ئاساییە كە لە تایفەیەكی دیاریكراو بیت و باوەڕت بە ئایینزایەكی دیاریكراو هەبێت، بەڵام ئاسایی نییە كە تایفەگەر، یان ئایینزایی بیت، جیاوازییەكەش ئەوەیە كە تایفەگەر تایفەكەی خۆی بە مافی رەوای خۆی دەزانێت، ئەوەی دیكەش بە گومڕایەكی رەوا، بۆیە هەندێك لەوانە ناویان لە خۆیان ناوە عەسائبی ئەهلی حەق، ئەمەش بەو واتایەی ئەوەی دیكە عەسائبی ئەهلی ناحەقە، ئەم دۆخە تایفییە تەنیا لای موسڵمانان نییە، بەڵكو لای ئایینەكانی دیكەش هەیە، لە ئایینی یەهوودی و مەسیحی و بووزی و هیندۆسیشدا ئەم جۆرە بیركردنەوە تایفەگەرییە هەیە، تا ئەو راددەیەی تاوان بەرامبەر تایفەكانی دیكە لە هەمان ئاییندا دەكرێت. با نەچینە نێو بەراوردی ئایین و ئایینزاكانەوە، با جەخت لەسەر دۆخی ئیسلام بكەینەوە، كە دەبینین تایفەگەری ماڵوێرانی و كاولكاری و گەندەڵی و رق و كینەی لە نێو كۆمەڵگەكانماندا خستۆتەوە، چونكە لە بنەڕەت و راستیدا كولتووری رق و كینە و بوغزاندنی بەرامبەر دەچەسپێنێت، تەنانەت دەگاتە قۆناغی یەكدی سڕینەوە و لە ناوبردن، چونكە تایفەگەری زیاتر جەخت لەسەر دۆسێیەكانی رابردوو دەكاتەوە، نەك ئامانجەكانی داهاتوو، شوێنكەوتووی ئەو ئایدیایە لە مێژوو دەكۆڵێتەوە، تاكو تۆڵە بسەنێتەوە و دادگایی بكات، نەك بۆ ئەوەی سوودوەربگرێت و فێربێت، كەسی وا تەنیا لە سەردەمەكانی رابردوودا دەبووژێتەوە و لە پەرەسەندنەكانی ئایندەدا دەپووكێتەوە، تایفەگەری كە هاتە هەر وڵاتێكەوە كاولی دەكات، یان كە پەیدا بوو گەندەڵی دەكات، ئەزموونی تاڵ و شكستخواردوومان لەبەرچاوە لە سووریا و لوبنان و یەمەن و ئەفغانستان و عێراق و وڵاتانی دیكەی موسڵمان، كە تایفەگەری لە نیشتمان و دەوڵەت و دەستوور پیرۆزتر بوو، ئایا ماقووڵە هاووڵاتییەكی عێراقی لەسەر تایفەگەری لە سووریا بكوژرێت؟ ئایا ماقووڵە هاووڵاتییەكی پاكستانی لەسەر پشتگیریكردن لە تایفەگەری لە یەمەن بكوژرێت؟ ئایا ماقووڵە عەرەبێك لە ئەفغانستان لە پێناو زیندووكردنەوەی تایفەگەری بكوژرێت؟ لە سەركردەیەكی تایفەگەری عێراقییان پرسی: ئەگەر خوانەخواستە شەڕ لەنێوان عێراق و ئێران روویدا، تۆ لەگەڵ كێ دەبیت؟ گوتی: لە ژێر ئاڵای ولایەتی فەقیه دژی عێراق شەڕ دەكەم، چونكە ئەوە بیروباوەڕی منە، تایفەگەران لە هەموو شوێنێك شەڕدەكەن و لەپێناو تایفەگەریدا دەكوژن و دەكوژرێن، ئەوانە نیشتمان و سنوور و ئینتیمایان نییە، ئایین و نیشتمان و دەستوور و ئینتیمایان تەنیا تایفەگەرییە، ئەگەر بەدوای دەوڵەتێكی مەدەنی و دیموكراسی و هاووڵاتیبووندا بگەڕێین، ئەوا تایفەگەری هەموو ئەو بنەمایانە خاپوور دەكات، بۆیە ئێمەش ئامادە نین لە دەوڵەتێكی تایفەگەریدا بژین كە درووشمەكەی بژی رابردوو و بمرێ داهاتوو بێت، تەنانەت هەر كەسێك ژیانێكی سەربەرز و بەختەوەر و سەقامگیری بۆ وڵاتەكەی بوێت، دژی تایفەگەری دەوەستێتەوە، چونكە ژیان و بەختەوەری و سەقامگیری و خواست و ئامانجەكانمان لێ تێك دەدات، ئایا وڵاتێكت دیوە تایفەگەریی تێدا بێت، یان رووی تێكردبێت و ئەو وڵاتە سەقامگیر بێت؟ یان كردوویەتە دۆزەخ؟ بۆیە ململانێی نێوان تایفەگەران و مەدەنیخوازان هەر بەردەوام دەبێت و تەنیا بە لەناوبردنی تایفەگەری كۆتایی دێت، مەبەستمان لەناوبردنی تایفە نییە كە هەر ماوەتەوە، چونكە بیروباوەڕی گەلێكی دیاریكراوە كە پێویستە رێزی لێ بگیرێت، لە زۆر وڵات تایفەگەری مایەپووچ بووە، رووی قێزەوەنی داماڵدراوە، بەتایبەتیش لە عێراق و لوبنان.
