دۆزینەوەی سەرچاوەی دیكەی ئابووری لە دەرەوەی نەوت و وزە و دراوی ئۆن لاین، رەنگە وای لە چین كردبێت، كە خۆی بە میراتگری یەكەمی ئەو هەژموون و رابەرایەتییە بزانێت، بەڵام سیاسەتی حوكمڕانی و مافی مرۆڤ و نەبوونی ئازادی و چەوساندنەوەی كەمینەكان، بەتایبەتی موسڵمانەكان لەم دواییەدا، لەكەن و هاوكاریی پێشكەوتنەكان و خاڵە بەهێزەكانی دیكەی چین نین بۆ ئەم ڕابەرایەتیكردنە. مێژووی ئەم هەژموونگەرایی و بیری لیبڕاڵ دیموكراسییە لە كاتێكدا هەژموونی ئەمریكا و بەریتانیا و شۆڕشی پیشەسازیی بیری لیبڕاڵیزمی نێودەوڵەتی لە بیری گەلاندا بە ماوەی هەردوو سەدەی ١٩ و ٢٠ جێگیر بووە، ئەگەرچی بە هاتنە سەر دەسەڵاتی سەرۆكی ئێستای ئەمریكا و هاتنەدەرەوەی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا ئەم بیرە لەق بوو و، بیروڕای جیاواز دروست بووە، بەڵام ئایا چی بەسەر ئەم بیرەدا دێت، چی بە سەر بیری درێژخایەنی مۆدێرنەدا دێت، كە لەبەر رۆشنایی شۆڕشی پیشەسازی ئەو گۆڕانكارییە مێژوییەی بە سەر ئەوروپادا لە سەدەكانی پێشوودا هات؟ لە لایەكی دیكەشەوە ئەم بیرە وابەستەی گەشەیەك و جووڵەیەكی (زانستی، داهێنان، گەشەی تەكنەلۆجیا) پڕۆسەیەكی فێربوونی دەستووری و دامەزراوەیی بووە، ئایا ئاسانە بیرێك لەسەر ئەمانە بناغەی گرتبێت و وابەستە بووبێت بەم هەموو رەهەند و گەشە و پڕۆسانەوە، خێرا كۆتایی بێت؟ توێژەر G. JOHN IKENBERRY لە توێژینەوەكەیدا بە ناونیشانی (The end of liberal international order?› ) دەڵێت: «بە رای من لیبڕاڵیزمی جیهانی تەنیا بریتی نییە لەو شتە سادیەی كە هەژموونی ئەمریكا بێت، بەڵكو زۆر لەوە گشتگیرترە و كۆمەڵێك ئایدیای درێژخایەنە، كۆمەڵێك پرەنسیپە، گەلێك ئەجێندای سیاسییە بۆ دامەزراوەكان و ریفۆرمی گەلان، بە شێوەیەكی گشتی لیبڕاڵیزمی جیهانی بریتییە لە ڕێگای بیركردنەوە دەربارەی، یان وەڵامدەرەوەی پرۆسەی مۆدێرنەیە، بریتییە لە كۆمەڵێك هەل و دەرفەت، لە هەمان كاتیشدا مەترسییە. ئایدیای یەكگرتوو بۆ لیبڕاڵیزمی جیهانی و ئەجێنداكانی هێشتا مشتومڕێكی كراوەیە، ئەم ئایدیایە لە سەدەی ١٩ لەگەڵ بەرزبوونەوەی بیری لیبڕاڵی لە ئەوروپا و شۆڕشی پیشەسازی و هەژموونی هەردوو دەسەڵاتی ئەمریكا و بەریتانیا بناغەی گرت و، دوو سەدە باوەڕبوون و گونجاندنی گۆڕانكارییەكان لە جیهاندا بۆ سەرلەنوێ پێكهێنانەوەی ئەم بیرە و پارێزگاریكردنی وەك بیری جیهانی هاوكاریی رۆژئاوای كرد، بۆیە ئەم خاڵانە وا دەكات كە بیری لیبڕاڵیی جیهانی جیاكاتەوە لە ئایدیۆلۆژیاكانی دیكە كە قابیلی ریفۆرم و نەمان بن، وەك (واقعیەتی سیاسیی نەتەوەپەرستی، تاكڕەوی، تیۆری داروینی كۆمەڵایەتی، سۆشیالیستی شۆڕشگێڕانە و پاش داگیركاری) و...هتد.
كەواتە بە پێی بۆچوونەكانی G. JOHN IKENBERRY كۆتایی بیری لیبڕاڵیزمی جیهانی قووڵتر و فرەڕەهەندترە لەوەی بیبەستینەوە بە نەمانی هەژموونی ئەمریكا و بەریتانیا و لاوازبوونی رۆژئاوا، ئەو پێی وایە كە لە ریشەدەرهێنانی ئەم بیرە و جێگرەوەی بە بیر، یان سیستمێكی دیكەی جیهانی، هەروا ئاسان نییە.