ئافرەت پیاوی لە بەهەشت دەرنەكردووە
عه‌بدولره‌حمان سدیق
توندوتیژیی دژ بە ئافرەتان ئەگەرچی لە گوفتار و رەفتاردا بەرجەستە دەبێت، بەڵام لە پێشدا لە هزرەوە دەست پێ دەكات، بەتایبەت هزری ئایینی وەك ئەنجامێك بۆ خراپ تێگەیشتنی زۆرێك لە مرۆڤەكان لە دەقە ئایینییەكان. بۆیە زۆرن ئەو چەمك و بۆچوونە هەڵانەی كە لە عورف و دابونەریتی بۆ ماوەی گەلانەوە تێكەڵ بە هەندێك لە فەتوا و بۆچوونە فیقهییە ئیسلامییەكان بوون، تا ئەو راددەیەی نەوە لە دوای نەوە گواستراونەتەوە و بوونەتە بەشێك لە ئایینی ئیسلام لە لای بەشێك لە خەڵك و رای گشتی، لەهەموو كەسیش زیاتر زەرەرمەند و زیانلێكەوتووتر ئافرەتانن لەم بوارەدا، كە لە پەنای بە هەڵە تەفسیركردنی قورئان و بە ناشارەزا راڤەكردنی فەرموودەكان و بە پیرۆز تەماشاكردنی لێكدانەوە فیقهییەكانەوە، سەنگەری شەڕیان لە دژ گەرم كراوە.
جا لەبەر ئەوەی چارەسەری هەر كێشەیەك بە شێوەیەكی گشتیی لەوێوە دەست پێ دەكات كە ئیعتیراف بكرێت بەوەی كێشە و حاڵەتێكی ناسرووشتی هەیە و پێویستی بە چارەسەركردن هەیە، بۆیە دەبێت و پێویستە كە خەمخۆرانی ئایین – هەر كەس و لایەن و كۆمەڵەیەك بن – ددان بەوەدا بنێن كە كێشەیەك هەیە بە ناوی كێشەی ئافرەتەوە، كە چارەسەركردنیشی لە رەهەندێكیەوە پێویستی بە ریفۆرمێكی ئایینی و كۆمەڵایەتی و یاسایی هەیە.
ریفۆرمێكی ئایینی، چونكە لادانە ئایینییەكانی رۆژئاوا لە سەدان ساڵ لەمەوبەرەوە رووە و رۆژهەڵاتی ئیسلامی هاتوون و تێكەڵ بە هەندێك لە سەرچاوە ئیسلامییەكان بوون و لەوێشەوە زیانی گەورەیان لە توێژی ئافرەتان داوە، تا ئەو راددەیەی كە بینایەكی بەرز لە هەڵویستی سلبی دژ بە ئافرەت لە سەر ئەو بنەما هەڵە و بەناو ئایینییانە بنیاد نراوە، بۆ بەدبەختی ئافرەتانیش ئەو تێگەیشتنە سلبییانە بوونەتە بەشێك لە دین و لە سەنگەری دینیشەوە پشتگیری لەو تێگەیشتنە خراپە دەكرێت، ترسناكترین گوناهیش كە دەدرێتە پاڵ ئافرەت و – نەشیكردووە – ئەفسانەیەكە بە ناوی (گوناهی یەكەم)ـەوە، كە زۆر لەنێو كۆمەڵگەدا و لەنێو توێژی پیاواندا دووبارە دەكرێتەوە، گوایە ئافرەت ئەنجامدەری گوناهی یەكەم بووە و ئەو ئادەمی فریو داوە، بە هۆی ئەویشەوە ئادەم (سەلامی خوای لەسەر) لە بەهەشت دەركراوە، بۆیە دەڵێن: ئەگەر ژن نەبوایە پیاو هەر لەبەهەشت دەبوو!!