عێراقییەكان دوای شازدە ساڵ دەركیان بەوە كرد كە لەلایەن تایفەگەرانەوە بە ناوی تایفەوە تەفرە دراون، لە لوبنان، یەمەن، سووریا، ئەفغانستان و وڵاتانی دیكەی موسڵمان رووی راستەقینەی تایفەگەری ئاشكرا بووە، دیارە تایفەگەرییش بەرهەمی ولایەتی فەقیه بووە، ئەگەر ئەم ولایەتە نەبووایە تایفەگەرییش نەدەبوو، تایفەگەری بەرهەمی ولایەتی فەقیه (مەرجەعییەتی قسەكەر)ەو كاتێك ولایەتی فەقیه قسە لە هەموو كاروبارێكی سیاسی و دەوڵەتدا دەكات، تایفەگەری بەرهەم دەهێنێت، چونكە تەنیا گرنگی بە كاروباری تایفەكەی دەدات و هیچ بایەخێك بە كاروباری تایفە و ئایین و نەتەوەكانی دیكە نادات، سەرۆك كۆمار و سەرۆك وەزیران و پەرلەمانتاران و وەزیران و پارێزگاران هەر دەبێ لەو تایفەیە بن، بۆیە زۆر لە مەرجەعە مێژوویی و ئایینیەكانی شیعە دژی ئەو ولایەتە رەهایە بوون كە تایفەگەری دەچەسپێنێت و هەڕەشە لە ئاشتیی كۆمەڵایەتی و مافی مرۆڤ و پێكەوەژیانی ئایینی دەكات، بەڵام مەرجەعییەتی ئایینی لە نەجەف (مەرجەعییەتی بێدەنگ) لە سەروویانەوە بەڕێز عەلی سیستانی بە توندی دژی ولایەتی فەقیه وەستایەوە، ئەو دەست وەرناداتە كاروباری دەوڵەت و سیاسەت، بەڵكو پەیامەكەی بریتییە لە ئامۆژگاری و رێنوێنی لە رێگەی گوتارەكانی رۆژی هەینی، یان فتواكانەوە كە ناوبەناو دەردەچن، هەرچەندە تێبینی دەكەم پەرەسەندنێك لە دەستێوەردان لە كاروباری سیاسیدا هەیە، ئەمەش مژدەبەخش نییە، چونكە مەرجەعییەت شوێنی ئاسایی خۆی لە بواری فیقه و شەرع و ئاییندایە، بە راستی دەڵێم كە هەندێ سیاسەتمەدار مەرجەعییەت پەلكێش دەكەنە نێو سیاسەتەوە، هەندێ جار لە حاڵەتی ئەوپەڕی نائاساییدا كاتێ وڵات رووبەڕووی هەرەس و لێكهەڵوەشان دەبێتەوە، دەستێوەردان دەكات، بەڵام بە بۆچوونی من دەبێ مەرجەعییەتی ئایینی پارێزگاری لە پێگەی خۆی بكات، چونكە هەر كە دەستی لە سیاسەت وەردا، ئیدی بەوە سەیردەكرێت وەك بڵێی ولایەتی فەقیهە، ئەو كاتە قورسایی ئایینی و كۆمەڵایەتیی خۆی لەدەست دەدات، سوننە رێز لە مەرجەعیەتی شیعه دەگرن، چونكە مەرجەعییەتێكی ئایینییە بۆ تایفەیەكی دیاریكراو، بۆیە چاو لە ناسنامەی مەرجەعی ئایینی دەپۆشن، چ پاكستانی، یان ئەفغانی، یان ئێرانی بێت، بەڵام كاتێك دەست لە كاروباری دەوڵەت و سیاسەت وەردەدەن، ئەو كاتە گرنگی بە ناسنامەی مەرجەعییەت دەدەن، زمان حاڵیان: چۆن پیاوێكی ئێرانی، یان ئەفغانی، یان یەكێكی دیكە بۆی هەیە دەست لە كاروباری سیاسی وەربدات، تەنانەت ئەگەر تایفەكانی دیكە بایەخ بە مەسەلەی مەرجەعییە ئاینییەكان نەدەن، بەڵام ئەوەش رێیان لێ ناگرێت كە بۆ رووبەڕووبوونەوەی مەرجەعییەتە ئاینییەكانی دیكەی تایفەكانی دی رێگەیان پێ بدەن.
بۆیە تاكو لەو مشتومڕە قووڵ و بێ بنە رزگارمان بێت، پێویستە ئایین لە دەوڵەت جیا بكەینەوە، نەك لەبەر ئەوەی ئایینمان ناوێت، بەڵكو ئایین ژیانە، ژیانیش نییە بۆ ئەو كەسەی ئایینی نەبێت، بەڵام بۆ ئەوەی ئایین لەلایەن هەندێكەوە بۆ مەرامی سیاسی نەقۆزرێتەوە، هەروەك روویداوە و ئێستاش بەردەوام لە جیهانی ئیسلامیدا روودەدات كە (ئەم جیاكردنەوە و جیاكارییە سوننە و شیعەش پێكەوە دەگرێتەوە) مەرجەعییەتی ئایینیی رەسەن بە درێژایی مێژووی شیعە دەستی لە سیاسەت وەرنەداوە، بەڵكو پەیامەكەی ئایینی و فیقهی و شەرعی بووە، بەتایبەتیش مەرجەعییەتی نەجەف، هەموو ئەوانەی دەستیان لە سیاسەت وەرداوە لایەنگرانی ئیسلامی سیاسیی شیعە بوون، ئەمەش بۆ سوننەش هەر وایە، زانایانی سوننە پەیامەكانیان لە مزگەوتەكان بووە، لەوێ نەچوونەتە دەرەوە، ئەوانەیشی ئەو پەیامەیان بردۆتە دەرەوە لایەنگرانی ئیسلامی سیاسیی سوننە بوون، دیارە ئیسلامی سیاسی بە هەردوو لقیەوە (سوننە و شیعە) شكستی هێناوە و دواكەوتوویی و بێ سەروبەریی بۆ ناوچەكە هێناوە، تەنانەت كاتێ ئیسلامی سیاسی چووبێتە وڵاتێكەوە ئەوا ناسەقامگیری رووی تێ كردووە..
ئەوەی دەمەوێت لێرەدا بیڵێم، ئەوەیە كە دەستێوەردانی مەرجەعییەتی ئایینی لە كاروباری دەوڵەت و سیاسەت لەگەڵ پرەنسیپەكانی دیموكراسی و مەدەنییەت ناكۆكە، بە تێپەڕبوونی كاتیش ئەو دەوڵەتە دەبێتە دەوڵەتێكی ئایینیی ئایدیۆلۆجی، ئەوەش بێگومان و بە دڵنیاییەوە هەڕەشە لە ئایندەی پڕۆسەی سیاسی و چارەنووسی دەوڵەتی نیشتمانی دەكات، بە پێی دەستووریش عێراق وڵاتی پێكهاتەكانە بۆیە پێكهاتە و تایفە و ئایین و نەتەوەكانی دیكەش رازی نابن لە دەوڵەتێكی تاك ئایینی و تایفەگەردا بژین و بمێننەوە.




* بەرپرسی كاروباری عێراق لە بارەگای بارزانی