ئەم بۆچوونە هەڵە و ناڕاستە ئەگەر ئاوا بە راست و دروست بزانرێت، ئەوسا تەواوی كچانی حەوا لە گشت سەردەم و زەمانێكدا دەبنە جێگەی بێ متمانەیی پیاو بە ئەوان و هەر لەوێشەوە ئافرەت هەرچی سەركەوتنیشە بە دەستی بهێنێت، هەر بە چاوی گوناهكاری یەكەمەوە تەماشا دەكرێت.
پێشتر وامدەزانی ئەم ئەفسانەیە تەنیا لە پەراوێزی كۆمەڵگەدایە و وەك هەندێك لە چیرۆكە میللییەكان دەماودەم گەیشتۆتە ئێستا، بەڵام لە كۆڕ و سیمینارەكانی تایبەت بە كێشەی ئافرەتان و بابەتە بڵاوكراوەكانی هەندێك لە گۆڤار و رۆژنامە دەرەكی و ناوخۆییەكانەوە، بۆم دەركەوت كە مەسەلەی گوناهی یەكەم و تاوانباركردنی ئافرەت بە دەركردنی پیاو لە بەهەشت وەك بەڵگەنەویستێكی هەموو ئایینە ئاسمانییەكان وەك یەك تەماشا دەكرێن، بەتایبەت پاش بینین و سەرنجدان لەم دەقانەی لای خوارەوە:
یەكەم : بڵاوكردنەوەی ئەم بابەتە لە گۆڤاری (النهج) بە زمانی عەرەبی كە تیایدا هاتووە:
رحلة القهر تبدأ من سفر التكوين – ماري الدبس مجلة النهج العدد 41 سنة 1995
في سفر التكوين سببان واضحان لتبعية المرأة، السبب الأول .... السبب الثاني: وهو أن حواء بإمتثالها للشيطان الذي دفعها إلى التمرد على المحرمات ، وبجرها آدم الى التمرد قد إرتكبت خطيئتين في آن واحد: خطيئة الإستماع إلى غير كلام الله وخطيئة حث الآخر على سلوك الخطأ، ولذا كان عقابهما غير متوازن، طرد الإثنان من الجنة، بينما أضيقت لحواء عقاب آخر (وبالآلام تلدين الأولاد)!!
دووەم: بڵاوكردنەوەی هۆنراوەیەك لە لاپەڕە (212)ی هەمان گۆڤار كە لە كۆپلەیەكیدا هاتووە:
شكرا أيتها المرأة .. أيتها العاصية الأولى .. ياصانعة الحرية...
سێیەم: تاوانباركردنی ئافرەت بە ئەنجامدەری گوناهی یەكەم، كە دكتۆرە (تەسنیم ئیبراهیم) لە ژمارە (1247)ی گۆڤاری (المجتمع) ئاماژەی بۆ كردووە.
چوارەم: رەنگدانەوەی ئەم ئەفسانەیە و بەرجەستەكردنی وەك راستی و حەقیقەت لە نووسینی زۆر نووسەری لای خۆشمان و لە كارە هونەری و شێوەكارییەكانیشدا زۆر جار دەردەكەوێت و دەدرێتە پاڵ گشت ئایینەكان.
پێنجەم: بە بیناكردن لەسەر ئەم ئەفسانەیە ئافرەت لە ئایینی كەنیسەكانی رۆژئاوای جاراندا بەم شێوەیەی لای خوارەوە رەفتاری لەگەڵدا كراوە:
1- پێیان وابووە كە ئافرەت گوناهی یەكەمی ئەنجامداوە، خوداش بە منداڵبوون و ئازاری منداڵبوون تۆڵەی لێ كردۆتەوە!!
بۆیە هەوڵەكانی هەندێك لە ئافرەتانی رۆژئاوا بۆ رەتكردنەوەی دایكایەتی و منداڵبوون كاردانەوەیەك بووە بۆ ئەو تۆڵە ناڕەوایەی گوایە خودا لە ئافرەتی دەسێنێتەوە!!
2 - ئافرەت جێگەی متمانەی كەنیسەكانی رۆژئاوا نەبووە، بۆیە پێیان وابووە كە شایانی پاراستنی نهێنییەكانی كەنیسە نییە و ناشبێت خاوەنی سامانی خۆی بێت و هەر دەبێت پاشكۆی پیاوەكەی بێت!!
بۆیە لێرەوە زاراوەكانی وەك پیاوانی ئایین و پیاوانی كار و هەروەها لكاندنی ناوی ئافرەتی شووكردوو بە ناوی مێردەكەیەوە هاتنە ئاراوە.
3 – ئافرەت كە گوناهی یەكەمی كردبێت ( وەك دەڵێن)، واتە هەڵگەڕاوەتەوە لە فەرمانی خودا و راپەڕیوە بۆ وەدەستخستنی ئازادی، بۆیە لێرەوەیە كڵێسا وەك یاخیبوو تەماشای كردووە، سیكۆلارەكانی ئەوساش كە نەیاری كڵێسا بوون، وەك سیمبولی ئازادی لێیان روانیوە!!
بۆیە لە ئەدەبیاتی رۆژئاوا و نووسینەكانی هەندێك نووسەری رۆژهەڵاتیشدا كە كاریگەریی ئەفسانەی گوناهی یەكەمیان لەسەرە، ئافرەت سیمبولی ئازادیی و هەڵگەڕانەوەیە لە فەرمانی خودا، هەر لەبەر ئەمەشە ئافرەت كراوەتە پەیكەری ئازادی.
ئەگەر بێینەوە سەر روانگەی قورئان و فەرموودەی راست، ئەوا دەبینین مەسەلەی گوناهی یەكەم و ئەم ئاسەوارە سلبییانەی هیچ ئەسڵ و بنەمایەكی راستی نییە و مەسەلەكەش لە قورئاندا رێك پێچەوانە دەوەستێتەوە، لەگەڵ ئەوی كە لەپێشەوەدا ئاماژەمان بۆ كرد، لەم رووانەی لای خوارەوە:
یەكەم: لە قورئاندا ئافرەت بەرییە لە گوناهی یەكەم و رێك بە پێچەوانەی قسەكانی (سفر التكوین)ـەوە، چونكە لە قورئاندا ئاماژە بۆ پیاو كراوە وەك ئەنجامدەری گوناهی یەكەم و، ئافرەت باجی هەڵەی پیاوی داوە.
لەم ئایەتانەی (سورەتی ئەلئەعراف)دا خوای گەورە رووی گوتاری لەهەردووكیانەو وەك شێوەیەكی گشتیی هەڵە و گوناهی یەكەمی خستۆتە ئەستۆی هەردوولایان:
وَيَٰٓـَٔادَمُ ٱسۡكُنۡ أَنتَ وَزَوۡجُكَ ٱلۡجَنَّةَ فَكُلَا مِنۡ حَيۡثُ شِئۡتُمَا وَلَا تَقۡرَبَا هَٰذِهِ ٱلشَّجَرَةَ فَتَكُونَا مِنَ ٱلظَّٰلِمِينَ (19) فَوَسۡوَسَ لَهُمَا ٱلشَّيۡطَٰنُ لِيُبۡدِيَ لَهُمَا مَا وُۥرِيَ عَنۡهُمَا مِن سَوۡءَٰتِهِمَا وَقَالَ مَا نَهَىٰكُمَا رَبُّكُمَا عَنۡ هَٰذِهِ ٱلشَّجَرَةِ إِلَّآ أَن تَكُونَا مَلَكَيۡنِ أَوۡ تَكُونَا مِنَ ٱلۡخَٰلِدِينَ (20) وَقَاسَمَهُمَآ إِنِّي لَكُمَا لَمِنَ ٱلنَّٰصِحِينَ (21) فَدَلَّىٰهُمَا بِغُرُورٖۚ فَلَمَّا ذَاقَا ٱلشَّجَرَةَ بَدَتۡ لَهُمَا سَوۡءَٰتُهُمَا وَطَفِقَا يَخۡصِفَانِ عَلَيۡهِمَا مِن وَرَقِ ٱلۡجَنَّةِۖ وَنَادَىٰهُمَا رَبُّهُمَآ أَلَمۡ أَنۡهَكُمَا عَن تِلۡكُمَا ٱلشَّجَرَةِ وَأَقُل لَّكُمَآ إِنَّ ٱلشَّيۡطَٰنَ لَكُمَا عَدُوّٞ مُّبِينٞ (22) قَالَا رَبَّنَا ظَلَمۡنَآ أَنفُسَنَا وَإِن لَّمۡ تَغۡفِرۡ لَنَا وَتَرۡحَمۡنَا لَنَكُونَنَّ مِنَ ٱلۡخَٰسِرِينَ (23) سورة الأعراف
وشەكان لەم ئایەتەدا زۆربەیان ئاماژە بۆ گوتار دەكەن لەگەڵ دوو كەسدا، بڕوانە وشەكانی:
(فَكُلَا ، شِئۡتُمَا ، َلَا تَقۡرَبَا ، فَتَكُونَا ، لَهُمَا ، عَنۡهُمَا، سَوۡءَٰتِهِمَا، مَانَهَىٰكُمَا، رَبُّكُمَا ، تَكُونَا ، مَلَكَيۡنِ ، أَوۡ تَكُونَا ، قَاسَمَهُمَآ ، لَكُمَا ، فَدَلَّىٰهُمَا ، ذَاقَا ، لَهُمَا ، سَوۡءَٰتُهُمَا ، طَفِقَا ، يَخۡصِفَانِ ، عَلَيۡهما ، نَادَىٰهُمَا، رَبُّهُمَآ ، أَنۡهَكُمَا ، تِلۡكُمَا ، لَكُمَا ، قَالَا ، ظَلَمۡنَآ ، لَنَا ، تَرۡحَمۡنَا ).
دووەم: ئەگەر وردتر لە روانگەی قورئانەوە بە دوای بكەر و ئەنجامدەری گوناهی یەكەمدا بچین، ئەوا ئەم ئایەتانەی قورئان ئاماژە بۆ ئادەم (سەلامی خوای لەسەر) دەكەن:
وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آَدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا (115) وَإِذْ قُلْنَا لِلْمَلَائِكَةِ اسْجُدُوا لِآَدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ أَبَى (116) فَقُلْنَا يَا آَدَمُ إِنَّ هَذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَى (117) إِنَّ لَكَ أَلَّا تَجُوعَ فِيهَا وَلَا تَعْرَى (118) وَأَنَّكَ لَا تَظْمَأُ فِيهَا وَلَا تَضْحَى (119) فَوَسْوَسَ إِلَيْهِ الشَّيْطَانُ قَالَ يَا آَدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ عَلَى شَجَرَةِ الْخُلْدِ وَمُلْكٍ لَا يَبْلَى (120) فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآَتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آَدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى (121) ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى(122).سورة طه
لێرەوە چەندین وشەو دەستەواژە ئاماژە بۆ ئادەم دەكەن وەك ئەنجامدەری گوناهی یەكەم بۆ نموونە:
(فنسي)، (فلم نجد له عزما)، (فوسوس إليه)، (قَالَ يَا آَدَمُ هَلْ أَدُلُّكَ) ، (وَعَصَى آَدَمُ رَبَّهُ)، (َغَوَى)، (ثمَّ اجْتَبَاهُ)، (فَتَابَ عَلَيْهِ).
سێیەم: ئەوەی جێگەی سەرنجە لە قورئاندا ئەوەیە كە هەڵە و گوناه، هی تاكە و ئاسەوارەكانی نایەتە سەر نەوەكانی دوای خۆی، بە بەڵگەی ئایەتی:
(ولاتزر وازرة وزر أخرى)
بۆیە هەرچەندە ئادەم ئەنجامدەری گوناهی یەكەمیشە، بەڵام پاش ئەوەی داوای لێبوردنی لە خوای گەورە كرد، ئەویش لێی خۆش بوو، ئیدی لێرەوە ژیانێكی نوێ و حاڵەتێكی دی دەست پێدەكات كە ئەویش قۆناغی:
(ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَيْهِ وَهَدَى).
چوارەم: لەفەرموودەی پێغەمبەریشدا - درودی خوای لەسەر- لەم بارەوە هەر ئاماژە بۆ ئادەم كراوە – سەلامی خوای لەسەر – وەك ئەنجامدەری گوناهی یەكەم بە شاهێدیی خۆی وەك لەم فەرمودەیەدا هاتووە:
وعن حُذَيْفَةَ وَأَبي هريرة رضي اللَّه عنهما قالا: قالَ رسول اللَّه ﷺ
يَجْمَعُ اللَّه تَباركَ وَتَعَالَى النَّاسَ، فَيقُومُ الْمُؤمِنُونَ حَتَّى تزْلفَ لَهُمُ الْجَنَّةُ، فَيَأْتُونَ آدَمَ صلواتُ اللَّه عَلَيْهِ فَيَقُولُون:
يَا أَبَانَا، اسْتَفْتِحْ لَنَا الْجَنَّةَ، فَيقُولُ: وهَلْ أَخْرَجَكُمْ مِن الْجنَّةِ إِلَّا خَطِيئَةُ أَبِيكُمْ؟) رواه مسلم
پێنجەم: كە لە قورئاندا ئافرەت بەری بێت لە گوناهی یەكەم، ئیدی هۆیەك نامێنێت بۆ ئەوەی سزا درابێت بە پڕۆسەی منداڵبوون و ئازاری منداڵبوون وەك ئەوەی لە (سفر التكوین)دا باسی كراوە (وبالاوجاع تلدين الاولاد)، چونكە لە قورئاندا منداڵبوون – وێڕای ئازارو ماندوبوونیش – وەك حەزێكی ئافرەت ئاماژەی بۆ كراوە، نەك وەك ئازاردان و سزای خودایی، بۆ نموونە:
ئەگەر بە وردی بڕوانینە سورەتی (الاحقاف) دەبینین خوای گەورە دەفەرموێت :
(وَوَصَّيْنَا الإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا)
لێرەوە هەندێك وا تێدەگەن كە ئەم ئایەتە مانای نابەدڵیی ئافرەت بێت لە مەسەلەی منداڵبوون، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كە جیاوازی ناكەن لە نێوان:
الكُره: مشقّة مرغوبة
(كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَّكُمْ)
(وَوَصَّيْنَا الإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا)
الكَره : الإكراه والإجبار ، الأمر المبغوض والمكروه.
(لاَ يَحِلُّ لَكُمْ أَن تَرِثُواْ النِّسَاء كَرْهًا)
(كُره) : بضم حرف الكاف
واتە ماندووبوونێكی پێشوەخت زانراو و داواكراو، وەك هەموو ئەوانەی روو دەكەنە مەیدانی جەنگ و بەرگری لە نیشتمان (بە عەشق دەچن بەرەوپیریی مەرگەوە) و دەزانن كە ماندووبوون چاوەڕوانیانە، بەڵام بە ئارەزووی خۆیان رووی تێدەكەن و خەڵكیشی بۆ ساز دەدەن.
(كُره) : بفتح حرف الكاف
واتە: كاری بێزراو و حەزلێنەكراو و بەزۆرپێكراو.
بەم جۆرە دەردەكەوێت كە ئایەتەكانی قورئان بە پێچەوانەی (سفر التكوین)ـەوە، منداڵبوون و منداڵبەخشین بە ئافرەت –وێڕای ماندووبوون – بە خەڵاتێكی خودایی دادەنێت بۆ ئافرەتان .. ئافرەتانیش كە نیوەی كۆمەڵن، دایكی نیوەكەی دیكەشن.
تێبینیی: ئەم توێژینەوەیەم كورتەی نامیلكەیەكی چاپكراوە لە ئەیلوولی ساڵی 2000 بە ژمارە سپاردنی 498 لە ساڵی 2000 لە سلێمانی، بەناونیشانی: ئافرت و ئەفسانەی گوناهی یەكەم.
